Άνταμ Μπέρναρντ Μιτσκιέβιτς (1798 – 1855) Πολωνός λογοτέχνης και εκπρόσωπος του ρομαντισμού

Ο Άνταμ Μπέρναρντ Μιτσκιέβιτς (Adam Bernard Mickiewicz, Ζάβοσε ή Νοβογκρούντοκ, Ρωσική Αυτοκρατορία, 24 Δεκεμβρίου 1798 – Κωνσταντινούπολη, Οθωμανική Αυτοκρατορία, 26 Νοεμβρίου 1855) ήταν Πολωνός λογοτέχνης και εκπρόσωπος του ρομαντισμού. Τιμάται ως ο εθνικός ποιητής της Πολωνίας.

Γεννήθηκε την παραμονή των Χριστουγέννων του 1798 στο Νοβογκρούντοκ ή στον γειτονικό οικισμό Ζάβοσε της Ρωσικής Αυτοκρατορίας (εντός των ορίων της σημερινής Λευκορωσίας) και προερχόταν από οικογένεια Πολωνών ευγενών. Πατέρας του ήταν ο δικηγόρος Μικολάι Μιτσκιέβιτς, ο οποίος παρουσιάζεται ως τυπικός εκπρόσωπος των χαμηλόβαθμων Πολωνών ευγενών της περιοχής και μητέρα του η Μπαρμπάρα Μαγιέφσκα, γυναίκα της ίδιας κοινωνικής τάξης αλλά και πρώην υπηρέτρια σε γειτονικό κτήμα. Σύμφωνα με μια άποψη, ο πατέρας του Μιτσκιέβιτς αναφέρεται ως πιθανότατα ορθόδοξου οικογενειακού υπόβαθρου, ενώ όσον αφορά τη μητέρα του εικάζεται – δίχως ικανή τεκμηρίωση – πως είχε μακρινή εβραϊκή καταγωγή.

Ο Μιτσκιέβιτς πέρασε τα παιδιά του χρόνια στο Νοβογκρούντοκ, όπου επηρεάστηκε σε σημαντικό βαθμό από τον καθολικό του περίγυρο και από τις λαϊκές παραδόσεις του τοπικού λευκορωσικού πληθυσμού. Ολοκλήρωσε την εγκύκλιες σπουδές του σε σχολείο Δομινικανών μοναχών της γενέτειράς του και αναφέρεται ως μέτριος αλλά δραστήριος μαθητής.

Δράση σε Βίλνιους και Κάουνας

Το 1815 εισήχθη με υποτροφία στο πολωνικό Πανεπιστήμιο του Βίλνιους, όπου αρχικά σπούδασε φυσικές επιστήμες, προτού μεταπηδήσει μετά από λίγο στη φιλολογία. Ολοκλήρωσε τις σπουδές του το 1819 και ακολούθως ξεκίνησε να διδάσκει σε σχολείο του Κάουνας. Από το 1817 ίδρυσε μαζί με τον Τόμαζ Ζαν τη μυστική οργάνωση των Φιλαρέτων ή Φιλομαθών (Towarzystwo Filomatów). Ο συγκεκριμένος σύλλογος ξεκίνησε ως καθαρά φιλολογικός, ωστόσο απέκτησε γρήγορα σαφές πολιτικό στίγμα.

Το 1820 ο Μιτσκιέβιτς συνέθεσε το ποίημα «Ωδή στη νεότητα» και το 1822 εξέδωσε την ποιητική συλλογή «Μπαλάντες και ρομάντζα», η οποία θεωρείται ορόσημο, καθώς οριοθετεί παραδοσιακά την έναρξη της περιόδου του ρομαντισμού στην πολωνική λογοτεχνία. Παράλληλα, ξεκίνησε να γράφει και το έργο «Οι Πρόγονοι» (πολ: Dziady), ένα ρομαντικό δράμα, όπου συνδυάζονται η λαϊκή παράδοση και η έμμονη προσήλωση στην υπόθεση της πολωνικής εθνικής απελευθέρωσης. Το συγκεκριμένο έργο λογοκρίθηκε από τις ρωσικές αρχές.

Διώξεις

Το 1823 εξαιτίας της συμμετοχής του στους «Φιλαρέτους» συνελήφθη μαζί με άλλα εννέα μέλη του συλλόγου και εξορίστηκε διαδοχικά στην Αγία Πετρούπολη, την Οδησσό και τη Μόσχα. Κατά την παραμονή του στην Πετρούπολη ήρθε σε επαφή με εκπροσώπους του κινήματος των Δεκεμβριστών (όπως οι Κονσταντίν Ρίλεβ και Αλεξάντερ Μπεστούζεβ) και γνωρίστηκε με τον μεγάλο Ρώσο ποιητή Αλεξάντερ Σεργκιέβιτς Πούσκιν. Το 1829 εγκατέλειψε οριστικά τα εδάφη της τσαρικής Ρωσίας.

