Στις Βρυξέλλες τιμούν τον Αντρέι Ζαχάρωφ, αλλά στη Ρωσία τον έχουν διαγράψει από την ιστορία
Αυτόν τον μήνα, ο Αντρέι Ζαχάρωφ —ο Σοβιετικός πυρηνικός φυσικός που έγινε ακτιβιστής κατά των πυρηνικών και βραβευμένος με Νόμπελ Ειρήνης— θα ήταν 101 ετών. Όπως σημείωσε πρόσφατα ο Ρώσος δισεκατομμυριούχος βιομήχανος Oleg Deripaska, ο Ζαχάρωφ, «όπως κανείς άλλος, κατάλαβε τις πραγματικές συνέπειες της χρήσς πυρηνικών όπλων και το παράλογο της κούρσας εξοπλισμών. Υποστήριξε σταθερά μια θέση αρχής: για την ειρήνη».
Καθώς ο ρωσικός στρατός καταστρέφει την Ουκρανία με την «ειδική στρατιωτική του επιχείρηση», η ειρήνη έχει γίνει μια επικίνδυνη λέξη στη Ρωσία. Οι εκκλήσεις για αυτήν έχουνέχουν οδηγήσει στη σύλληψη χιλιάδων, με έναν άνδρα να κρατείται απλώς επειδή κρατούσε ένα αντίγραφο του Πόλεμος και Ειρήνη του Λέοντος Τολστόι στην Κόκκινη Πλατεία της Μόσχας. Λοιπόν, συγχαρητήρια στον Deripaska που μίλησε εκ μέρους του.
Φυσικά, η αποχή από πυρηνικό πόλεμο δεν είναι το ίδιο με τη διασφάλιση της ειρήνης. Μάλλον, όπως γνώριζε πολύ καλά ο Ζαχάρωφ, ο οποίος βοήθησε στη δημιουργία της σοβιετικής θερμοπυρηνικής βόμβας, σημαίνει αποφυγή του αφανισμού. Όπως έγραψε το 1968, «Ένας θερμοπυρηνικός πόλεμος δεν μπορεί να θεωρηθεί συνέχεια της πολιτικής με άλλα μέσα (σύμφωνα με τη φόρμουλα του Κλάουζεβιτς). Θα ήταν ένα μέσο καθολικής αυτοκτονίας».
Ο Χρουστσόφ ασυγκίνητος
Επτά χρόνια νωρίτερα, ο Ζαχάρωφ το είχε επισημάνει στον προπάππου μου, Νικήτα Χρουστσόφ, καθώς προσπαθούσε να αποτρέψει τον Σοβιετικό πρωθυπουργό να παράγει και να δοκιμάσει τα ίδια όπλα που είχε βοηθήσει την ΕΣΣΔ να αποκτήσει. Μπορεί να πίστευε ότι θα μπορούσε να φτάσει στον Χρουστσόφ, ο οποίος, τελικά, είχε πραγματοποιήσει μια εκστρατεία αποσταλινοποίησης και είχε απελευθερώσει κρατούμενους από τα γκουλάγκ λίγα χρόνια νωρίτερα.
Αλλά ο Χρουστσόφ δεν συγκινήθηκε από τις εκκλήσεις του Ζαχάρωφ και εξοργίστηκε ακόμη και με την αναίδειά του. «Φτιάχνεις τις βόμβες σου και τις δοκιμάζεις», είπε ο πρωθυπουργός στον φυσικό. «Μην προσπαθήσετε να μας πείτε τι να κάνουμε ή πώς να συμπεριφερθούμε.» Σε κάθε περίπτωση, σημείωσε μαρτυρικά ο Χρουστσόφ, η ΕΣΣΔ είχε πραγματοποιήσει μόνο 83 δοκιμές, σε σύγκριση με τις 194 της Αμερικής.
Σίγουρα, ο Χρουστσόφ συμφώνησε με τον Ζαχάρωφ ότι ένας πυρηνικός πόλεμος θα έφερνε ολοκληρωτική εξόντωση και δεν ονειρευόταν ποτέ να τον ξεκινήσει. Αλλά πίστευε επίσης ότι η πυρηνική ισοτιμία και η αιχμή —όπως φάνηκε στην κουβανική κρίση πυραύλων του 1962— ήταν πολιτικά αναγκαία. Στα απομνημονεύματά του, υποστήριξε ότι όσο η Δύση αναπτύσσει πυρηνικά όπλα, ήταν λογικό να έκαναν το ίδιο και οι Σοβιετικοί. Αλλά εξέφρασε επίσης τη λύπη του για την αγένειά του προς τον Ζαχάρωφ, έναν «ηθικό κρύσταλλο» που «οδηγήθηκε από το παγκόσμιο καλό» και αφοσιώθηκε στη «διατήρηση όλων των δυνατών συνθηκών για μια καλύτερη ζωή για τους ανθρώπους».
Αυτή η αγένεια είχε συνέπειες, ή έτσι ισχυρίστηκε το Πολιτικό Γραφείο όταν έδιωξε τον Χρουστσόφ το 1964. Το πρόβλημά του, υποστήριξαν, δεν ήταν μόνο ότι έπαιρνε βιαστικές και μη δοκιμασμένες αποφάσεις—αυτό που οι συνάδελφοί του ονόμασαν «βολονταρισμό»—αλλά και ότι είχε φερθεί άσχημα στον Ζαχάρωφ . Η αξίωση ήταν πλούσια: μετά την εκδίωξη του Χρουστσόφ, ο Ζαχάρωφ έγινε σύντομα persona non grata μεταξύ του σοβιετικού κατεστημένου, λόγω των εκκλήσεών του για πνευματική ελευθερία και άλλα δικαιώματα.
