Οι εργαζόμενοι στον τομέα της υγείας καταχειροκροτήθηκαν από τα μπαλκόνια κατά τη διάρκεια της πανδημίας, αλλά τα συνδικάτα έχουν επίσης φέρει στην προσοχή του κοινού τις συνθήκες εργασίας των εργαζομένων στον τομέα της κοινωνικής φροντίδας (Antonio Suarez Vega / shutterstock.com)
- LISA PELLING*
Έχουν περάσει μόνο λίγο περισσότερα από τρία χρόνια από τότε που η πανδημία Covid-19 έφτασε να κρατά ολόκληρο τον κόσμο στην άκαμπτη λαβή της. Ολόκληρες κοινωνίες μπήκαν σε αδιέξοδο. Αλλά ενώ πολλοί από εμάς αναγκαζόμασταν να επιβραδύνουμε, κλεισμένοι στα σπίτια μας, μερικοί άνθρωποι έπρεπε να τρέξουν πιο γρήγορα από ποτέ—εργάτες φροντίδας.
Με, όπως πάντα, πάρα πολλούς ανθρώπους με υπερβολικά μεγάλες ανάγκες για να τους φροντίσουν ταυτόχρονα, όρμησαν ανάμεσα στα κρεβάτια, ταχυδακτυλουργώντας τα ηθικά διλήμματα που δημιουργούσε η συνεχής έλλειψη χρόνου. Όταν μολύνθηκαν ολόκληροι θάλαμοι, ο φόρτος εργασίας ήταν άνευ προηγουμένου. Στην κορυφή ήρθε η οικονομική πίεση τού να πρέπει να εργάζομαι με μερική απασχόληση, να εργάζομαι ώρα με την ώρα, συχνά σε πολλά κέντρα φροντίδας ταυτόχρονα, για να τα βγάλω πέρα.
Τώρα, καθώς οι ηλικιωμένοι επηρεάζονταν ιδιαίτερα από τη νέα, ανίατη, δυνητικά θανατηφόρα ασθένεια, εμφανίστηκε επίσης ένας νέος τύπος άγχους – ο φόβος για τη ζωή κάποιου. Τι θα γινόταν αν μια υπάλληλος φροντίδας έφερε τον ιό: θα μπορούσε να αγκαλιάσει τα παιδιά της όταν επέστρεφε σπίτι από τη δουλειά;
Οι εργαζόμενοι στην οικιακή φροντίδα έκαναν ποδήλατο στη βροχή σε ανθρώπους που θα χρειάζονταν ένα μαγειρεμένο γεύμα και μια κουβέντα. Αλλά σε ένα πρόγραμμα λεπτό προς λεπτό, υπήρχε μόνο χρόνος για να καταπιούν τα χάπια τους και να φύγουν ξανά. Ωστόσο, η κοινωνική περίθαλψη περιλαμβάνει πάντα κοινωνική επαφή – και, σε ολόκληρη την Ευρώπη, οι εργαζόμενοι στον τομέα της φροντίδας έπρεπε να εκτελούν τα καθήκοντά τους χωρίς μάσκα όταν τα νοσοκομεία είχαν προτεραιότητα για διαθέσιμο εξοπλισμό ατομικής προστασίας (ΜΑΠ).
Σημαντικές βελτιώσεις
Ο τρόπος με τον οποίο η κοινωνική φροντίδα στην Ευρώπη επηρεάστηκε από την εξάπλωση του Covid-19 κατά τα δύο πρώτα χρόνια της πανδημίας από την αρχή της στην Κίνα (Δεκέμβριος 2019 έως Δεκέμβριος 2021) χαρτογραφήθηκε στη σειρά On the Corona Frontline: Care Workers in Nine European Countries, με πρωτοβουλία του Friedrich Ebert Stiftung στις Σκανδιναβικές Χώρες, του Σουηδικού Δημοτικού Συνδικάτου Εργαζομένων Kommunal και της δεξαμενής σκέψης Arena Idé. Σε όλη την Ευρώπη, οι εργαζόμενοι στον τομέα της φροντίδας αντιμετώπισαν αυξημένο κίνδυνο μόλυνσης και θανάτου (ακόμα και σε σύγκριση με τους εργαζόμενους στον τομέα της υγείας), ενώ αντιμετώπισαν την τεράστια αύξηση του φόρτου εργασίας.
Αν οι συνθήκες εργασίας των εργαζομένων στον τομέα της περίθαλψης τέθηκαν υπόψη όλων από την πανδημία, λιγότερο γνωστό είναι ότι τα συνδικάτα κατάφεραν πράγματι να τις βελτιώσουν. Τα συνδικάτα εργαζομένων σε όλη την Ευρώπη μπόρεσαν να χρησιμοποιήσουν την εστίαση στον τομέα για να προωθήσουν τις θέσεις τους και να κερδίσουν σημαντικές βελτιώσεις στους μισθούς και τις συνθήκες. Σε μια νέα έκθεση, Ελπίδες και Απογοητεύσεις μετά την πανδημία: Προοπτικές των Συνδικάτων Εργαζομένων Φροντίδας σε Επτά Ευρωπαϊκές Χώρες, παρατίθενται ορισμένες από αυτές τις νίκες.
