Γεώργιος Χατζιδάκις (1848 – 1941) υπήρξε ο θεμελιωτής της επιστήμης της γλωσσολογίας στην Ελλάδα…

...και πρώτος καθηγητής της Γλωσσολογίας και της Ινδικής Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, από το 1890 έως το 1923. Ανήκε στα ιδρυτικά μέλη της Ακαδημίας Αθηνών το 1926, και ένα χρόνο αργότερα διετέλεσε πρόεδρός της.

by Times Newsroom

Ο Γεώργιος Νικολάου Χατζιδάκις (1848 – 1941) υπήρξε ο θεμελιωτής της επιστήμης της γλωσσολογίας στην Ελλάδα και πρώτος καθηγητής της Γλωσσολογίας και της Ινδικής Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, από το 1890 έως το 1923. Ανήκε στα ιδρυτικά μέλη της Ακαδημίας Αθηνών το 1926, και ένα χρόνο αργότερα διετέλεσε πρόεδρός της.

Ο Γεώργιος Χατζιδάκις γεννήθηκε στην Μύρθιο Αγίου Βασιλείου στην Κρήτη στις 12 Νοεμβρίου 1848 και σπούδασε κλασική φιλολογία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών υπό τον Κωνσταντίνο Σ. Κόντο. Το 1877, μετά από νίκη του σε πανεπιστημιακό γλωσσολογικό διαγωνισμό, του χορηγήθηκε υποτροφία από το Πανεπιστήμιο Αθηνών για μεταπτυχιακές σπουδές στο εξωτερικό. Ο Χατζιδάκις ταξίδεψε στη Γερμανία (Πανεπιστήμια Λειψίας, Ιένας και Βερολίνου) και μαθήτευσε για τρία περίπου χρόνια δίπλα σε γνωστούς γλωσσολόγους, όπως ο Γκέοργκ Κούρτιους (Georg Curtius), και ο μαθητής του στη Λειψία Καρλ Μπρούγκμαν (Karl Brugmann), ο Έντουαρντ Σίβερς (Eduard Sievers) και ο Μπέρτολτ Ντέλμπρυκ (Berthold Delbrück) στην Ιένα.

Το 1880 επέστρεψε στην Ελλάδα όπου αρχικά εργάστηκε στο Διδασκαλείο Αθηνών. Ένα χρόνο αργότερα, το 1881, και σε ηλικία 33 ετών, ο Χατζιδάκις ανακηρύχθηκε διδάκτορας (ο ίδιος μάλιστα, γι’ αυτόν τον λόγο, χαρακτήριζε τον εαυτό του «ὀψιμαθῆ») με την διατριβή: «Περὶ τῶν εἰς -ους Συνῃρημένων τῆς Β΄ Κλίσεως καὶ τῶν εἰς -ος Οὐδετέρων Ὀνομάτων τῆς Γ΄ ἐν τῇ Νέᾳ Ἑλληνικῇ». Το ίδιο έτος διορίστηκε υφηγητής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, το 1885 προάχθηκε σε έκτακτο καθηγητή, ενώ το 1890 εκλέχθηκε τακτικός καθηγητής της Γλωσσολογίας και της Ινδικής Φιλολογίας και ανέλαβε την ομώνυμη έδρα. Αποσύρθηκε το 1923. Το 1906 εκλέχθηκε Πρύτανης του Πανεπιστημίου Αθηνών, ενώ διετέλεσε δύο φορές (1892-1893 και 1908-1909) κοσμήτορας της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου.

