Δεν αντιμετωπίζει τη ζέστη: ο χάλυβας υπόκειται σε λιγότερη πίεση για αφαίρεση άνθρακα από άλλες βαριές βιομηχανίες (zhang sheng / shutterstock.com)
SABINE FRANK
Σύμφωνα με το μεταρρυθμισμένο Σύστημα Εμπορίας Εκπομπών της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ETS) που συμφωνήθηκε στα τέλη του 2022, οι βαριές βιομηχανίες υποχρεούνται να μειώσουν τις εκπομπές τους περισσότερο από ό,τι την περασμένη δεκαετία, αλλά παραμένουν προστατευμένες από το σήμα των τιμών. Αυτοί οι ενεργοβόροι τομείς θα συνεχίσουν να λαμβάνουν δωρεάν μεγάλες ποσότητες δικαιωμάτων εκπομπών έως τουλάχιστον το 2030, ύψους άνω των 400 δισεκατομμυρίων ευρώ σύμφωνα με το μοντέλο ανοιχτού κώδικα της Climact για την προσομοίωση της λειτουργίας του συστήματος. Τουλάχιστον μια σημαντική μεταρρύθμιση του συστήματος αναφοράς που ρυθμίζει την κατανομή των δωρεάν αδειών ρύπανσης είναι ωστόσο στα χαρτιά.
Τα κριτήρια αναφοράς προϊόντων, όπως για το «θερμό μέταλλο» (η παραγωγή υψικαμίνων), ορίζονται ως οι μέσες εκπομπές του 10 τοις εκατό των παραγωγών με μικρότερη ένταση εκπομπών ενός δεδομένου προϊόντος σε όλο το ΣΕΔΕ. Κάθε εγκατάσταση στον τομέα λαμβάνει δωρεάν κατανομή μέχρι το επίπεδο αναφοράς. Ως αποτέλεσμα, εκείνα που έχουν μικρότερη ένταση εκπομπών από το σημείο αναφοράς λαμβάνουν στην πραγματικότητα περισσότερα δικαιώματα από όσα χρειάζονται, ενώ εκείνα που εκπέμπουν περισσότερες πρέπει να αποκτήσουν πρόσθετες άδειες ρύπανσης. Οι τιμές αναφοράς θα πρέπει να εξελίσσονται προοδευτικά ώστε να αντικατοπτρίζουν την πρόοδο που έχει σημειωθεί στους τομείς του ETS όσον αφορά τη μείωση των εκπομπών και να υποστηρίζουν πρωτοποριακές, καθαρότερες εγκαταστάσεις.
Αυτή η μεταρρύθμιση σημείου αναφοράς δεν θα περιλαμβάνει ωστόσο μια από τις πιο ρυπογόνες βιομηχανίες – τη χαλυβουργία. Ενώ τα δωρεάν δικαιώματα στον τομέα του χάλυβα θα μειωθούν σταδιακά με την εισαγωγή του Μηχανισμού Προσαρμογής Συνόρων Άνθρακα (CBAM), φτάνοντας το 48,5 τοις εκατό το 2030, σε αντίθεση με τους άλλους τομείς του χάλυβα ETS δεν θα υπόκεινται σε προσαρμογή αναφοράς. Με άλλα λόγια, ειδικότερα οι 28 πιο ρυπογόνες εγκαταστάσεις, που αντιπροσωπεύουν από κοινού κατά μέσο όρο 129 εκατομμύρια τόνους ρύπανσης από διοξείδιο του άνθρακα ετησίως, δεν θα μειωθεί περαιτέρω η δωρεάν κατανομή τους ώστε να αντικατοπτρίζει την πρόοδο που έχει σημειωθεί στον τομέα και να περιλαμβάνει νεότερες και καθαρότερες εγκαταστάσεις.
Η χάλυβας κατάφερε να αποκτήσει αυτήν την ειδική μεταχείριση επειδή είναι μια βασική βιομηχανία στη Γερμανία, η οποία διαθέτει τον μεγαλύτερο αριθμό υψικάμινων μεταξύ των χωρών της ΕΕ και τροφοδοτεί την αυτοκινητοβιομηχανία εκεί. Η γερμανική κυβέρνηση άσκησε πίεση και στα άλλα 26 κράτη μέλη για λογαριασμό της βιομηχανίας.