Στην Ισπανία, ένας νέος εργατικός νόμος που ψηφίστηκε για την αύξηση των συμβάσεων αορίστου χρόνου θα μειώσει τον αριθμό των εργαζομένων στον τομέα της φροντίδας με επισφαλείς συνθήκες. Στη Σκωτία, οι εργαζόμενοι στην κοινωνική περίθαλψη ενηλίκων θα λάβουν τον μισθό διαβίωσης της Σκωτίας, ένα μακροχρόνιο αίτημα των συνδικάτων.
Στη Σουηδία, η κυβέρνηση ανταποκρίθηκε στις εκκλήσεις της Kommunal για ειδική νομοθεσία σχετικά με τη φροντίδα των ηλικιωμένων και την καταχώριση της «πρακτικής νοσοκόμας» ως επαγγελματικού τίτλου. Στη Δανία, η συμφωνία για την υγεία και την ασφάλεια στους χώρους εργασίας έχει βελτιωθεί και η κυβέρνηση αναπτύσσει έναν νέο νόμο για τη φροντίδα των ηλικιωμένων με τη συμμετοχή του FOA και άλλων σχετικών συνδικαλιστικών οργανώσεων.
Στη Γερμανία, εφαρμόστηκε νέα νομοθεσία για το προσωπικό και υψηλότερος κατώτατος μισθός για όσους εργάζονται στον κλάδο. Ο νόμος για την ανάπτυξη της υγειονομικής περίθαλψης (με το απίστευτα μακρύ γερμανικό όνομα Gesundheitsversorgungsweiterentwicklungsgesetz) κατέστησε επίσης υποχρεωτική την αμοιβή με βάση τα τιμολόγια για όλους τους παρόχους περίθαλψης, μια πρωτοποριακή κοινωνική καινοτομία.
Λιγότερο θετικά, στην Αγγλία, ενώ η πανδημία έχει επιστήσει την προσοχή στις ελλείψεις στην κοινωνική περίθαλψη ενηλίκων – και οι εργοδότες, οι επίτροποι και τα συνδικάτα έχουν συνεργαστεί πιο στενά – από πολλές απόψεις η φροντίδα για τους ηλικιωμένους δεν έχει ανακάμψει από την πανδημία και παραμένει υποχρηματοδοτούμενη, υποστελεχωμένη και υποτιμημένο. Ενώ τα συνδικάτα εργαζομένων φροντίδας σε διάφορες χώρες πέτυχαν να αναγνωρίσουν τον Covid-19 ως επαγγελματική ασθένεια, σε ορισμένες χώρες, όπως η Ισπανία, αυτό θα είναι μόνο προσωρινό. Και ενώ στη Γερμανία τα επίπεδα υποχρεωτικής στελέχωσης έχουν αυξηθεί, τέτοια υποχρεωτικά κατώτατα όρια απουσιάζουν από τον προτεινόμενο νόμο στη Σουηδία.
Αλλαγή αφήγησης
Για να προχωρήσουμε, πρέπει να αμφισβητηθεί η αφήγηση για την κοινωνική περίθαλψη -ιδιαίτερα η πεποίθηση ότι πρέπει να είναι φθηνή. Η φροντίδα των ηλικιωμένων αποτελεί συχνά το μεγαλύτερο κονδύλι στους δημοτικούς προϋπολογισμούς, αλλά οι πολιτικοί που συμμετέχουν στις εκλογές δίνουν προτεραιότητα στις υποσχέσεις για καλύτερα σχολεία ή νηπιαγωγεία αντί για περισσότερες επενδύσεις στην κοινωνική περίθαλψη. Αυτό διαιωνίζει τη χαμηλή θέση των ηλικιωμένων και την έλλειψη επαγγελματικού κύρους των εργαζομένων στον τομέα της κοινωνικής φροντίδας.
Δεν μπορούμε να δεχτούμε ότι η φροντίδα των ηλικιωμένων θα κοστίζει όλο και λιγότερο από χρόνο σε χρόνο. Ένα προοδευτικό όραμα θα πρέπει να συνεπάγεται ότι καταλαμβάνει μεγαλύτερο μερίδιο των κοινών μας πόρων — και να επικεντρώνεται στην ποιότητα της περίθαλψης και όχι στην «αποτελεσματικότητα» της παροχής της.
Οι επενδύσεις ιδιωτικού μετοχικού κεφαλαίου στην περίθαλψη συχνά διαφημίζονται ως λύση στη συνεχή υποχρηματοδότηση. Ωστόσο, η προσέλκυση κεφαλαιούχων κινδύνου έχει ένα τίμημα: οι ιδιωτικές κατοικίες τείνουν να έχουν υψηλό κόστος διαχείρισης του χρέους, ενώ ο δημόσιος τομέας μπορεί να δανειστεί φθηνότερα.