Ήταν ο άνθρωπος που προώθησε την ιδέα της δημιουργίας του Κέντρου Συντάξεως τοῦ Ἱστορικοῦ Λεξικοῦ τῆς Νέας Ἑλληνικῆς Γλώσσης, το οποίο στην πορεία του χρόνου διαμορφώθηκε ως Κέντρον Ἐρεύνης τῶν Νεοελληνικῶν Διαλέκτων καὶ Ἰδιωμάτων – ΙΛΝΕ. Πολέμησε δύο φορές στις κρητικές εξεγέρσεις, τη μία σε νεαρή ηλικία το 1866 και την άλλη το 1897, ήδη καθηγητής της έδρας της Γλωσσολογίας και της Ινδικής Φιλολογίας. Επίσης ήταν εκλεγμένο ανεπιστέλλον μέλος των Ακαδημιών του Βερολίνου, της Βιέννης, του Μονάχου και της Βουδαπέστης, της Επιστημονικής Εταιρείας του Γκέτινγκεν και της εταιρείας Ελληνικών Σπουδών του Λονδίνου. Ακόμη κατείχε τη θέση του διδάκτορα στο Πανεπιστήμιο της Λειψίας.

Απεβίωσε στην Αθήνα στις 27 Ιουνίου 1941.

Αδελφός του ήταν ο μαθηματικός και καθηγητής πανεπιστημίου Ιωάννης Χατζιδάκις. Ανιψιός του ήταν ο καθηγητής Θεωρητικής Μηχανικής, Αστρονομίας και Ανώτερων Μαθηματικών και λογοτέχνης Νικόλαος Χατζιδάκις και απόγονός του (κόρη του ανιψιού του Νικόλαου Χατζιδάκι) ήταν η συγγραφέας, μεταφράστρια και κριτικός Φούλα Χατζιδάκη (1906-1984) με sημαντική αντιστασιακή δράση.

Ιδεολογία

Ο Γεώργιος Χατζιδάκις διαμόρφωσε την άποψη ότι η νέα ελληνική γλώσσα εξελίχθηκε με φυσικό τρόπο από την αρχαία αττική διάλεκτο, τη συνέχειά της την αλεξανδρινή κοινή και τη μεσαιωνική ελληνική των βυζαντινών χρόνων. Ουσιαστικά πίστευε στη διατήρηση και τον κατά δύναμη εξωραϊσμό της καθαρεύουσας σε αναμονή της εξέλιξης της ομιλούμενης γλώσσας και ως προς το γλωσσικό ζήτημα ακολούθησε τη μέση οδό, εκείνη του Αδαμάντιου Κοραή, αντιτιθέμενος εξίσου στους αρχαϊστές και τους άκρατους δημοτικιστές.

Εργογραφία

  • Ακαδημεικά Αναγνώσματα, τετράτομο γλωσσολογικό σύγγραμμα (Α΄ έκδοση 1902-1904)