Οδήγηση με το χειρόφρενο ανοιχτό
Υπάρχει προηγούμενο για τη στήριξη του ευρωπαϊκού χάλυβα, λόγω της μακράς ιστορίας του και του κρίσιμου ρόλου του στην οικονομική ανάπτυξη της Ευρώπης. Αντιμετώπισε σημαντικές προκλήσεις τα τελευταία χρόνια: παγκόσμια πλεονάζουσα παραγωγική ικανότητα (ειδικά η κινεζική πλεονάζουσα παραγωγική ικανότητα που οδηγεί σε πλημμύρα της αγοράς με φθηνό χάλυβα, καθιστώντας δύσκολο για τους ευρωπαίους παραγωγούς να ανταγωνιστούν στην τιμή), αύξηση του κόστους και έντονο ανταγωνισμό από άλλες περιοχές, ιδιαίτερα την Ασία αλλά και τις Ηνωμένες Πολιτείες. Η ΕΕ έχει λάβει διάφορα μέτρα για να στηρίξει τη χαλυβουργία της, συμπεριλαμβανομένης της επιβολής δασμών στις εισαγωγές χάλυβα σε χαμηλές τιμές από χώρες όπως η Κίνα, η Ρωσία και η Τουρκία, και επιτρέποντας στα κράτη μέλη της να παρέχουν κρατική βοήθεια σε προβληματικές επιχειρήσεις.
Ωστόσο, τα μέτρα δημόσιας στήριξης φάνηκαν να στοχεύουν κυρίως στη διατήρηση των θέσεων εργασίας και στη διατήρηση μιας στρατηγικής βιομηχανίας, αντί να προωθήσουν την καινοτομία για απαλλαγή από τις ανθρακούχες εκπομπές και μακροπρόθεσμη ανταγωνιστικότητα. Ακόμη χειρότερα, η δημόσια υποστήριξη συχνά δόθηκε χωρίς επαρκείς περιβαλλοντικούς ελέγχους. Οι παγκόσμιοι κατασκευαστές χάλυβα έχουν επανειλημμένα υπερβεί τα όρια των ατμοσφαιρικών ρύπων (λεπτά σωματίδια, διοξείδιο του αζώτου κ.λπ.), ενώ λαμβάνουν δισεκατομμύρια ευρώ σε δημόσια χρηματοδότηση, ειδικά στη Γαλλία, σύμφωνα με το ερευνητικό ειδησεογραφικό πρακτορείο Disclose. Ίσως τα μέτρα να μείωσαν στην πραγματικότητα την πίεση στις ευρωπαϊκές εταιρείες χάλυβα να προσαρμοστούν και να επενδύσουν επαρκώς στον εκσυγχρονισμό, την αποτελεσματικότητα και, ιδίως, την απαλλαγή από τις ανθρακούχες εκπομπές.
Η εξαίρεση του χάλυβα από το πλήρες βάρος της τιμολόγησης της ρύπανσης στο πλαίσιο του ETS υπόκειται στην ίδια λογική προστατευτισμού και η βιομηχανία δεν έχει παράσχει την απαιτούμενη απαλλαγή από τις ανθρακούχες εκπομπές ως αντάλλαγμα. Η ανύψωση του πήχη απαλλαγής από τις ανθρακούχες εκπομπές για τον χάλυβα με την πιο πρόσφατη αναθεώρηση ETS προστατεύοντάς τον από τη μεταρρύθμιση του σημείου αναφοράς είναι, για άλλη μια φορά, σαν να οδηγείς ένα αυτοκίνητο με το χειρόφρενο ανοιχτό. Ένα εργαλείο πολιτικής για το κλίμα συνεχίζει να διπλασιάζεται ως μέσο προστατευτισμού.
Βραχυπρόθεσμο οικονομικό συμφέρον
Ωστόσο, υπάρχει ευρεία συναίνεση ότι η ευρωπαϊκή βιομηχανία χάλυβα στο σύνολό της έχει λάβει το μήνυμα —ειδικά με την εισαγωγή του πακέτου πολιτικής «Fit for 55»—ότι πρέπει να απελευθερώσει τις ανθρακούχες εκπομπές. Οι περισσότεροι παίκτες έχουν πλέον σοβαρά σχέδια απαλλαγής από τις ανθρακούχες εκπομπές. Ορισμένοι ειλικρινά προσβλέπουν στο ETS για να παρέχει ένα πλεονέκτημα στους καινοτόμους στον τομέα.
