Για το βιβλίο του Δημήτριου Γιατρομανωλάκη «Πολιτικές μυθογένεσης. Τέχνη και διανόηση στην ευρωπαϊκή πρωτοπορία»

by Times Newsroom
  • Γράφει ο ΣΙΜΟΣ ΑΝΔΡΟΝΙΔΗΣ

Το 2020, από τις εκδόσεις Ίκαρος κυκλοφόρησε το βιβλίο ‘Πολιτικές Μυθογένεσης. Τέχνη και διανόηση στην ευρωπαϊκή πρωτοπορία’ του καθηγητή στο τμήμα Κλασικών Σπουδών και στο αντίστοιχο τμήμα Ανθρωπολογίας και Συγκριτικής Σκέψης του πανεπιστημίου Johns Hopkins, Δημήτριου Γιατρομανωλάκη.

Αρχικά, μπορούμε να αναφέρουμε πως πρόκειται για μία από τις πλέον ενδιαφέρουσες εκδόσεις του πανδημικού 2020, στο βαθμό που συνδυάζει επαρκώς την επιστημονική πρωτοτυπία (και ως προς το αντικείμενο που πραγματεύεται αλλά και ως προς τον τρόπο με τον οποίο το πραγματεύεται), με την διεισδυτικότητα εκείνη που εν προκειμένω κινείται πέραν του προφανούς και του ‘συμβατικού,’ όσον αφορά την πρόσληψη της έννοιας του ‘μύθου.’

Έννοια πολύσημη, συχνά χρησιμοποιούμενη και τοποθετούμενη ενίοτε σε διαφορετικά λογοθετικά συμφραζόμενα, φθάνοντας έως του σημείου της κατά-χρησης, εάν ως κατάχρηση εδώ προσδιορίσουμε την ευκολία με την οποία χρησιμοποιείται η έννοια για να αποδώσει το ‘μεγάλο’ (ίσως είναι πιο δόκιμη η χρήση της λέξης ‘μεγάλος’ από ό,τι η χρήση της λέξης ‘μείζον’), και ακόμη, το ‘διαχρονικά επιδραστικό.’

Στη δική του ερμηνεία περί μύθο, ο καθηγητής του πανεπιστημίου Johns Hopkins, δεν θέτει ως επίδικο το να ‘αποκαθάρει’ την έννοια από τις διάφορες χρήσεις της, κάτι που ίσως σήμαινε το να αποκτήσει η μελέτη του χαρακτηριστικά οιονεί ‘πολεμικής’ (κριτικής) διάθεσης, όσο να της προσδώσει ένα διαφορετικό εννοιολογικό περιεχόμενο, εστιάζοντας στη μελέτη του έργου χαρακτηριστικών εκπροσώπων της ευρωπαϊκής καλλιτεχνικής πρωτοπορίας του πρώτου μισού του 20ου αιώνα.

Σε αυτό το πλαίσιο, ο συγγραφέας κομίζει στη βιβλιογραφία, την έννοια της ‘μυθογένεσης,’ η οποία ουσιαστικά σημαίνει, αφενός μεν τον τρόπο με τον οποίο καλλιτέχνες και στοχαστές όπως οι Σαλβαδόρ Νταλί, Ζορζ Μπατάιγ, Αντρέ Μπρετόν, (και άλλοι), συν-διαλέχθηκαν γόνιμα με την «αρχαία μυθική σκέψη», κατά την έκφραση του Δημήτρη Γιατρομανωλάκη, και, αφετέρου δε, τον τρόπο με τον οποίο επανεπινόησαν δημιουργικά την ‘μυθική σκέψη,’ την προ-κλασική αρχαιότητα και την προσωκρατική φιλοσοφία, συγκροτώντας έτσι ‘μυθογενετικά’ επιχειρήματα διάστικτα από συμβολικές ‘διασταυρώσεις’ και από μία ευφάνταστη εικονοποιία.

Με διακύβευμα, εμπρόθετα, την δραστική υπονόμευση των, μέχρι και την περίοδο του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου’ βάθρων του δυτικού ‘σκέπτεσθαι’ (θα μπορούσαμε να προσεγγίσουμε επιστημολογικά το ‘σκέπτεσθαι’ ως μία ιδιαίτερη εκδοχή του, κατά τον Κορνήλιο Καστοριάδη, ‘πράττειν’), και ευρύτερα, του «μεταδιαφωτιστικού ευρωπαϊκού πολιτισμού».1

Ως προς το τελευταίο σκέλος, θα λέγαμε πως κατά βάση το μυθογενετικό επιχείρημα και η ίδια η έννοια της μυθογένεσης αντλούν από το ποικίλο σημασιολογικό υπόβαθρο της αρχαίας μυθολογίας και φιλοσοφίας (βλέπε ιδίως το έργο του Ηράκλειτου), για να νοηματοδοτήσουν ένα ιστορικό γίγνεσθαι εν κινήσει, αναζητώντας νέες ερμηνείες σε παλαιά ερωτήματα (όταν δεν θέτουν καινούργια), προσλαμβάνει εγγενώς υπερβατολογικά (και εντόνως ανθρωπο-κεντρικά) χαρακτηριστικά.