Δοκίμια

  1. «Περὶ τοῦ θησαυροῦ τῆς μεσαιωνικῆς ἑλληνικῆς γλώσσης», Ἐπετηρὶς Ἑταιρείας Βυζαντινῶν Σπουδῶν, 7(1930) , σσ. 223-226
  2. «Ἀπάντησις πρὸς τὸν κ. διδάκτορα W. Beschewliew », Ἀθηνᾶ, 39 (1927), σσ. 171-187
  3. «Ἡ Ἤπειρος καλεῖ τοὺς ἐρευνητάς της » , Ἠπειρωτικὰ Χρονικά, 1 (1926), σσ. 5-6
  4. «Ἀναστασιάδης Ξ., “Γεωργίου Γενναδίου βίος καὶ ἔργα”, Α’-Β’ Παρίσιοι, 1926 » , Ἠπειρωτικὰ Χρονικά, 1 (1926), σ. 102
  5. «Ἀνταπάντησις πρὸς τὸν κ. Μανώλην Τριανταφυλλίδην » , Ἀθηνᾶ, 37 (1925), σσ. 9-34
  6. «Ἐκ τῶν ἀνεκδότων τοῦ Ἀδαμαντίου Κοραῆ » , Ἀθηνᾶ, 29 (1917), σσ. 161-179
  7. «Λόγος ἐπιμνημόσυνος εἰς Κωνσταντῖνον Σ. Κόντον . Ἐκφωνηθεὶς ἐν συνεδρίᾳ τῶν ἑταίρων τῆς ἐν Ἀθήναις ἐπιστημονικῆς ἑταιρείας τῇ 21 Μαΐου 1910» , Ἀθηνᾶ, 23 (1911), σσ. 3-20
  8. «Τονικὰ ζητήματα Α΄ καὶ Β΄ » , Ἀθηνᾶ, 14 (1902), σσ. 236-240
  9. «Ἐτυμολογία τοῦ μαζί . Οὔτε μαζῇ οὔτε μαζῆ οὔτε μαζύ εἶναι ἡ ὀρθὴ γραφή, ἀλλὰ μαζί» , Πλάτων, 6, 1-2 (1883), σσ. 35-43
  10. «Περὶ τοῦ Κρητικοῦ ζιμιό » , Πλάτων, 6, 1-2 (1883), σσ. 43-45
  11. «Περὶ παρετυμολογιῶν καὶ τῶν δι’ αὐτὰς μεταβολῶν » , Πλάτων , 6, 1-2 (1883), σσ. 45-53
  12. «Ἐπίκρισις τσακωνικῆς γραμματικῆς τοῦ κ. M. Deffner, Berlin 1881 σελ. 176 », Πλάτων , 5, 6-7 (1883), σσ. 228-253
  13. «Βιβλιογραφικά . Γ΄» , Πλάτων , 5, 10-11 (1883), σσ. 420-423
  14. «Ἐπίκρισις τσακωνικῆς γραμματικῆς τοῦ κ. M. Deffner, Berlin 1881 σελ. 94-104 », Πλάτων , 5, 5 (1883), σσ. 169-176
  15. «Ἐπίκρισις τσακωνικῆς γραμματικῆς τοῦ κ. M. Deffner, Berlin 1881 σελ. 176 », Πλάτων, 5, 3 (1883), σσ. 94-101.

_______________________________________

Γεώργιος Χατζιδάκις: Ο ιδρυτής τής γλωσσολογίας στην Ελλάδα

Η επιστήμη τής γλώσσας, η γλωσσολογία στην Ελλάδα γνώρισε τεράστια ανάπτυξη, ώστε να αναγνωρίζεται ευρύτερα ως κύριος κλάδος στον χώρο των κοινωνικών επιστημών. Η ανάπτυξη αυτή δεν θα μπορούσε να έχει υπάρξει, αν ήδη στο ξεκίνημά της δεν βρισκόταν επί κεφαλής ένας κολοσσός τής επιστήμης, ο Γεώργιος Χατζιδάκις. (Ας σημειωθεί παρεμπιπτόντως ότι ο μεγάλος γλωσσολόγος έγραφε το όνομά του έτσι, με δύο γιώτα ―Χατζιδάκις, και όχι με ήτα, όχι Χατζηδάκης―, διότι το ετυμολογούσε ορθώς ότι προέρχεται από το Χατζής, από όπου το υποκοριστικό Χατζ-ίδι και το επίσης υποκοριστικό Χατζιδ-άκι > Χατζιδάκις).