Ωστόσο, μπορεί να υπάρχει μια εξήγηση για το γιατί άλλοι θέλουν να το κρατήσουν ένα επιεικό σύστημα. Λίγο πάνω από το ήμισυ της πρωτογενούς ικανότητας παραγωγής χάλυβα της ΕΕ (37 στους 70 μεγατόνους), όπου οι υψικάμινοι με βάση τον άνθρακα πλησιάζουν στο τέλος της ζωής τους πριν από το 2030, πρόκειται να αντικατασταθεί από «άμεσο μειωμένο σίδηρο» (DRI). τεχνολογία, σύμφωνα με το Global steel at a Crossroadsby Agora Industry. Αυτό σημαίνει ότι ο άνθρακας θα αντικατασταθεί τελικά από πράσινο υδρογόνο ως πρώτη ύλη, αν και μέχρι να υπάρχει αρκετό από αυτό το ορυκτό αέριο θα χρησιμοποιείται. Ωστόσο, το DRI εμπορικής κλίμακας πρόκειται να κυκλοφορήσει σταδιακά μόνο από το 2025, σύμφωνα με ανακοινώσεις της εταιρείας, επομένως η διάρκεια ζωής ορισμένων υφιστάμενων υψικάμινων θα παραταθεί έως και πέντε χρόνια – και είναι προς το βραχυπρόθεσμο οικονομικό συμφέρον των χειριστών τους να μην πληρώσουν για την κλιματική ρύπανση που προκαλούν ή ακόμα και να εξαργυρώσουν κάποια δωρεάν επιδόματα.
Η μετάβαση από τις υψικάμινους στη χαλυβουργία DRI απαιτεί επίσης να γεφυρωθεί ένα χάσμα κόστους (σύμφωνα με πληροφορίες κοστίζει περίπου 3 δισεκατομμύρια ευρώ ανά εγκατάσταση) και οι εταιρείες χάλυβα υποστηρίζουν ότι η τιμή του άνθρακα ETS κάνει πιο δύσκολο να κλείσει αυτό το χάσμα. Ωστόσο, οι εξαιρέσεις από την τιμή του άνθρακα στην ΕΕ και από έναν πιο αυστηρό ορισμό αναφοράς, δεν κλείνουν το χάσμα κόστους και δεν έχουν ιστορικά κίνητρο για ιδιωτικές επενδύσεις σε νέες τεχνολογίες και διαδικασίες παραγωγής. Για τον σκοπό αυτό απαιτούνται άλλα μέσα πολιτικής, όπως «συμβάσεις για διαφορά» άνθρακα (ένα χρηματοδοτικό μέσο βάσει έργων που εγγυάται σταθερή τιμή άνθρακα για μια δεδομένη περίοδο και μειώνει τον κίνδυνο επένδυσης σε νέα τεχνολογία).
Επιπλέον, για ένα σημαντικό τμήμα της δυναμικότητας προς επανεπένδυση (21 από τους 70 εκατ. τόνους), δεν έχουν ακόμη ληφθεί αποφάσεις υπέρ των τεχνολογιών χαμηλών εκπομπών άνθρακα. Έτσι, εκτός από ένα κενό κόστους, παραμένει ένα κενό μετασχηματισμού ή «απόφασης επένδυσης» και η πλήρης εφαρμογή της τιμής του άνθρακα (συν πρόσθετες μορφές στήριξης) απαιτείται ως κίνητρο εδώ.
Αισιόδοξο σενάριο
Είναι ένα αισιόδοξο σενάριο στο οποίο η ευρωπαϊκή βιομηχανία χάλυβα αποκτά ανταγωνιστικό πλεονέκτημα παγκοσμίως, καθώς είναι πρώτη στον χάλυβα χαμηλών εκπομπών άνθρακα. Η απαλλαγή από τις ανθρακούχες εκπομπές δεν είναι ακόμη η πολιτική τάξη της ημέρας παντού και η ζήτηση για ακριβότερο χάλυβα χαμηλών εκπομπών άνθρακα δεν έχει ακόμη αυξηθεί. Επιπλέον, η ζήτηση για χάλυβα, ειδικά στις αναπτυσσόμενες χώρες, αλλά και για την ανάπτυξη υποδομών ανανεώσιμων πηγών ενέργειας σε καθιερωμένες βιομηχανικές χώρες, αναμένεται να αυξηθεί τα επόμενα χρόνια. Είναι απίθανο να επιτευχθεί με χάλυβα χαμηλής περιεκτικότητας σε άνθρακα και αυτό θα καταστήσει δύσκολη την επίτευξη των στόχων μείωσης των εκπομπών παγκοσμίως.
