- Της Σμαράγδας Μιχαλιτσιάνου
«Γιατί, αν και είμαι ο ηγέτης αυτής της χώρας, ταξιδεύω πάντα στην τρίτη θέση του τρένου; Επειδή δεν υπάρχει τέταρτη.»
Αυτή την απάντηση μόνο ο Μαχάτμα Γκάντι θα μπορούσε να δώσει. Ο Ινδός υπόδειγμα ηγέτη, σύμβολο ειρήνης, αυτοσυγκράτησης και ο άνθρωπος που είχε το σθένος να πει στους Αγγλους: «Quit India» (Φύγετε από την Ινδία).
Ενόψει εκλογών, ας το λάβουν υπόψη τους οι ντόπιοι πολιτικοί μπας και χαμηλώσουν την έπαρσή τους.
«Κανένα κίνημα για την κοινωνική αλλαγή δεν μπορεί να ελπίζει ότι θα επιτύχει, αν δεν οικειοποιηθεί τα πιο προηγμένα πνευματικά και τεχνολογικά επιτεύγματα και αν δεν έχει τις ρίζες του σε κείνα τα στρώματα του πληθυσμού που είναι παραγωγικά και δημιουργικά σε κάθε τομέα.»
Αυτό βεβαιώνει επίμονα ο Νόαμ Τσόμσκι ευρέως γνωστός διανοούμενος, πολιτικός ακτιβιστής και επικριτής της εξωτερικής πολιτικής των ΗΠΑ και άλλων κυβερνήσεων.
Πολύ καλή συμβουλή για τους νικητές των εκλογών μπας και παράγουν έργο κατά τη θητεία τους.
«Σκατά εδώ, σκατά εκεί, σκατά κι ο κόσμος όλος
κι απ’ τα πολλά πια τα σκατά, μου πιάστηκε κι ο κώλος.
Έρχεται ο ένας ο σκατάς, θαρρούμε πως σωθήκαμε,
σαν φύγει όμως βλέπουμε πως αποσκατωθήκαμε.»
Αδυσώπητη η σάτιρα του Γεωργίου Σουρή μα δεν απέχει από την αλήθεια.
Κι έρχεται ο Αλμπέρ Καμύ για να συμπληρώσει:
«Κάθε φορά που ακούω έναν πολιτικό λόγο ή διαβάζω αυτούς που μάς διοικούν, εδώ και χρόνια αισθάνομαι τρόμο, γιατί δεν ακούω τίποτα που να ηχεί ανθρώπινα. Πάντα οι ίδιες λέξεις που λένε τα ίδια ψέματα. Η πολιτική και η μοίρα της ανθρωπότητας διαμορφώνονται από ανθρώπους χωρίς ιδανικά και χωρίς μεγαλείο. Άνθρωποι που έχουν μεγαλείο μέσα τους δεν ασχολούνται με την πολιτική.»
Πέντε ημέρες πριν από τις εκλογές , και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έχουν πάρει φωτιά από την πολιτική σάτιρα, τις απόψεις, τις ρήσεις και τα ποιήματα των Ελλήνων και ξένων λογοτεχνών, πολλοί από τους οποίους Νομπελίστες, με την ελπίδα , ότι θα σκεφθούμε σοβαρά στο δρόμο προς τις κάλπες, και ότι ίσως ευαισθητοποιηθούν κάποιοι πολιτικοί που λένε, ότι κόπτονται για το λαό.
Και ο Γιώργος Σεφέρης αφήνει το δικό του σχόλιο επί του θέματος:
«Μπορεί πολιτική να σημαίνει την τέχνη τού να κάνεις, δημόσια, πράγματα που ντρέπεσαι να κάνεις ή και να ομολογήσεις στο σπίτι σου.»
Πέντε ημέρες πριν ψηφίσουμε μην ξεχνάμε, ότι «Η ψήφος είναι πιο δυνατή από τη σφαίρα», όπως υποστηρίζει ο Αβραάμ Λίνκολν (Αμερικανός πρόεδρος 1809-1865) και επεξηγεί:
«Με τη σφαίρα μπορεί να σκοτώσεις τον εχθρό σου. Με την ψήφο μπορεί να σκοτώσεις το μέλλον των παιδιών σου.»