Από την εξορία μέχρι τον θάνατό του

Μετά από μια περιπλάνηση σε διάφορες ευρωπαϊκές χώρες, ο Μιτσκιέβιτς εγκαταστάθηκε το 1832 στη Γαλλία, όπου ήρθε σε επαφή με Πολωνούς ακτιβιστές που ζούσαν εξόριστοι στο Παρίσι, καταδιωκόμενοι από το τσαρικό καθεστώς για τη συμμετοχή τους στην αποτυχημένη εξέγερση του 1831. Από το 1839 και για ένα χρόνο δίδαξε λατινικά στη Λοζάνη, ενώ την ίδια περίοδο ασχολήθηκε με τη συγγραφή πολιτικών κειμένων. Το 1840 διορίστηκε καθηγητής σλαβικής φιλολογίας στο Γαλλικό Κολέγιο του Παρισιού.

Την ίδια περίοδο συνδέθηκε στενά με τον συμπατριώτη του φιλόσοφο, μυστικιστή και ψευδοπροφήτη Αντρζέι Τοβιάνσκι. Οι απόψεις του Τοβιάνσκι άσκησαν μεγάλη επιρροή στον Μιτσκιέβιτς, ο οποίος στις πανεπιστημιακές παραδόσεις του υιοθέτησε θέσεις όπως οι μεσσιανιστικές ιδιότητες του Μεγάλου Ναπολέοντα, αλλά και του ιδίου του Τοβιάνσκι, η θεία καθοδήγηση του σλαβικού κόσμου, η πεποίθηση πως οι Πολωνοί θα αποτίνασσαν τον ρωσικό ζυγό μόνο μέσω της πίστης και η πνευματική ανάδειξη της Πολωνίας και της Γαλλίας, οι οποίες θα οδηγούσαν την ανθρωπότητα στη νέα χιλιετία. Αυτές οι παραδόσεις προκάλεσαν τις σφοδρές αντιδράσεις της γαλλικής κυβέρνησης, της Καθολικής Εκκλησίας και των Πολωνών εμιγκρέδων και οδήγησαν τον Μάιο του 1844 στην απομάκρυνση του Μιτσκιέβιτς από το κολέγιο. Το 1849 ξεκίνησε την έκδοση της ριζοσπαστικής πολιτικής εφημερίδας La Tribune des Peuples, η κυκλοφορία της οποίας διεκόπη μετά από μερικούς μήνες εξαιτίας της λογοκρισίας.

Μνημείο του Άνταμ Μιτσκιέβιτς στην Κρακοβία (Ιούλιος 2010).

Το 1855, στα πλαίσια του Κριμαϊκού Πολέμου, ο Μιτσκιέβιτς εγκατέλειψε το Παρίσι και μετέβη στην Κωνσταντινούπολη. Εκεί καταπιάστηκε με τη δημιουργία και την οργάνωση πολωνικών και εβραϊκών λεγεώνων που θα συμμετείχαν – ως τμήματα του οθωμανικού στρατού – στις πολεμικές επιχειρήσεις εναντίον της Ρωσίας. Τελικά, τα σχέδιά του ματαιώθηκαν καθώς κατά τη σύντομη παραμονή του στην οθωμανική πρωτεύουσα, προσβλήθηκε από χολέρα και απεβίωσε τον Νοέμβριο του ίδιου έτους.

Η σορός του Μιτσκιέβιτς μεταφέρθηκε αρχικά από την Κωνσταντινούπολη στο Παρίσι και το 1890 στην Κρακοβία, όπου φυλάσσεται σε ειδική κρύπτη στον Καθεδρικό Ναό των Αγίων Στανισλάου και Βεγκεσλάου στο κάστρο Βάβελ, όπου βρίσκονται και οι τάφοι των βασιλέων της Πολωνολιθουανικής Κοινοπολιτείας.

Αποτίμηση

Ο Μιτσκιέβιτς τιμάται ως ο εθνικός ποιητής της Πολωνίας. Ταυτόχρονα συγκαταλέγεται, από κοινού με τον Γιούλιους Σλοβάτσκι και τον Ζίγκμουντ Κρασίνσκι στους πρωτοπόρους των πολωνικών γραμμάτων. Αν και σημείο αναφοράς της εθνικής του συνείδησης ήταν το πάλαι ποτέ κραταιό βασίλειο της Πολωνολιθουανικής Κοινοπολιτείας, το έργο του επηρέασε σημαντικά τόσο τον πολωνικό, όσο και τον λιθουανικό εθνικισμό, όπως αυτοί διαμορφώθηκαν από τα μέσα του 19ου αιώνα και έπειτα.

Εργογραφία

1818 Ποίηση
1822 Μπαλάντες και Ρομάντζα. Το έργο αυτό είναι ένα λογοτεχνικό μανιφέστο της ρομαντικής έκφρασης της πολωνικής λογοτεχνίας.
1823 Ποίηση ΙΙ τόμος.
1826 Κριμαϊκά σονέτα
1828 Κόνραντ Βάλλενροντ
1832 Η Βίβλος του πολωνικού λαού και τoυ πολωνικού προσκυνήματος
1834 Ο Κύριος Ταντέους. Έπος, αναγνωρίζεται ως το μεγαλύτερο έργο το Άνταμ Μιτσκιέβιτς.