Oι εξελίξεις στο χώρο της τέχνης και της ριζοσπαστικής διανόησης τροφοδοτούνται από τις δραστικές και ποιοτικές μεταβολές που προκάλεσε ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος (1914-1918), ευδιάκριτες στην αμφισβήτηση των παραδεδεγμένων αξιών, του τρόπου λήψης των αποφάσεων, της αδράνειας και του ‘φετιχισμού’ του κανόνα και της τήρησης του.

Άρα, θα μπορούσαμε να πούμε πως, με έναν ιδιαίτερο τρόπο, ό,τι ο συγγραφέας ορίζει θεωρητικά ως ‘μυθογένεση’ συνιστά ένα ‘προϊόν’ της εποχής του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου και της πρώτης μεταπολεμικής εποχής, μη μένοντας όμως σε μία απλή διαπίστωση, αλλά, προχωρώντας βαθύτερα.

Και τι εννοούμε λέγοντας κάτι τέτοιο; Εννοούμε πως, ουσιαστικά, ο Δημήτριος Γιατρομανωλάκης αναδεικνύει το πως μέσω της σύλληψης του μύθου εν μέρει και εν συνόλω, κατασκευάζεται η σύγχρονη ριζοσπαστική, ευρωπαϊκή πρωτοπορία και διανόηση, η οποία ευρίσκεται στον αντίποδα των συμβατικών θεάσεων και των υπαρξιακά-φιλοσοφικά θεμελιωμένων και ταξινομημένων δυϊσμών.

Υπό αυτό το πρίσμα, η έννοια της ‘μυθογένεσης,’ δύναται να διαρθρωθεί σε δύο επίπεδα, στο εγκάρσιο σημείο όπου, το μεν πρώτο σχετίζεται με την εκ νέου και περισσότερο ‘ελεύθερη’ σύλληψη του μύθου και των στοιχείων εκείνων της προσωκρατικής φιλοσοφίας που είναι περισσότερο δεκτικά σε μία άλλη ‘θέαση,’ με τρόπο ώστε να διαμορφωθεί ένα διαφορετικό ‘κοσμο-σύστημα,’ το οποίο δεν απορρίπτει ως περιττό το έλασσον και το παραγνωρισμένο που δεν διστάζει να το αναδείξει, ενώ, το δεύτερο, συνδέει την (μυθο) γένεση, με τον τρόπο με τον οποίο η ευρωπαϊκή πρωτοπορία συγκροτείται, αναπτύσσει τα εννοιολογικά-καλλιτεχνικά (ας μην παραβλέπουμε αυτή την παράμετρο) της εργαλεία και καθίσταται ‘πρωτοπορία.’

Μύθοι όπως αυτός του Οιδίποδα, κεντρίζουν το ενδιαφέρον, καλλιτεχνών όπως ο Μαξ Ερνστ (την δεκαετίας του 1930) και συγγραφέων όπως ο Ανδρέας Εμπειρίκος, οι οποίοι και προτείνουν νέες και πολύσημες αναγνώσεις του συγκεκριμένου μύθου,2 ανα-σκευάζοντας για παράδειγμα την Σοφόκλεια ανάγνωση του μύθου, μετατοπίζοντας το οντολογικό υπόβαθρο του μύθου (‘τι είναι ο άνθρωπος’), προς την κατεύθυνση του ‘πως βιώνει το ανθρώπινο υποκείμενο.’

Οι ‘πολιτικές μυθογένεσης,’ θεωρούμε πως αποτελούν μία επιστημολογική συμβολή στην ελληνική και στη διεθνή βιβλιογραφία, συμβολή που ανάγεται σε παραμέτρους όπως είναι οι κάτωθι: Σε μία γνωσιο-θεωρητική παράμετρο, όντας βιβλίο το οποίο και παραγάγει νέα γνώση, και σε μία άμεσα ερευνητική, λειτουργώντας ως έναυσμα για την περαιτέρω ενασχόληση, δι-επιστημονική μάλιστα, με ένα σύνθετο πεδίο όπως είναι αυτό της πρόσληψης του μύθου από καλλιτέχνες και στοχαστές της ευρωπαϊκής πρωτοπορίας των πρώτων δεκαετιών του 20ου αιώνα.

Πέραν του να αναπαράγεται μηχανικά και στατικά, εκφράζοντας κάποιο εποχή και το έργο ενός προσώπου, ο μύθος ‘γεννάται’, και μάλιστα, όχι εν κενώ, όχι εκτός λόγου, για να σημασιοδοτήσει και να ‘χαρτογραφήσει’ το ιστορικό παρόν, να αναγνωρίσει τις αντιφάσεις του, να ανα-νοηματοδοτήσει τα όρια μεταξύ του ‘έχειν’ και του ‘γνωρίζειν.’