Από τον 19ο αιώνα ακόμα οι Έλληνες αναζητούν δικαιοσύνη και τόσους αιώνες μετά αυτό το αίτημα μπαίνει και στις μέρες μας στα προγράμματα όλων των αρχηγών των κομμάτων, που οι ομιλίες τους είναι γεμάτες θα…
«Ο αληθινός άρχων ου πέφυκε το αυτώ συμφέρον σκοπείσθαι αλλά το τω αρχομένω (Ο αληθινός άρχοντας δεν πρέπει να κοιτάζει το δικό του συμφέρον αλλά των υπηκόων του) αναφέρει ο Πλάτων.
Και ο Αριστοφάνης προτρέπει εκείνους που σκέφτονται να γίνουν πολιτικοί:
«Έχεις βρόμικη φωνή, κακή ανατροφή είσαι χυδαίος, τότε έχεις τα προσόντα ν’ ασχοληθείς με την πολιτική».
Είναι γεγονός, ότι
«Μᾶς λείπει ἕνας ἀρχηγός;… πενῆντα ξεφυτρόνουν,
τὸ ἕνα κόμμα χάνεται;… θὰ ἔβγουν ἄλλα δέκα•
ὅλοι γιὰ τὸ ἀξίωμα τοῦ ἀρχηγοῦ μαλλόνουν…»
Ο Γεώργιος Σουρής (1852-1919) δίνει την παραπάνω εικόνα , που βλέπουμε και σήμερα να επαναλαμβάνεται. Σατιρικός ποιητής και ένας από τους σπουδαιότερους της νεότερης Ελλάδας, έχοντας χαρακτηριστεί ως «σύγχρονος Αριστοφάνης». Κατά τη διάρκεια της ζωής του μάλιστα, προτάθηκε για Βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας.
Ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης σε άρθρο του, στην εφημερίδα «Ακρόπολις» πριν 115 χρόνια, με τον τίτλο «Τις ημύνθη περί πάτρης;» καυτηριάζει τη ζωή των βουλευτών και των πολιτικάντηδων της εποχής και τους ισοπεδώνει…
«Και τι πταίει η γλαυξ, η θρηνούσα επί ερειπίων; Πταίουν οι πλάσαντες τα ερείπια. Και τα ερείπια τα έπλασαν οι ανίκανοι κυβερνήται της Ελλάδος. Αυτοί οι πολιτικοί, αυτοί οι βουλεπταί, εκατάστρεψαν το έθνος, ανάθεμά τους. Κάψιμο θέλουν όλοι τους!
Τότε σ’ εξεθέωναν οι προεστοί κ’ οι ‘γυφτοχαρατζήδες’, τώρα σε ‘αθεώνουν’ οι βουλευταί κ’ οι δήμαρχοι. Αυτοί που είχαν το λύειν και το δεσμείν εις τα δύο κόμματα, τους έταζαν ‘φούρνους με καρβέλια’, δώσαντες αυτοίς ουχί πλείονας των είκοσι δραχμών μετρητά, απέναντι, καθώς τους είπαν, και παρακινήσαντες αυτούς να εξοδεύσουν κι απ’ τη σακκούλα τους όσα θέλουν άφοβα, διότι θα πληρωθούν μέχρι λεπτού, σύμφωνα με τον λογαριασμόν, όν ήθελαν παρουσιάσουν.
Το τέρας το καλούμενον επιφανής τρέφει τη φυγοπονίαν, την θεσιθηρίαν, τον τραμπουκισμόν, τον κουτσαβακισμόν, την εις τους νόμους απείθειαν. Πλάττει αυλήν εξ αχρήστων ανθρώπων, στοιχείων φθοροποιών τα οποία τον περιστοιχίζουσι, παρασίτων τα οποία αποζώσιν εξ αυτού… Μεταξύ δύο αντιπάλων μετερχομένων την αυτήν διαφθορά, θα επιτύχει εκείνος όστις ευπρεπέστερον φορεί το προσωπείον κ’ επιδεξιώτερον τον κόθορνον.
