Ο πόλεμος μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας, ο οποίος έχει ήδη διαρκέσει περισσότερες από εκατό ημέρες χωρίς να διαφαίνεται τέλος, δεν ήταν τίποτα λιγότερο από καταστροφικός. Έχει οδηγήσει σε χιλιάδες (πιθανώς περισσότερους από εκατό χιλιάδες) θανάτους και τραυματισμούς, περισσότερους από πέντε εκατομμύρια πρόσφυγες, καταστροφή σημαντικών τμημάτων της ουκρανικής επικράτειας και πιθανές απώλειες στο ακαθάριστο εγχώριο προϊόν άνω του ενός τρίτου στην Ουκρανία και περίπου 10 τοις εκατό στην Ρωσία. Έχει επιδεινώσει τον πληθωρισμό στη Δυτική Ευρώπη και στις Ηνωμένες Πολιτείες. Ιδεολογικά, οδήγησε σε μια τσαρική αναβίωση του ρωσικού εθνικισμού και στην επιστροφή σε μια ψυχροπολεμική νοοτροπία του 1950 στη Δύση.
Και οι επιπτώσεις συνεχίζουν να συσσωρεύονται, συμπεριλαμβανομένης της αύξησης των τιμών των τροφίμων και της ενέργειας. Η Ουκρανία, απολαμβάνοντας τις σχεδόν απεριόριστες πεδιάδες της πιο εύφορης γης στην Ευρώπη, είναι εδώ και πολύ καιρό σημαντικός εξαγωγέας σιταριού και καλαμποκιού. Αυτός ο ρόλος του διεθνούς σιτοβολώνα συνεχίστηκε στη Σοβιετική Ένωση, αν και τα κολχόζ και τα σοβχόζ (συλλογικές και κρατικές εκμεταλλεύσεις) μείωσαν την αγροτική παραγωγικότητα. Η Ρωσία είναι επίσης εξαγωγέας τροφίμων και -όπως είναι επίσης γνωστό- ο τρίτος μεγαλύτερος παραγωγός πετρελαίου (μετά τις ΗΠΑ και τη Σαουδική Αραβία) και ο δεύτερος μεγαλύτερος παραγωγός φυσικού αερίου (μετά τις ΗΠΑ). Οι πρόσφατες προσπάθειες να μειωθεί η εξάρτηση της Δύσης από το ρωσικό φυσικό αέριο και το πετρέλαιο, και συνεπώς να περιοριστεί η συνολική προσφορά, προκάλεσαν την εκτίναξη των τιμών της ενέργειας.
Σοβαρό σοκ
Παρά τις ανησυχίες που εκφράζονται συχνά, η πλούσια Ευρώπη μπορεί να επιβιώσει τον ερχόμενο χειμώνα χωρίς ρωσική ενέργεια και με υψηλότερες τιμές τροφίμων. Στη χειρότερη περίπτωση, θα πρέπει να τα καταφέρει με πολλά χρόνια «στασιμοπληθωρισμού»—όχι μια ευχάριστη προοπτική, αλλά όχι κάτι που θα οδηγήσει πληθυσμούς σχεδόν εξ ολοκλήρου μεταξύ του 20 τοις εκατό των πλουσιότερων ανθρώπων στον κόσμο σε κατάσταση απόγνωσης.
Η κατάσταση είναι διαφορετική στη Μέση Ανατολή, στην Αφρική και σε μέρη της Λατινικής Αμερικής. Οι εισαγωγείς τροφίμων και ενέργειας εκεί θα πληγούν από ένα σοβαρό σοκ στους όρους εμπορίου τους: οι τιμές των εισαγωγών θα αυξηθούν. Μετά την εξάντληση του πληθυσμού που προκλήθηκε από την πανδημία, αυτό θα επιβαρύνει ακόμη περισσότερο την υπομονή πολλών. Επιπλέον, οι φτωχοί ξοδεύουν το μεγαλύτερο ποσοστό των πενιχρών εισοδημάτων τους σε τρόφιμα και ενέργεια. Οι έρευνες δείχνουν ότι τα τρόφιμα και η ενέργεια (συμπεριλαμβανομένων των μεταφορών που εξαρτώνται επίσης σε μεγάλο βαθμό από τις τιμές της ενέργειας) αντιπροσωπεύουν περίπου τα τρία τέταρτα των δαπανών των φτωχών νοικοκυριών. Εάν αυξηθούν τα κόστη για το μαγειρικό λάδι, το ψωμί, τα ζυμαρικά, το φυσικό αέριο και τις μετακινήσεις με λεωφορείο και τρένο, θα απομείνουν ελάχιστα ή τίποτα για την κάλυψη των υπόλοιπων οικιακών αναγκών.
Πολλά από αυτά τα αγαθά ή υπηρεσίες επιδοτούνται ήδη από τις κυβερνήσεις. Επομένως, οι υποχωρήσεις θα πρέπει να αυξηθούν ή τα νοικοκυριά θα πέσει στη φτώχεια —ή, πιθανότατα, και τα δύο.
