Πορτραίτο του ποιητή από τον Κονσταντίν Σόμοφ, 1907.
Ο Αλεξάντρ Αλεξάντροβιτς Μπλοκ (Александр Александрович Блок, 28 Νοεμβρίου 1880 – 7 Αυγούστου 1921) υπήρξε ένας από τους πιο χαρισματικούς λυρικούς ποιητές που ανέδειξε η ρωσική γη μετά τον Αλέξανδρο Πούσκιν. Νεωτερικός, ανήσυχος, χαρισματικός και τολμηρός με τις λέξεις, σημάδεψε ανεξίτηλα τη ρωσική ποίηση και της άνοιξε νέους δρόμους.
Οικογένεια και επιρροές
Ο Μπλοκ γεννήθηκε στην Αγία Πετρούπολη, σε μια καλλιεργημένη οικογένεια διανοουμένων. Αρκετοί συγγενείς του ήταν άνθρωποι των γραμμάτων, ο πατέρας του ήταν καθηγητής νομικής στη Βαρσοβία, ενώ ο παππούς του από την πλευρά της μητέρας του χρημάτισε πρύτανης του Κρατικού Πανεπιστημίου της Αγίας Πετρούπολης. Μετά το διαζύγιο των γονιών του, ο Μπλοκ έζησε με αριστοκράτες συγγενείς του στο Μέγαρο Σαχμάτοβο κοντά στη Μόσχα, όπου ανακάλυψε τη φιλοσοφία του Βλαντίμιρ Σολοβιόφ, και τον ποιητικό λόγο των άσημων ακόμα ποιητών Φιόντορ Τιούτσεφ και Αφανάσι Φετ. Αυτές οι επιρροές θα τύγχαναν εσωτερικής επεξεργασίας και θα μετασχηματίζονταν στις αρμονίες των πρώιμων ποιητικών κομματιών του, συγκεντρωμένων αργότερα στο βιβλίο Ante Lucem.
Ερωτεύτηκε τη Λιουμπόφ (Λιούμπα) Ντμίτριεβνα Μεντελέγιεβα (κόρη του διάσημου χημικού Ντμίτρι Μεντελέγιεφ και την παντρεύτηκε το 1903. Στη Λιούμπα αφιέρωσε έναν κύκλο ποίησης που του έφερε φήμη, το έργο “Στίχοι για την Όμορφη Γυναίκα” (ρωσικά: Cтихи о Прекрасной Даме, 1904). Στο έργο αυτό, τη θέση της ταπεινής γυναίκας του πήρε μια διαχρονική θεώρηση του γυναικείου ψυχισμού και της αιώνιας γυναικείας φύσης.
Η πρώιμη ποίηση του Μπλοκ
Οι ιδεαλιστικές μυστικιστικές εικόνες στο πρώτο του βιβλίο βοήθησαν στην καθιέρωση του Μπλοκ ως ηγέτη του Ρωσικού Συμβολισμού. Τα πρώτα έργα του Μπλοκ είναι άψογα σε μουσικότητα και αρμονικότατα σε ηχητική αίσθηση, αργότερα όμως αναζήτησε να εισαγάγει τολμηρούς ρυθμικούς νεωτερισμούς και ακανόνιστα ρυθμικά μοτίβα στην ποίησή του. Είχε φυσικό χάρισμα στην ποιητική έμπνευση, συχνά παράγοντας αξέχαστες, αλλόκοτες εικόνες από τα πιο συνηθισμένα περιβάλλοντα και ασήμαντα γεγονότα (Fabrika, 1903). Συμπερασματικώς, τα ποιήματά του είναι συχνά εστιασμένα στη σύγκρουση ανάμεσα στην πλατωνική θεώρηση της ιδανικής ομορφιάς και την απογοητευτική πραγματικότητα των βρώμικων και εξαθλιωμένων βιομηχανικών προαστίων των ρωσικών μεγαλουπόλεων, προεκτείνοντας τις αντιθέσεις αυτές στην ίδια τη ρωσική ψυχή (Neznakomka, 1906).
Ώριμη περίοδος
Κατά τη διάρκεια της ώριμης περιόδου της ζωής του, ο Μπλοκ επικεντρώθηκε πρωταρχικά σε πολιτικά θέματα, αναλογιζόμενος αυτό που θεωρούσε ως μεσσιανικό πεπρωμένο της χώρας του. Επηρεασμένος από τα δόγματα του Βλαντίμιρ Σολοβιόφ σημάδεψε την ποίησή του με αόριστες συλλήψεις και συχνά αμφιταλαντευόταν μεταξύ ελπίδας και απελπισίας. “Νιώθω ότι πλησιάζει ένα μεγάλο γεγονός, αλλά δεν γνωρίζω ποιο ακριβώς” έγραφε το καλοκαίρι του 1917. Προς κατάπληξη των θαυμαστών του, αποδέχτηκε την Οκτωβριανή Επανάσταση του 1917 ως το μεγάλο γεγονός που ένιωθε να πλησιάζει.