Άμυνα περί πάτρης θα ήτο η ευσυνείδητος λειτουργία των θεσμών, η εθνική αγωγή, η χρηστή διοίκησις, η καταπολέμησις του ξένου υλισμού και πιθηκισμού, του διαφθείροντος το φρόνημα και εκφυλίσαντος σήμερον το έθνος, και η πρόληψις της χρεοκοπίας.»
Ο «άγιος των Ελληνικών Γραμμάτων» κρατά σθεναρή στάση για το ίδιο θέμα και στις ρήσεις του, όπως στην παρακάτω:
«Η αργία εγέννησε την πενίαν. Η πενία έτεκεν την πείναν. Η πείνα παρήγαγε την όρεξιν. Η όρεξις εγέννησε την αυθαιρεσίαν. Η αυθαιρεσία εγέννησε την ληστείαν. Η ληστεία εγέννησε την πολιτικήν. Ιδού η αυθεντική καταγωγή του τέρατος τούτου…»
Πλησιάζουν εκλογές και το μυαλό μου δεν μπορεί να μην πάει στο διήγημά του Παπαδιαμάντη «Οι Χαλασοχώρηδες», το οποίο, εκτυλίσσεται προφανώς στη Σκιάθο κατά την τελευταία εβδομάδα της προεκλογικής περιόδου και ανήμερα των εκλογών. Είναι επηρεασμένο από τις εκλογές της 3ης Μαίου 1892 όταν την εξουσία κατέκτησε ο Χαρίλαος Τρικούπης. Είμαστε ένα χρόνο πριν η Ελλάδα πτωχεύσει και η παθογένεια του εκλογικού σώματος καταγράφεται αδρά από τον σκιαθίτη πεζογράφο.
Από το συγκεκριμένο κείμενο μπορείς να ανασύρεις σκέψεις που αφορούν το πολιτικό ήθος: την ηθική και ανηθικότητα της πολιτικής πράξης, αλλά και να συναντήσεις πράγματα και συμπεριφορές σημερινές, κάποιες φορές ελαφρώς ίσως παραλλαγμένες, αν όχι και αυτούσιες.
Γράφει λοιπόν ο Παπαδιαμάντης: «Ο δε εξ αρχής ομιλών εκαλείτο Λέανδρος Παπαδημούλης, και κατήγετο εκ του τόπου. Είχε κατέλθει μετά πολλά έτη, νοσταλγός εξ Αθηνών, όπου συνήθως διέτριβεν, ασχολούμενος εις έργα ουχί παραδεδεγμένης χρησιμότητος. Ήτο υψηλός, υπερτριακοντούτης, με μαύρην κόμην και γένειον, μελαμψός, με αδρούς χαρακτήρας, πενιχρός την αναβολήν, πτωχαλαζών, τρέφων αλλοκότους ιδέας. Μία από αυτές τις αλλόκοτες ιδέες του ήταν ότι η δωροδοκία κατά τις εκλογές «ήταν το μικρότερον κακόν».
Θα κλείσουμε αυτό το σημείωμα με τα ίδια πάλι λόγια του συγγραφέα. «Η ηθική δεν είναι επάγγελμα, και όστις ως επάγγελμα θέλει να την μετέλθη, πλανάται οικτρώς, και γίνεται γελοίος. Όστις πράγματι φιλοσοφεί, και αληθώς πονεί τον τόπο του, και έχει την ηθικήν όχι εις την άκραν της γλώσσης ή την ακωκήν της γραφίδος, αλλ’ εις τα ενδόμυχα αυτά της ψυχής, βλέπει πολύ καλά, ότι είναι αδύνατον να πολιτευθή. ‘Κυάμων απέχεσθε’. Ο Χριστός είπεν: Ου δύνασθε Θεώ λατρεύειν και Μαμμωνά».
Το έργο του Τζορτζ Όργουελ συνεχίζει να επηρεάζει τη μαζική και πολιτική κουλτούρα σήμερα. Η γραφή του, οξυδερκής και αιχμηρή και τα αποφθέγματά του περί πολιτικής μας βάζουν σε σκέψεις, ενώ είναι καταστροφικά για όσους διψούν για εξουσία.