Ενώ η βιομηχανία προετοιμάζεται για την ανάπτυξη τεχνολογιών χαμηλών εκπομπών άνθρακα, όπως το DRI για την πρωτογενή παραγωγή χάλυβα, το κόστος εφαρμογής αυτών των τεχνολογιών είναι υψηλό και οι όγκοι παραγωγής δεν είναι πιθανό να αυξηθούν γρήγορα. Η ανακύκλωση του σκραπ χάλυβα με τεχνολογία ηλεκτρικού τόξου θα πρέπει να αποκτήσει σημασία με τις αυξημένες προσπάθειες για τη δημιουργία κυκλικών οικονομιών -ιδίως της ΕΕ-, αλλά πολλά συστημικά εμπόδια πρέπει να ξεπεραστούν.
Για να επικρατήσει το αισιόδοξο σενάριο, ή απλώς για μια μελλοντική ευρωπαϊκή βιομηχανία χάλυβα που έχει απελευθερωθεί από τον άνθρακα να αντιμετωπίσει ίσους όρους ανταγωνισμού διεθνώς, η τεχνολογική καινοτομία, η κρατική υποστήριξη και η διεθνής συνεργασία θα πρέπει να συνδυαστούν με ευνοϊκό τρόπο. Η συμβολή του σήματος της τιμής του άνθρακα από το EU ETS και το Ταμείο Καινοτομίας που χρηματοδοτείται από τα έσοδά του δεν μπορεί παρά να συμβάλει στην προώθηση της απαλλαγής από τις ανθρακούχες εκπομπές της χαλυβουργίας — μια συμβολή στο «μελλοντικό» ή παραδειγματικά του επιθυμητού ώστε να γίνει πραγματικότητα. Από μόνο του, δεν θα βοηθήσει την ευρωπαϊκή βιομηχανία χάλυβα να αποκτήσει πλεονέκτημα — αλλά ούτε και η εξαίρεσή της.
Η απαλλαγή από τις ανθρακούχες εκπομπές του τομέα του χάλυβα είναι αναμφίβολα δαπανηρή. Ωστόσο, το ETS δεν θα πρέπει να ερμηνευθεί ότι το καθιστά ακόμη πιο ακριβό. Αντίθετα, ο ρόλος του συστήματος είναι να καταστήσει φθηνότερο την απαλλαγή από τον άνθρακα και πιο δαπανηρή τη συνέχιση της ρύπανσης. Αυτή η λογική δεν έχει αλλάξει από την εποχή που ο τομέας του χάλυβα δεν έκανε καμία σοβαρή προσπάθεια για τη μετάβαση σε τεχνολογίες χαμηλών εκπομπών άνθρακα μέχρι σήμερα, όταν οι περισσότερες εταιρείες χάλυβα έχουν τέτοια σχέδια. Η τιμή του άνθρακα ETS δεν ήταν (και δεν θα είναι) επαρκές κίνητρο για την απαλλαγή από τον άνθρακα, αλλά ούτε η δωρεάν κατανομή ή οι εξαιρέσεις από την αυστηροποίηση του συστήματος δωρεάν κατανομής επιλύουν την πρόκληση να κάνει τη βιομηχανία να επενδύσει στη δική της απαλλαγή από τον άνθρακα.
Η επιτυχία του λόμπι της χαλυβουργίας είναι επομένως μια επίδειξη της δύναμής της παρά μια υπηρεσία για την όξυνση ενός εργαλείου για το κλίμα ή τη διευκόλυνση των επενδύσεων στην απαλλαγή από τις ανθρακούχες μονάδες χάλυβα. Ωστόσο, η αποφυγή κόστους είναι σύμφωνη με τη συμπεριφορά του κλάδου.
Είναι οι υπεύθυνοι λήψης πολιτικών αποφάσεων που θα έπρεπε να έχουν αποκρούσει το λόμπι της χαλυβουργίας προς το συμφέρον του κοινού καλού. Τουλάχιστον, η εξαίρεση από τη μεταρρύθμιση του δείκτη αναφοράς ETS θα έπρεπε να είχε δεσμεύσεις —όπως σοβαρές δεσμεύσεις για την απαλλαγή από τις ανθρακούχες εκπομπές από εταιρείες και ισχυρά σχέδια για την υποστήριξή τους.
- Αυτό το άρθρο δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά από το Carbon Market Watch
- Η Sabine Frank είναι εκτελεστική διευθύντρια του Carbon Market Watch, ενός μη κερδοσκοπικού οργανισμού που εδρεύει στις Βρυξέλλες, περιβαλλοντικής πολιτικής, έρευνας και υπεράσπισης.