Περί το 1921 ο Μπλοκ είχε πια βγει από τις πλάνες που είχε σχηματίσει για τη Ρωσική Επανάσταση. Δεν έγραψε ποίηση για τρία χρόνια. Ο Μπλοκ διαμαρτυρόταν στον Μαξίμ Γκόρκι γιατί είχε εγκαταλείψει την πίστη του στην ανθρώπινη σοφία. Γράφοντας χαρακτηριστικά σε έναν φίλο του ανέφερε το εξής: Όλοι οι ήχοι σταμάτησαν. Δεν ακούς ότι δεν υπάρχουν πια ήχοι; Λίγο καιρό μετά, ασθένησε σοβαρά. Οι γιατροί τού συνέστησαν να μεταφερθεί για ιατρική θεραπεία στο εξωτερικό, όμως δεν τού επιτράπηκε να εγκαταλείψει τη χώρα. Ο Γκόρκι παρακάλεσε για έκδοση βίζας. Τον Μάρτιο του 1921, ο Γκόρκι έγραψε στον Ανατόλι Λουνατσάρσκι: Ο Μπλοκ είναι ο μεγαλύτερος ποιητής της Ρωσίας. Αν του απαγορεύσετε να πάει στο εξωτερικό, και πεθάνει, εσείς και οι σύντροφοί σας θα είστε υπεύθυνοι για το θάνατό του. Ο ποιητής έλαβε τελικώς άδεια στις 6 Αυγούστου του ’21, μία μόλις μέρα πριν το θάνατό του.
Μερικούς μήνες νωρίτερα, ο Μπλοκ είχε δώσει μία περίφημη διάλεξη για τον Πούσκιν, για τον οποίο πίστευε ότι ήταν ένα είδωλο για τη Ρωσία, ικανό να ενώσει την Κόκκινη (μπολσεβικική) και Λευκή (υποστηριχτές του εκπεσόντος τσάρου) Ρωσία. Ο θάνατός του και η εκτέλεση του φίλου του ποιητή Νικολάι Γκουμίλεφ από την Τσεκά (μυστική αστυνομία) το 1921 τάραξαν τόσο τον ψυχισμό των συμπατριωτών του που πολλοί, σε συνδυασμό και με τον εμφύλιο που συντάραζε τη χώρα, το θεώρησαν ως σημάδι του επερχόμενου τέλους της φυλής των Ρώσων.
Ο Συμβολισμός του Μπλοκ
Ο Μπλοκ, ένας από τους πιο σημαντικούς ποιητές του 20ου αιώνα, οραματίστηκε την ποιητική του παραγωγή ως αποτελούμενη από τρεις ενότητες. Η πρώτη ενότητα περιλαμβάνει τα πρώιμα ποιήματά του για την Όμορφη Γυναίκα όπου το χρώμα που κυριαρχεί είναι το λευκό, ποιήματα της αθωότητας και της νεότητός του. Η δεύτερη ενότητα, η οποία κυριαρχείται από το μπλε χρώμα, επικεντρώνεται στο σχολιασμό της αδυναμίας εκπλήρωσης των ιδανικών που είχε τόσο πολύ επιθυμήσει και αποθεώσει. Η τρίτη ενότητα, με κύριο χαρακτηριστικό την ποίησή του της προ-επαναστατικής περιόδου είναι εμποτισμένη στο κόκκινο της φωτιάς και του αίματος.
Στην ποίηση του Μπλοκ, τα χρώματα είναι βασικό συστατικό της, διότι μεταβιβάζουν απόκρυφες, μυστικιστικές νύξεις πάνω και πέρα από την ανθρώπινη εμπειρία. Το μπλε και το μενεξεδί είναι το χρώμα της απογοήτευσης και ματαίωσης, όταν ο ποιητής καταλαβαίνει πως η προσπάθειά του να “συναντήσει” τη “Γυναίκα” είναι απατηλή. Το κίτρινο χρώμα των φανών στους δρόμους, των παραθύρων και του ηλιοβασιλέματος είναι το χρώμα της προδοσίας και της ασημαντότητας.
Οι ρωσικές λέξεις για το κίτρινος (жёлтый-ζιόλτι) και το μαύρος (чёрный-τσιόρνι) γράφονται από τον ποιητή με ένα μακρύ ο στη θέση του ιό (ρωσικά: ο αντί ё), για να δώσουν έμφαση σε μια “τρύπα μέσα στη λέξη” ή τρύπα στην καρδιά του ποιητή και των ονείρων του.
Μουσικές συνθέσεις
Η ποίηση του Μπλοκ ενέπνευσε πολλούς Ρώσους συνθέτες. Για παράδειγμα, ο Ντμίτρι Σοστακόβιτς ένα κύκλο συνθέσεων για σοπράνο και τρίο στο πιάνο, τον Seven Romances of Alexander Blok, και ο Αρτούρ Λουριέ μια ορχηστρική καντάτα, την In the Sanctuary of Golden Dreams.