Ο Όργουελ έγραψε πως «όλη η προπαγάνδα είναι ψέματα, ακόμα κι όταν λέει την αλήθεια» και πριν μπείτε στο παραβάν σκεφθείτε τις άλλες του ρήσεις:
-Οι λαοί που εκλέγουν διεφθαρμένους πολιτικούς, κλέφτες, απατεώνες και προδότες δεν είναι θύματα αλλά συνένοχοι.
-Τα ακραία αισθήματα πάντα κερδίζουν τελικά. Οι ηγέτες που προσφέρουν δάκρυα, λύπη, αίμα και ιδρώτα πάντα παίρνουν περισσότερα από τους οπαδούς τους σε σχέση με αυτούς που προσφέρουν ασφάλεια και καλοπέραση. Στα δύσκολα οι άνθρωποι είναι ηρωικοί.
Στα άπειρα άρθρα του, ο Κωστής Παλαμάς (1859-1943 επιχειρεί μια σάτιρα που χτυπάει σκληρά την πολιτική κατάσταση και τις κίβδηλες αξίες της εποχής. Είναι πικρός σαρκασμός που βγαίνει από την οργή και την αγανάκτηση του ποιητή και: «Νους, καρδιά, δικά τους.»
Να ένα απόσπασμα:
«/ Δέσαν το νου• την καρδιά τη ντροπιάσαν. / Να το ρουσφέτι να κι η ελληνικούρα / τ’ άρματά τους. Με κείνα μάς χαλάσαν. / Η σκέψη, νούλα. Η Τέχνη, πατσαβούρα. / Ο ψευτοαττικιστής κι ο ψηφοφόρος. / Τ’ άγιο κόνισμα, μια καλικατούρα. / Στη γη που πιάνει και προκόβει ο σπόρος / κάθε λογής τζουτζέδων και πιερρότων / κι εγώ φυτρώνω ανάξιος ριμαδόρος / μαύρων θυμών και πορφυρών ερώτων…»
Η πολιτική ήταν πάντοτε μέσα στα ενδιαφέροντα του Εμμανουήλ Ροΐδη(1836-1904) και μάλιστα μέσα από σατιρικά κείμενα δίνει συμβουλές για τον τρόπο συμπεριφοράς των ανθρώπων που μετέχουν στη διαχείριση των κοινών, προσπαθώντας να βοηθήσει στη δημιουργία ενός πολιτισμένου τρόπου λειτουργίας των θεσμών:
«Το καθ’ ημάς, θεωρούμεν απεναντίας ως μέγα κέρδος την απολύμανσιν του ημετέρου βήματος από τοιούτου είδους ευγλωττίας. Αύτη χάριτι θεία φαίνεται εκλείψασα οριστικώς. Κύκνειον αυτής άσμα ήτο ο παρά τίνος Πατρινού βουλευτού πανηγυρισμός του αποτελέσματος των εκλογών της 7 Απριλίου δια του απομείναντος εις την μνήμην μας βροντοφωνήματος: ‘’Από τον ουρανών κατέρχονται oι κεραυνοί του Θεού, από τας κάλπας ανέρχονται οι κεραυνοί του λαού!’’».
Ο Φρίντριχ Νίτσε δικαιώνει τον Ροϊδη:
«Πολιτικός είναι κάποιος που διαιρεί τους ανθρώπους σε δυο τάξεις: σε υποχείρια και σε εχθρούς.»
Πολύ αργότερα η Μάρω Δούκα γράφει το μυθιστόρημα της «Εις τον πάτον της εικόνας» (Κέδρος, 1995, Πατάκης, 2006) με μπάγκραουντ την ταραγμένη περίοδο 1988-1989, με τις απανωτές εκλογικές αναμετρήσεις να δίνουν το στίγμα της πολιτικής παρακμής που βυθίζει τους ήρωες σ΄ ένα υπαρξιακό τέλμα.