Ο Γ. Χατζιδάκις, προικισμένος με σπάνια οξύνοια, έχοντας αφιερώσει τον εαυτό του στην επιστήμη και έχοντας επιδείξει σπάνια εργατικότητα, έφερε τη γλωσσολογία στο επιστημονικό προσκήνιο της εποχής του. Με στερεή επιστημονική γνώση, με απόλυτη κυριαρχία επί των μεθόδων τής νέας ακόμη τότε γλωσσικής επιστήμης και με ασυνήθη παρρησία ανέτρεψε τις κακοδοξίες που είχαν επικρατήσει γενικότερα για τη γλώσσα στην Ελλάδα.
Στην πράξη, διέλυσε τις παρεξηγήσεις που είχαν επικρατήσει σχετικά με την προέλευση της Νέας Ελληνικής και τη σχέση της με την αρχαία, καθώς και τις εσφαλμένες αντιεπιστημονικές αντιλήψεις που επικρατούσαν τότε ως προς την εξέλιξη και τις μεταβολές στη γλώσσα. Συγκεκριμένα, απέδειξε μια για πάντα ότι η Νέα Ελληνική ανάγεται μέσω της Μεσαιωνικής (Βυζαντινής) Ελληνικής στην Ελληνιστική (Αλεξανδρινή) Κοινή, η οποία είναι η εξέλιξη της αρχαίας.
Άρα δεν συνδέεται απευθείας με την αρχαία, γεγονός που θα διασπούσε ανιστορικά την αδιαμφισβήτητη συνέχεια της ελληνικής γλώσσας, αφού θα μεσολαβούσε «χάσμα» 12 αιώνων, η μεσαιωνική περίοδος της Ελληνικής. Ως προς τις μεταβολές στη γλώσσα (συχνές μεταβολές τύπων και σημασιών στα διάφορα στάδια της ιστορίας τής γλώσσας), δίδαξε ότι οι μεταβολές δεν συνιστούν φθορά στη γλώσσα, αλλά φυσική ανανέωση. Εξ ανάγκης, βεβαίως, ασχολήθηκε εντατικά και με το κυρίαρχο τότε κοινωνικό, εκπαιδευτικό, πολιτικό και εθνικό ακόμη θέμα, με το γλωσσικό ζήτημα που είχε ξεκινήσει περί το 1800 και είχε έλθει στο επίκεντρο των συζητήσεων με τη δραστηριότητα του Γιάννη Ψυχάρη.

Αυτό που μπορεί να υποστηριχθεί και εύκολα να αποδειχθεί είναι ότι ο Χατζιδάκις υπήρξε, όχι μόνον ο θεμελιωτής τής επιστημονικής σπουδής τής Νέας Ελληνικής, αλλά και ο σημαντικότερος μελετητής της.
Και είναι τραγικό ότι μέσα στη δίνη τού γλωσσικού (στο οποίο ο Χατζιδάκις πήρε τη θέση ότι η δημοτική δεν ήταν ακόμα έτοιμη να σηκώσει το βάρος τής επίσημης γραπτής γλώσσας) έφτασε να θεωρηθεί ο Χατζιδάκις «εχθρός» τής δημοτικής γλώσσας και γενικότερα «εχθρός» τής Νέας Ελληνικής!
Όσο όμως και αν αληθεύει ότι η θέση τού Χατζιδάκι δεν βοήθησε σε ταχύτερη λύση τού γλωσσικού, άλλο τόσο αληθεύει και ότι ο μεγάλος γλωσσολόγος βοήθησε στη γνώση τής δημοτικής όσο κανείς άλλος.

Αξίζει μάλιστα να αναλογισθεί κανείς πόσο θα είχε προχωρήσει η γλωσσική επιστήμη στην Ελλάδα, αν ο πολύς Χατζιδάκις αλλά και άξιοι γλωσσικοί αντίπαλοί του όπως ο Ψυχάρης είχαν μείνει απερίσπαστοι από τις διαμάχες για το γλωσσικό να ασχοληθούν με μόνη την έρευνα της γλώσσας
Τα πολύτιμα έργα που έδωσε ο Χατζιδάκις αλλά και ο Ψυχάρης θα ήταν πολύ περισσότερα προς όφελος τής ελληνικής γλώσσας και τής ελληνικής γλωσσικής επιστήμης, πράγμα που ισχύει και για πολλούς άλλους Έλληνες γλωσσολόγους.

Σχετικά Άρθρα

Leave a Comment

Αυτή η ιστοσελίδα χρησιμοποιεί cookies για να βελτιώσει την εμπειρία σας. Συνεχίζοντας την περιήγησή σας, δίνετε την συγκατάθεσή σας για την χρήση των cookies. Aποδοχή