Κίνδυνος πυρηνικού πολέμου
Περισσότερα από 30 χρόνια μετά τον θάνατό του, ο Ζαχάρωφ στοχοποιείται και πάλι — και ο κίνδυνος πυρηνικού πολέμου αυξάνεται ξανά. Τον περασμένο Δεκέμβριο, το Κρεμλίνο έκλεισε το Memorial, μια από τις παλαιότερες ομάδες πολιτικών δικαιωμάτων της Ρωσίας, που ο Ζαχάρωφ και άλλοι αντιφρονούντες της σοβιετικής εποχής δημιούργησαν το 1987 για να αποκαλύψουν το μέγεθος της καταστολής της εποχής του Στάλιν, συμπεριλαμβανομένων δεκάδων εκατομμυρίων θανάτων στα γκουλάγκ, και να εκστρατεύσει για τα δικαιώματα των πολιτικών κρατουμένων και των θυμάτων της καταπίεσης.
Ο Ζαχάρωφ ακυρώνεται επίσης ακαδημαϊκά. Στις 21 Μαΐου, κατά τη διάρκεια της Ημέρας Φυσικής του Κρατικού Πανεπιστημίου της Μόσχας —η οποία, παρεμπιπτόντως, καθιερώθηκε την εποχή του Χρουστσόφ— το τμήμα φυσικής «ανέβαλε» τις διαλέξεις για τη ζωή και τα επιτεύγματα του Ζαχάρωφ. Ήταν απασχολημένοι με άλλα θέματα, εξήγησαν. Πραγματικά; Με τις πυρηνικές απειλές και τις κατηγορίες να κυριαρχούν στον δημόσιο διάλογο στη Ρωσία, την Ουκρανία και τη Δύση σήμερα, τι θα μπορούσε να είναι πιο σχετικό;
Καθώς ο πόλεμος στην Ουκρανία μπαίνει στον τέταρτο μήνα του, ο Ρώσος υπουργός Εξωτερικών, Σεργκέι Λαβρόφ, προειδοποίησε ότι οι κίνδυνοι ενός πυρηνικού πολέμου είναι «πολύ σημαντικοί», ενώ μας διαβεβαίωσε ότι η ανάπτυξη πυρηνικών όπλων είναι εκτός συζήτησης για τη Ρωσία. Δεδομένου ότι ο Λαβρόφ επέμεινε με ευθύτητα ότι η Ρωσία δεν είχε εισβάλει στην Ουκρανία δύο εβδομάδες αφότου ρωσικά τανκς εισήλθαν στη χώρα, η διαβεβαίωσή του εδώ μπορεί να είναι περισσότερο ανησυχητική παρά παρηγορητική.
Φλεγόμενος λόγος
Τους κινδύνους περιπλέκει ο εκρηκτικός λόγος που έχει διαμορφωθεί τόσο στα δυτικά όσο και στα ρωσικά μέσα ενημέρωσης, που υποκινείται από πολιτικούς και δημόσια πρόσωπα από όλες τις πλευρές. Ο Ουκρανός πρόεδρος, Volodymyr Zelenskyy, λέει ότι ολόκληρος ο κόσμος πρέπει να προετοιμαστεί για την πιθανή ανάπτυξη τακτικών πυρηνικών όπλων στην Ουκρανία. Αμερικανοί αξιωματούχοι επανέλαβαν αυτές τις προειδοποιήσεις, σημειώνοντας ότι ο Ρώσος πρόεδρος, Βλαντιμίρ Πούτιν, μπορεί να αισθανθεί υποχρεωμένος να κάνει αυτό το βήμα, εάν πιστεύει ότι έχει ξεμείνει από επιλογές.
Αλλά τέτοιες προειδοποιήσεις μπορεί να γίνουν αυτοεκπληρούμενες προφητείες. Ακόμη και ο εκπρόσωπος Τύπου του Λευκού Οίκου τόνισε πρόσφατα την ανάγκη να αμβλυνθεί η ρητορική για τα πυρηνικά. Οι ηγέτες από όλες τις πλευρές θα μπορούσαν να ωφεληθούν αν διαβάσουν λίγο Ζαχάρωφ.
Πηγή: https://socialeurope.eu/
___________________
Η Nina Lvovna Khrushcheva (γεννημένη το 1964) είναι Καθηγήτρια Διεθνών Σχέσεων στο The New School στη Νέα Υόρκη και συντάκτρια στο Project Syndicate: Association of Newspapers Around the World. Η Khrushcheva γεννήθηκε στη Μόσχα και είναι η δισέγγονη (και θετή εγγονή) του πρώην Σοβιετικού πρωθυπουργού Νικήτα Χρουστσόφ. Όταν ο γιος του Χρουστσόφ, Λεονίντ, πέθανε στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, ο Νικήτα υιοθέτησε τη δίχρονη κόρη του Λεονίντ, Τζούλια, η οποία αργότερα θα γινόταν μητέρα της Νίνας. Ο πατέρας της Khrushcheva, Λεβ Πετρόφ, πέθανε το 1970 σε ηλικία 47 ετών.