Ας πάρουμε μία γεύση από την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του βιβλίου:
«Ο Αλέξανδρος Παπαδάκος, τριαντάχρονος δικηγόρος, επιχειρεί να γράψει ένα βιβλίο. Κεντρικός ήρωάς του θα είναι ο μεσόκοπος ταξιτζής Αντώνης Λύτρας. Με φόντο την πνιγηρή πολιτική ατμόσφαιρα της διετίας 1988 – 1990 στην Ελλάδα. Ενώ καταρρέει ο υπαρκτός σοσιαλισμός και αλλάζει για άλλη μια φορά ο χάρτης της Ευρώπης. Μέσα από τη φαντασία, τα κρυμμένα τραύματα και το περιβάλλον του επίδοξου συγγραφέα, σταδιακά, εξυφαίνεται η διαπλοκή του πραγματικού με το επινοημένο. Το καθημερινό συνενώνεται με το διαχρονικό, το ασήμαντο με το σημαντικό, το πολύπλοκο με το απλό, υποστηρίζοντας, αλλά και υποβλέποντας, το ένα το άλλο. Πώς και γιατί εξαφανίζεται ο Αντώνης Λύτρας, καθώς περιφέρεται αναποφάσιστος και απελπισμένος παραμονές Χριστουγέννων στην Ομόνοια; Και πώς ο συγγραφέας – επινοητής του βιβλίου θα συναντηθεί με το φανταστικό ήρωά του; Ένα μυθιστόρημα μέσα στο μυθιστόρημα, όπου αναδεικνύεται κλιμακωτά η πολυδιάστατη πεζότητα του ανθρώπου, καθώς οι υπαρξιακές αγωνίες και οι βιοτικές ανάγκες του συμπλέκονται εν θερμώ με τα δυσδιάκριτα αίτια και τις ανεπεξέργαστες αφορμές των γεγονότων εκείνων που έπειτα από χρόνια θα αποτελέσουν την πρώτη ύλη της Ιστορίας
Ο Πορτογάλος Νομπελίστας Ζοζέ Σαραμάγκου στο «Περί φωτίσεως» (μετάφραση: Αθηνά Ψυλλιά, Εκδόσεις Καστανιώτης) αφηγείται την ιστορία μιας χώρας όπου μετά την καταμέτρηση των ψήφων το λευκό αναδεικνύεται σε πρώτη δύναμη …
Σε κάποια χώρα γίνονται εκλογές. Η καταμέτρηση των ψήφων στην πρωτεύουσα αναδεικνύει πρώτη δύναμη το λευκό με ποσοστό περίπου 70%. Οι εκλογές επαναλαμβάνονται την επόμενη Κυριακή και το λευκό ξεπερνά το 80%. Μπροστά στο διαφαινόμενο κενό εξουσίας, τα δύο μεγάλα κόμματα, ο κρατικός μηχανισμός και οι δημόσιες υπηρεσίες εγκαταλείπουν την πόλη, καταστρώνοντας αστυνομικά σχέδια για να ανακαλύψουν τον υποκινητή. Μια έκπληξη όμως περιμένει τους κρατούντες: ο πληθυσμός της πόλης αφυπνίζεται, “φωτίζεται”, και ανακαλύπτει από την αρχή τις αξίες της αλληλεγγύης, της προσωπικής ευθύνης, της αλληλοβοήθειας. Το κράτος όμως δεν έχει πει ακόμη την τελευταία λέξη. Ένα απαισιόδοξο βιβλίο; “Δεν είμαι εγώ απαισιόδοξος. Είναι ο κόσμος απαίσιος“, ισχυρίζεται ο Ζοζέ Σαραμάγκου, που με το νέο αυτό μυθιστόρημά του, που κινείται στον αντίποδα του μυθιστορήματός του “Περί τυφλότητος”, γνώρισε και πάλι μεγάλη επιτυχία σε όλο τον κόσμο.
Και συμπληρώνουμε με τα λόγια του Μανόλη Αναγνωστάκη:
Το θέμα είναι τώρα τι λες.
Καλά φάγαμε, καλά ήπιαμε
Καλά τη φέραμε τη ζωή μας ως εδώ
Μικροζημιές και μικροκέρδη συμψηφίζοντας.
Το θέμα είναι τώρα τι λες!
Ίσως, αυτό που αντιμάχεται ο Μπέρτολτ Μπρεχτ:
«Αυτοί που είναι εναντίον της πολιτικής είναι υπέρ της πολιτικής που τους επιβάλλεται».
Σκεφθείτε το!
