- ΗΛΙΑΣ ΛΙΑΜΗΣ
Η στενή σχέση όλων των λαών με τη μουσική οδήγησε από πολύ νωρίς στην διαμόρφωση μουσικής σημειογραφίας, προκειμένου ο μουσικός ήχος να αντέξει στο χρόνο. Τον 7ο αιώνα ο επίσκοπος της Σεβίλλης Ισίδωρος έγραφε πως «όταν η μουσική δεν συγκρατείται από την ανθρώπινη μνήμη, τότε χάνεται, γιατί δεν υπάρχει τρόπος να γράφεται».
Γνωρίζουμε πως όλοι οι πολιτισμοί όπως οι Σουμέριοι και οι Έλληνες είχαν επινοήσει μία δική τους μουσική σημειογραφία. Στη Δυτική Ευρώπη όμως η διαδικασία γραφής της μουσικής ήταν άγνωστη. Το πρόβλημα αυτό ζήτησε επείγουσα λύση όταν ο Χριστιανισμός έφτασε στη Δύση, μεταφέροντας την λατρευτική χριστιανική μουσική από την ανατολή.
Τον 6ο αιώνα ο Βοήθιος ονόμασε τις 15 νότες της τότε γενικά ισχύουσας μουσικής έκτασης (δύο οκτάβες) με τα πρώτα 15 γράμματα του αλφαβήτου. Πολύ σύντομα διαπιστώθηκε πως τα 7 γράμματα ήταν αρκετά για τους επτά πρώτους φθόγγους καθώς η κλίμακα διαρκώς επαναλαμβάνεται.
Αυτό βέβαια δεν έλυσε το πρόβλημα. Μπορεί να είχαμε ονομασίες για τους φθόγγους δεν είχαμε όμως καμία οπτική διευκόλυνση της πορείας της μουσικής γραμμής. Μοναδικό εργαλείο υπήρξαν μόνο τα νεύματα του χοράρχη, ο οποίος, βέβαια, έπρεπε να έχει απομνημονεύσει την μελωδία ώστε να καθοδηγεί χορό.
Τον έκτο αιώνα, ο Πάπας Γρηγόριος ανέλαβε το μεγάλο έργο ενοποίησης του χριστιανικού κόσμου και, κατά συνέπεια, και της λατρευτικής χριστιανικής ζωής, η οποία είχε ως βασικό συστατικό τη μουσική. Ανέκυψε η ανάγκη άμεσης λύσης προκειμένου ύμνοι να μην αλλοιώνονται αλλά και να ερμηνεύονται με τον ίδιο ακριβώς τρόπο από όλους τους χριστιανικούς λαούς της Δύσεως.
Κάτι που βοήθησε ήταν η ιδέα να τοποθετηθούν σημάδια, τα οποία και αυτά ονομάστηκαν νεύματα, πάνω από το κείμενο, σε μεταβαλλόμενα επίπεδα ανάλογα με το τονικό τους ύψος. Στη συνέχεια, ο περίφημος Ιταλός δάσκαλος Γκουίντο ντ΄ Αρέτσο (995 – 1050) επινόησε και τελειοποίησε ένα σύστημα τεσσάρων οριζόντιων γραμμών προσανατολισμού. Μία κόκκινη γραμμή για το φα και μία κίτρινη για το ντό. Για να φανερωθεί το ύψος των υπολοίπων φθόγγων, προσθέτονταν άχρωμες ή λεπτότητα μαύρες γραμμές που απλώς χαράζονται στην περγαμηνή. Πάνω στις γραμμές τοποθετούνταν σημάδια, ορθογώνια στην αρχή και κατόπιν κυκλικά, που καθοδηγούσαν τον ερμηνευτή.
Από την ιδέα αυτή και μετά η πρόοδος ήταν ταχύτατη. Άρχισαν πλέον να χρησιμοποιούνται και τα κενά ανάμεσα στις γραμμές, τα διαστήματα. Σύντομα, οι γραμμές δεν είχαν σταθερή ονομασία, αλλά μπορούσαν να αντιστοιχούν σε διαφορετικές νότες, κάτι που οδήγησε στη λειτουργία των μουσικών κλειδιών.
Παράλληλα, προέκυψε η ανάγκη να υπάρξει εμπλουτισμός της σημειογραφίας, σχετικά με την διάρκεια των φθόγγων. Και αυτό το θέμα λύθηκε, κατ΄ αρχάς με το μέγεθος των φθογγόσημων και κατόπιν με τον χρωματισμό τους.
Οι εξελίξεις αυτές οδήγησαν στην διαμόρφωση του σημερινοί συστήματος του πενταγράμμου, το οποίον αποτελεί το πλέον διαδεδομένο σύστημα μουσικής σημειογραφίας παγκοσμίως. Πρόκειται όντως για ένα ευφυές σύστημα, καθώς, με τρόπο απλό και κατανοητό, ακόμη και για τοις μικρότερες ηλικίες, γίνεται αντιληπτή η άνοδος ή η κάθοδος της μελωδικής γραμμής, καθώς και οι διάρκεια κάθε φθόγγου.