Για τον Δημήτριο Γιατρομανωλάκη, η σύνθετη έννοια της μυθογένεσης, έννοια ιστορική και αξιακή, αποκτά τα επι-γενόμενα χαρακτηριστικά της ιστορικής-καλλιτεχνικής ανατομίας, με την θεωρητική προβληματική που καταθέτει να διαπερνάται από την ιδιαίτερη αίσθηση του πως η ριζοσπαστική τέχνη, μπορεί να καταστεί υβριδική: Δηλαδή, να είναι την ίδια στιγμή, παραδοσιακή, μοντέρνα, πειραματική και επίσης, συνθετική.

Μέσω αυτής της έννοιας, μπορεί να προσεγγισθεί διαφορετικά η ευρωπαϊκή ιστορία του πρώτου μισού του 20ου αιώνα, σε ένα πλαίσιο όπου η μυθογένεση συνιστά και μία προσπάθεια του να καταστεί η τέχνη βίωμα και διέξοδος. Ο συγγραφέας προσφέρει στον ενδιαφερόμενο αναγνώστη, με αφορμή την έννοια της μυθογένεσης, για μία βαθύτερη επαφή με τους αρχαιοελληνικούς μύθους και την αρχαιοελληνική φιλοσοφία. Το ενδιαφέρον στρέφεται, άλλως πως, στις απαρχές και στις φάσεις εξέλιξης της πρωτοπορίας, ιδίως όταν αυτή δηλώνει ‘παρών.’


1 Βλέπε σχετικά, Γιατρομανωλάκης Δημήτριος ‘Πολιτικές μυθογένεσης. Τέχνη και διανόηση στην ευρωπαϊκή πρωτοπορία,’ Εκδόσεις Ίκαρος, Αθήνα, σελ., 32. Θεωρούμε πως δείγμα ίσως της σημαντικότητας του πονήματος του Δημήτρη Γιατρομανωλάκη, αποτελεί και το ό,τι, ήδη έχουν δημοσιευθεί αρκετές βιβλιοκριτικές από διάφορα πρόσωπα, η κοινή συνισταμένη των οποίων έγκειται στο γεγονός της ευσύνοπτης παρουσίασης των θέσεων και των ιδεών που καταθέτει ο συγγραφέας. Παραπέμπουμε σε μερικούς ενδεικτικούς τίτλους. Γριμάνη Άννα, ‘Βιβλιοπαρουσίαση: Πολιτικές Μυθογένεσης του Δημήτρη Γιατρομανωλάκη (Εκδόσεις Ίκαρος),’ Ενημερωτική ιστοσελίδα ‘Huffington Post,’ 02/03/2021, www.huffingtonpost.gr/entry/vivlioparoesiase-politikes-methoyeneses-toe-demetrioe-yiatromanolake-ekdoseis-ikaros_gr_603cbf3cc5b617a7e40f23c5 Ροϊλός Παναγιώτης, ‘Για μια ριζοσπαστική αρχαιότητα,’ Εφημερίδα ‘Τα Νέα Σαββατοκύριακο,’ 02/02/2021, www.tanea.gr/2021/02/02/lifearts/by-the-book/gia-mia-rizospastiki-arxaiotita/ Μπέη Λέλη,Εξορίζοντας τον Πλάτωνα από την πολιτεία της τέχνης-Και μετά;’ Λογοτεχνική Ιστοσελίδα ‘O Αναγνώστης,’ χ.χ., www.oanagnostis.gr/exorizontas-ton-platona-apo-tin-politeia-tis-technis-kai-meta-grafei-i-leli-mpei/ Μπούρας Κωνσταντίνος, ‘Σε μορφή θεωρήματος,’ Λογοτεχνική Ιστοσελίδα ‘Fractal,www.fractalart.gr/se-morfi-theorimatos/. Επίσης, βλέπε και την ανάλυση του ποιητή Ντίνου Σιώτη που δημοσιεύεται στο περιοδικό Δέκατα, Τεύχος 65, Άνοιξη 2021. Όλα τα διαθέσιμα κείμενα, στο, ‘Εκδόσεις Ίκαρος,’ ikarosbooks.gr/964-politikes-mythogenesis.html

2 Για την συγγενή ανάγνωση της Οιδιπόδειας ιστορίας από τους Ανδρέα Εμπειρίκο και Αντρέ Μασσόν βλέπε, Γιατρομανωλάκης Δημήτριος ‘Πολιτικές μυθογένεσης. Τέχνη και διανόηση στην ευρωπαϊκή πρωτοπορία…ό.π., σελ. 54.

Σχετικά Άρθρα

Leave a Comment

Αυτή η ιστοσελίδα χρησιμοποιεί cookies για να βελτιώσει την εμπειρία σας. Συνεχίζοντας την περιήγησή σας, δίνετε την συγκατάθεσή σας για την χρήση των cookies. Aποδοχή