Το καθεστώς προληπτικού δανεισμού της Σκωτίας επιτρέπει στις τοπικές αρχές να δανείζονται ό,τι απαιτούν, στρατεύοντας κατά της περαιτέρω ιδιωτικοποίησης. Αυτό επιτρέπει την προληπτική δαπάνη όταν οι ατομικές ανάγκες είναι πιο ασήμαντες, αποφεύγοντας την δαπανηρή νοσοκομειακή περίθαλψη αργότερα.
Μια έκθεση της Unison που κυκλοφόρησε τον περασμένο Ιούνιο αποκάλυψε ότι διευθυντές ιδιωτικών επενδυτικών εταιρειών σε όλο το Ηνωμένο Βασίλειο εισέπρατταν 13 φορές τους μισθούς των εργαζομένων στον τομέα της φροντίδας που απασχολούσαν – υπογραμμίζοντας τη συνύπαρξη χαμηλών μισθών, υψηλών κερδών και υψηλών αποδοχών για όσους βρίσκονται στην κορυφή. Η αντιμετώπιση αυτών των ζητημάτων και η αμφισβήτηση του ρόλου των ιδιωτικών κεφαλαίων είναι κρίσιμης σημασίας για τη βελτίωση της συνολικής φροντίδας και υποστήριξης για τους ηλικιωμένους.
Σχολιάζοντας την έκθεση, η Christina McAnea, γενική γραμματέας της Unison, είπε στον Guardian:
Ο τομέας έχει γονατίσει, το προσωπικό φεύγει με το πλήθος του και όσοι βασίζονται στην περίθαλψη λαμβάνουν μια ακατέργαστη συμφωνία. Ωστόσο, πολλοί ιδιοκτήτες σπιτιών φροντίδας συνεχίζουν να βλέπουν την οικονομική τους περιουσία στα ύψη εν μέσω αυτής της κρίσης. Χρειάζεται τώρα η βασική μεταρρύθμιση με την απομάκρυνση της κερδοσκοπίας από την κοινωνική φροντίδα.
Επαναφορά της ιδιωτικοποίησης
Στη Νορβηγία, ο κεντροαριστερός συνασπισμός έχει θέσει ως προτεραιότητα την ανάκληση της ιδιωτικοποίησης στον τομέα της πρόνοιας. Στη Σουηδία, οι Σοσιαλδημοκράτες έκαναν την ανάκτηση του ελέγχου της ευημερίας μια βασική προεκλογική υπόσχεση στις εθνικές εκλογές του περασμένου Σεπτεμβρίου. Ακόμη πιο εμπνευσμένο είναι ότι αρκετοί σουηδικοί δήμοι απομακρύνονται ήδη από τους ιδιωτικούς παρόχους και επιλέγουν αντ’ αυτού την «ανάθεση».
Τα συνδικάτα ήταν αποφασιστικά στη διαχείριση των συνεπειών της πανδημίας. Ο αγώνας για να διασφαλιστεί ότι οι εργαζόμενοι στον τομέα της φροντίδας είχαν πρόσβαση σε ΜΑΠ, δοκιμές και εμβολιασμό, ότι η φροντίδα ηλικιωμένων ήταν επαρκώς στελεχωμένη και ότι οι μολυσμένοι εργαζόμενοι στον τομέα της φροντίδας είχαν τη δυνατότητα (και μπορούσαν να αντέξουν οικονομικά) να απομονωθούν, είχε σημαντικό αντίκτυπο στη μείωση της εξάπλωσης του ιού. Στην Global Trend Analysis on the Role of Trade Unions in Times of COVID-19, η Διεθνής Οργάνωση Εργασίας κατέληξε στο συμπέρασμα ότι «ο αποτελεσματικός κοινωνικός διάλογος και συνεργασία μεταξύ κυβερνήσεων, εργοδοτικών οργανώσεων και οργανώσεων εργαζομένων» ήταν «απαραίτητες» για την αντιμετώπιση του αντικτύπου του.
Τα συνδικάτα των εργαζομένων στον τομέα της φροντίδας θα είναι εξίσου απαραίτητα για την αντιμετώπιση των μελλοντικών προκλήσεων που αντιμετωπίζει ο κλάδος.
*Η Λίζα Πέλινγκ είναι πολιτικός επιστήμονας και επικεφαλής της δεξαμενής σκέψης Arena Idé με έδρα τη Στοκχόλμη. Συνεισφέρει τακτικά στην καθημερινή ψηφιακή εφημερίδα Dagens Arena και έχει παρελθόν ως πολιτική σύμβουλος και συγγραφέας ομιλιών στο σουηδικό υπουργείο Εξωτερικών.
