- Γράφει ο Πέτρος Γαργάνης
Τα έρμα ήταν πέτρες που στοίβαζαν στις άκρες του οδικού τους δικτύου οι Αρχαίοι Έλληνες, κατόπιν και οι ευφυείς Ρωμαίοι αντιγραφείς τους, σαν οδοδείκτες με τους οποίους οι ταξιδιώτες μπορούσαν να προσανατολιστούν για να φτάσουν επιτέλους στον προορισμό τους δίχως επιπλέον καθυστερήσεις και λοιπά σχετιζόμενα ευτράπελα. Με την πάροδο των χρόνων οι Ερμές, όπως ονομάστηκαν χάριν του σκανδαλιάρη θεού Ερμή, απέκτησαν περαιτέρω χρηστικότητα, καθώς στις διαμορφωμένες πλέον στήλες τους, πέραν των οδικών πληροφοριών, μπορούσαν οι ταξιδιώτες να διαβάσουν και διάφορα επιγράμματα, αλληγορικά ως επί το πλείστον με τα οποία ψυχαγωγούνταν, γονίμως προβληματιζόμενοι, κατά τη διάρκεια της βασανιστικής τους πεζοπορίας!
Στην δε κορυφή των εξελισσόμενων ως λατρευτικών συμβόλων στηλών, υπήρχε συνήθως η κεφαλή του θεού Ερμή. Μεταγενέστερα όμως τοποθετήθηκαν ποικίλες θεότητες αλλά και προτομές στρατηγών, πολιτικών και άλλων celebrities της εποχής, λειτουργώντας σαν διαφημιστικές πινακίδες που πάλαι ποτέ κοσμούσαν καίρια σημεία του εθνικού μας δικτύου προκαλώντας ενίοτε με την αισθητική τους.
Κι έτσι γεννήθηκε η παροιμία, ως σύνθετη λέξη, από το “παρά”, που σημαίνει κοντά και το “οιμός” που αντιστοίχως σημαίνει δρόμος, καλύπτοντας την ανάγκη της πληροφόρησης αλλά και της αναψυχής που επιζητούσε ο κάθε λογής περιπλανώμενος έμπορος, διαβάτης ή ακόμα και ληστής. Ο Ερμής άλλωστε, εκτός από αγγελιοφόρος των θεών και προστάτης του εμπορίου, μεριμνούσε εξίσου και για τους παραβατικούς!
Πρόκειται δηλαδή για επιγραμματικά μηνύματα, σύντομα και περιεκτικά, εξόχως διδακτικά, ομοιοκατάληκτα και διασκεδαστικά, που πολύ συχνά εμπλουτίζουν τον προφορικό μας λόγο αποδίδοντας με το περιπαικτικό τους ύφος σημεία και δράσεις της καθημερινότητας. Παρόλα αυτά δίχως να είναι ελάχιστοι όσοι ασχολήθηκαν στα σοβαρά μαζί τους, υποτιμήθηκε ακούσια μάλλον η πραγματική τους αξία, με αποτέλεσμα η καταγραφή αυτών να παραμένει ελλιπής με συνέπεια να υποβαθμίζεται τρόπο τινά και η λαϊκή μας παράδοση.
