Ανεξάρτητη διαβίωση — δικαίωμα, όχι προνόμιο (ALPA PROD / shutterstock.com)
Το άρθρο 19 της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρία (UNCRPD) «αναγνωρίζει το ίσο δικαίωμα όλων των ατόμων με αναπηρία να ζουν στην κοινότητα … να επιλέγουν τον τόπο διαμονής τους και πού και με ποιον να ζουν». Το 2017 η Επιτροπή Παρακολούθησης για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρία δημοσίευσε το Γενικό Σχόλιο της αρ. 5, διευκρινίζοντας ότι το κλειδί για την εφαρμογή του άρθρου 19 ήταν το κλείσιμο των ιδρυμάτων στέγασης.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση και τα 27 κράτη μέλη είναι συμβαλλόμενα μέρη στη σύμβαση, η οποία τέθηκε σε ισχύ το 2008. Μια ερευνητική μελέτη του 2007 βρήκε στοιχεία ότι τουλάχιστον 1.294.253 παιδιά και ενήλικες με αναπηρία ζούσαν σε ιδρύματα σε ολόκληρη την ΕΕ. Ωστόσο, το 2020 μια έκθεση εμπειρογνωμόνων αναθεώρησε αυτόν τον αριθμό προς τα πάνω σε 1.438.696 ή περισσότερο.
Η σκιώδης έκθεση του Ευρωπαϊκού Δικτύου για Ανεξάρτητη Διαβίωση (ENIL) για την εφαρμογή της UNCRPD, που δημοσιεύθηκε τον Φεβρουάριο, συγκέντρωσε εκτενείς αποδείξεις για μια τάση αντικατάστασης μεγάλων ιδρυμάτων με μικρότερες κατοικίες σε πολλά κράτη μέλη. Τέτοια ιδρύματα μικρής κλίμακας ονομάζονται συχνά ομαδικά σπίτια. Σε αυτά τα περιβάλλοντα, η αυτονομία και η αυτοδιάθεση των ατόμων με αναπηρία περιορίζεται με τον ίδιο τρόπο όπως και στα μεγαλύτερα ιδρύματα. Ως αποτέλεσμα, ο πολλαπλασιασμός των ομαδικών κατοικιών δεν αντιπροσωπεύει καμία πρόοδο προς την αποϊδρυματοποίηση.
Σε ομάδες εργασίας, συνεδριάσεις και επιτροπές, τα μέλη του ENIL επιβεβαιώνουν αυτές τις τάσεις. Υπάρχει ευρέως διαδεδομένη ανησυχία ότι καμία χώρα δεν προτίθεται να εφαρμόσει πλήρως τη σύμβαση. Αντί να προσφέρουν σοβαρές δεσμεύσεις πολιτικής, οι κυβερνήσεις φαίνεται να μιλούν.
«Συστημικοί μετασχηματισμοί»
Μια πιο προσεκτική ματιά στην υιοθέτηση και εφαρμογή στρατηγικών ή σχεδίων δράσης για την αποϊδρυματοποίηση επιβεβαιώνει αυτή την εντύπωση. Γενικό Σχόλιο αρ. 5 συνιστά σε όλα τα κράτη μέλη της UNCRPD «να υιοθετήσουν σαφείς και στοχευμένες στρατηγικές για την αποϊδρυματοποίηση».
Τέτοιες στρατηγικές ή σχέδια θα πρέπει να περιέχουν «συγκεκριμένα χρονικά πλαίσια και επαρκείς προϋπολογισμούς, προκειμένου να εξαλειφθούν όλες οι μορφές απομόνωσης, διαχωρισμού και ιδρυματοποίησης των ατόμων με αναπηρία». Θα πρέπει να προκαλέσουν «συστημικούς μετασχηματισμούς», «κλείσιμο ιδρυμάτων», «κατάργηση των θεσμοποιητικών κανονισμών» και «δημιουργία μεμονωμένων υπηρεσιών υποστήριξης» — και θα πρέπει να εκτελούνται με «συντονισμένες, διακυβερνητικές προσεγγίσεις».
Μια έρευνα του ENIL για την ανεξάρτητη διαβίωση στην περιοχή του Συμβουλίου της Ευρώπης, που δημοσιεύθηκε το 2020, αποκάλυψε ότι 18 από τις 43 χώρες από τις οποίες απάντησαν τα μέλη του ENIL είχαν υιοθετήσει στρατηγικές αποϊδρυματοποίησης. Μεταξύ των κρατών μελών της ΕΕ, 13 το είχαν κάνει: Βουλγαρία, Κροατία, Κύπρος, Εσθονία, Φινλανδία, Ουγγαρία, Ιρλανδία, Λετονία, Λιθουανία, Πολωνία, Ρουμανία, Σλοβακία και Σλοβενία.