Οι παροιμίες διαθέτουν την ανεξάντλητη φρεσκάδα της διαχρονικότητας. Με παραλλαγές ή αυτούσιες ταξιδεύουν στον χρόνο μεταφέροντας τη σοφία των λαών, εν προκειμένω του ελληνικού, πολύ κοντινής σε αυτή των φιλοσόφων και των κάθε λογής διανοούμενων. Έτσι όμως είναι ο λαός: Κυρίαρχος και υπαινικτικός διαθέτοντας ένστικτο αλάνθαστο, δίχως συνάμα να ‘ναι αλάθητος! Ούτως ή άλλως πρώτα παθαίνεις και μετά μαθαίνεις! Αλλά πως αλλιώς θα μπορούσε να εξελιχθεί και να ωριμάσει παρά μόνο διανθίζοντας αυτοσαρκαζόμενος την καθημερινότητα του με τον ανεπιτήδευτο, πικάντικο, έως και προκλητικό του λόγο, δροσίζοντας πηγαία τις στιγμές της ρουτίνας του;
Μετά ταύτα, το έργο του γιατρού Αλέξη Κούβελα, καλύπτει ένα τεράστιο κενό που ουδέποτε πληρώθηκε από τις φιλότιμες πλην ημιτελείς προσπάθειες προγενέστερων μελετητών. Κι εδώ που τα λέμε, δεν είναι εύκολο να φανταστεί κανείς ακόμα και κάποιον επαγγελματία του είδους, να αναλώνεται σε ένα τόσο επίπονο έργο συλλογής 80.000 (!!!) παροιμιών και παροιμιωδών φράσεων. Στην πραγματικότητα πρόκειται για έργο ζωής, αδύνατο να αξιολογηθεί στο εύρος του, παρά μόνο να χαίρει ειλικρινούς και ανυπόκριτου θαυμασμού!
Ο συγγραφέας εξηγεί τους λόγους για την ιώβεια υπομονή που επέδειξε καταγράφοντας και ταξινομώντας το υλικό του : Η περιέργεια για το παρελθόν, ο σεβασμός και η αγάπη του για τη λαϊκή σοφία, τέχνη και παράδοση. Αλλά νομίζω ότι επιπλέον κίνητρο ήταν η καθεαυτό φιλομάθειά του, συνταξιούχος ων αλλά όχι απόμαχος, καθώς στη μακρόχρονη διαδικασία της συλλογής του υλικού, ήρθε σε στενή επαφή με την ιστορία του τόπου, απ’ την οπτική της λαϊκής παράδοσης, αναγνωρίζοντας τον πλούτο και την αξία της. Έτσι κανείς θαρρώ μαθαίνει! Αναζητώντας, ερευνώντας, αλλά και διασκεδάζοντας!
Στο βιβλίο περιλαμβάνονται παροιμίες και παροιμιώδεις φράσεις ολόκληρου του Ελληνισμού προερχόμενες από τα βάθη των αιώνων, με σκοπό να αναδειχθεί αποκωδικοποιημένη κατά κάποιο τρόπο η πατρογονική κληρονομιά που έφθασε μέχρι τις μέρες μας, ατόφια, μέσα από γραπτά κείμενα ή απ’ τον προφορικό λόγο. Για τις περισσότερες από αυτές τις εκφράσεις αγνοούμε την προέλευσή τους, οι ρίζες των οποίων φθάνουν ως τον Όμηρο και πιο πίσω. Τα δε γεωγραφικά τους όρια εκτείνονται όπου ακριβώς εκτείνονταν και ο Ελληνισμός! Έτσι, ο συγγραφέας διεκδικεί προσπαθώντας επίμονα να καλύψει κενά της ιστορίας τολμώντας και επιτυγχάνοντας το αδιανόητο: Περιγράφει με γλαφυρό τρόπο και εξηγεί την κάθε παροιμία, πληροφορεί για την προέλευσή της και το νόημά της, αλλά κυρίως δεν εξαιρεί καμία, ευπρεπή, πικάντικη ή σκανδαλιστική!
Το δίτομο αυτό έργο αποτελεί πολλά περισσότερα από ένα εργαλείο γνώσης, απαραίτητο για την κάθε βιβλιοθήκη. Με φροντίδα και άψογη ταξινόμηση που βοηθά απόλυτα τον αναγνώστη ή ερευνητή, προσφέρεται σαν θησαυρός ανυπολόγιστης αξίας που αξίζει τον σεβασμό, θαυμασμό καλύτερα, όμοιο με αυτόν που αποδίδει ο συγγραφέας προς τον ελληνισμό!