Ωστόσο, μόνο μία από τις 43 στρατηγικές, αυτή της Μολδαβίας, θεωρήθηκε επαρκής από τους ερωτηθέντες ENIL. Τα έγγραφα που υιοθετούνται από τις κυβερνήσεις είναι συχνά υπερβολικά περίπλοκα και αφήνουν τον αναγνώστη χωρίς σαφή ιδέα για το πώς θα εξελιχθεί η αποϊδρυματοποίηση – οι στρατηγικές που υιοθετούν η Λιθουανία και η Πολωνία είναι ενδεικτικές αυτού. Επιπλέον, οι οργανώσεις ατόμων με αναπηρία δεν συμμετείχαν στη χάραξη της στρατηγικής αποϊδρυματοποίησης για την Πολωνία. Γενικό Σχόλιο αρ. 5 συνιστά ένθερμα τη συμμετοχή αυτών των οργανισμών στο σχεδιασμό και τη χάραξη τέτοιων στρατηγικών.
Ακόμα άλυτο
Ιδιαίτερα απούσα από τις χώρες της ΕΕ με στρατηγική αποϊδρυματοποίησης είναι το σύνολο της νοτιοδυτικής Ευρώπης. Κανένα από τα πιο πυκνοκατοικημένα κράτη μέλη της ΕΕ —Γαλλία, Ιταλία, Ισπανία και Γερμανία— δεν έχει υιοθετήσει τέτοιο έγγραφο. Αυτό δεν συμβαίνει επειδή η Επιτροπή για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρία κουράζεται να προτείνει στις κυβερνήσεις να το κάνουν.
Πάρτε το Βέλγιο. Το 2014 η επιτροπή επέκρινε το Βέλγιο για «έλλειψη σχεδίων αποϊδρυματοποίησης». Κάλεσε το κράτος «να εφαρμόσει ένα σχέδιο δράσης για την αναπηρία σε όλα τα επίπεδα». Ωστόσο, το 2019 ζητούσε ακόμη από το Βέλγιο πληροφορίες σχετικά με τα «βήματα που έγιναν για την εφαρμογή σχεδίων δράσης για την αναπηρία σε ομοσπονδιακό, περιφερειακό και κοινοτικό επίπεδο», υποδεικνύοντας ότι το ζήτημα παρέμενε άλυτο.
Είναι η ίδια ιστορία με τη Γαλλία. Μετά από επίσκεψη σε χώρα το 2017, ο ειδικός εισηγητής του ΟΗΕ για τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρία συνέστησε την υιοθέτηση «ένα συγκεκριμένο σχέδιο δράσης για το σταδιακό κλείσιμο όλων των υφιστάμενων θεσμών». Το 2021 η επιτροπή επανέλαβε τη σύσταση «να εγκριθεί μια εθνική στρατηγική και σχέδια δράσης». Εξετάζοντας τις εκθέσεις για άλλες χώρες της ΕΕ, η επανάληψη των συστάσεων για την υιοθέτηση στρατηγικών —και η έλλειψη ανταπόκρισης από τις κυβερνήσεις— μπορεί να διαπιστωθεί ξανά και ξανά.
Ξεκάθαρη δέσμευση
Σύμφωνα με τον κοινωνικό θεωρητικό των αρχών του 20ου αιώνα, Max Weber, «η πολιτική είναι η αργή διάνοιξη σκληρών σανίδων». Οι κυβερνήσεις είναι απρόθυμες. Αλλά για να προωθηθεί η εφαρμογή της UNCRPD και να σημειωθεί πρόοδος στην αποϊδρυματοποίηση, χρειαζόμαστε τις κυβερνήσεις να υιοθετήσουν στρατηγικές και σχέδια δράσης για το σκοπό αυτό, όπως προβλέπεται στο Γενικό Σχόλιο αριθ. 5.
Οι στρατηγικές αποϊδρυματοποίησης θα πρέπει να σημαίνουν μια σαφή πολιτική δέσμευση και να συνεπάγονται τους απαραίτητους δημοσιονομικούς πόρους. Η κοινωνία των πολιτών και οι οργανώσεις των ατόμων με αναπηρία θα πρέπει να απαιτήσουν τέτοιες στρατηγικές και να πιέσουν τις κυβερνήσεις να συμμορφωθούν.
Η ΕΕ θα πρέπει να υποστηρίξει αυτό το αίτημα και να υιοθετήσει μια στρατηγική αποϊδρυματοποίησης σε επίπεδο ΕΕ. Όχι μόνο η ΕΕ θα πρέπει να προτρέπει συνεχώς τα κράτη μέλη προς το σκοπό αυτό, αλλά, εάν είναι απαραίτητο, η εκταμίευση των σχετικών κονδυλίων της ΕΕ θα πρέπει να εξαρτάται από την υιοθέτηση εθνικής στρατηγικής ή σχεδίου.
___________________
*Ο Florian Sanden είναι συντονιστής πολιτικής στο Ευρωπαϊκό Δίκτυο για την Ανεξάρτητη Διαβίωση. Πολιτικός επιστήμονας με εκπαίδευση, είναι ακτιβιστής για τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρία, τη διακρατική συνεργασία και την κοινωνική δικαιοσύνη.
Πηγή: socialeurope.eu/