Τι μπορούν να κάνουν οι χώρες εισαγωγής; Όπως υπονοείται από αυτές τις δύο τελευταίες προτάσεις, μπορούν να μειώσουν τις επιδοτήσεις ή να ζητήσουν ξένα δάνεια, κυρίως από το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο και την Παγκόσμια Τράπεζα, που έχουν υποσχεθεί να αυξήσουν τον δανεισμό τους. Θα έχουμε έτσι για ένατη φορά μια επανάληψη της ιστορίας των τελευταίων 70 χρόνων: ταραχές για τα τρόφιμα και ανατροπές κυβερνήσεων και παράπονα για αυστηρούς όρους δανείων του ΔΝΤ. Υπάρχει καλύτερη διέξοδος;
Πλούσιο κράτος
Μπείτε στην Κίνα. Ενώ ο κινεζικός πληθυσμός έχει γίνει πολύ καλύτερα χάρη στη φαινομενική οικονομική ανάπτυξη του τελευταίου μισού αιώνα, το κινεζικό κράτος έχει γίνει ακόμη πιο πλούσιο. Κατέχει περισσότερα από ένα τρισεκατομμύριο δολάρια, προϊόν πολυετών εμπορικών πλεονασμάτων, σε ομόλογα του αμερικανικού δημοσίου.
Η απόδοση αυτών των ομολόγων ήταν ελάχιστη εδώ και χρόνια, αλλά η Κίνα είχε λίγες άλλες επενδυτικές επιλογές. Αντιμετωπίζει το πρόβλημα κάθε πλούσιου ανθρώπου ή χώρας: τι να κάνει με τα περιττά χρήματα; Στο εσωτερικό, αντιμετωπίζει το πρόβλημα της απορρόφησης: η χρήση αυτών των χρημάτων για τη χρηματοδότηση, για παράδειγμα, νέων έργων υποδομής θα αύξανε τον πληθωρισμό. Εξωτερικά, οι δαπάνες περισσότερων για την πρωτοβουλία Belt and Road ή έργα υποδομής στην Ασία, ο λόγος ύπαρξης των δύο πρόσφατων κινεζικών παγκόσμιων τραπεζικών πρωτοβουλιών, είναι απίθανο να αποφέρουν αποδεκτές αποδόσεις.
Θα μπορούσε ένα μέρος αυτών των τεράστιων αποθεματικών που διατηρούνται στις ΗΠΑ να χρησιμοποιηθεί για την «αγορά» της υπεραξίας των ξένων εθνών και την επίτευξη μέτριας καθαρής απόδοσης; Θα μπορούσε η Κίνα να τα πάει καλά κάνοντας καλό;
Αυτή η πιθανότητα έχει λάβει πρόσφατα ενθάρρυνση από ένα απίθανο τρίμηνο. Μετά την κατάσχεση των περιουσιακών στοιχείων των κεντρικών τραπεζών της Βενεζουέλας, του Αφγανιστάν και στη συνέχεια της Ρωσίας από τις ΗΠΑ, δεν μπορεί να αποκλειστεί η πιθανότητα εφαρμογής παρόμοιου μέτρου στα περιουσιακά στοιχεία της Κίνας στις ΗΠΑ. Μπορεί κανείς να φανταστεί πολλά σενάρια που θα οδηγούσαν σε ένα τέτοιο αποτέλεσμα.
Αυτό με τη σειρά του σημαίνει ότι κατά τον υπολογισμό της αναμενόμενης απόδοσης των αμερικανικών περιουσιακών στοιχείων που κατέχονται από την Κίνα, πρέπει να εφαρμοστεί μια μη μηδενική πιθανότητα στη συνολική τους απώλεια – ποσοστό απόδοσης μείον 100 τοις εκατό. Ας υποθέσουμε ότι ο πραγματικός κίνδυνος κατάσχεσης είναι 5 τοις εκατό και ας πάρουμε το τρέχον ποσοστό απόδοσης ομολόγων περίπου 3 τοις εκατό. Η αναμενόμενη απόδοση γίνεται τότε μείον 2,15 τοις εκατό (-100×0,05% +3×0,95%).
Προφανώς, διαφορετικές πιθανότητες κατάσχεσης θα αποφέρουν διαφορετικά αποτελέσματα – η αρνητική απόδοση ωστόσο ισχύει για όλες τις πιθανότητες άνω του 3 τοις εκατό. Το βασικό σημείο είναι ότι, εφόσον η πιθανότητα κατάσχεσης περιουσιακών στοιχείων δεν είναι μηδενική, οι αποδόσεις των κινεζικών περιουσιακών στοιχείων αναμένεται να ληφθούν στις κανονικές (θετικές) αποδόσεις και οδηγεί το αναμενόμενο ποσοστό απόδοσης προς το μηδέν.
Ειδικό ταμείο
Το ερώτημα τότε γίνεται: είναι καλύτερο για την Κίνα να κρατήσει όλα τα περιουσιακά της στοιχεία στις ΗΠΑ ή να πάρει ένα μέρος από αυτά – ας πούμε το ένα δέκατο, που θα ήταν ακόμα ένα τεράστιο ποσό 100 δισεκατομμυρίων δολαρίων – και να δημιουργήσει ένα ειδικό ταμείο για να βοηθήσει τους φτωχούς έθνη που επηρεάζονται περισσότερο από τις αυξημένες τιμές της ενέργειας και των τροφίμων; Σε αντίθεση με τα δάνεια του ΔΝΤ, τα κινεζικά δάνεια θα μπορούσαν να εκταμιευθούν χωρίς όρους. Θα μπορούσαν να είναι μεσοπρόθεσμα (ίσως να αποπληρωθούν σε διάστημα οκτώ έως δέκα ετών) και το επιτόκιο θα μπορούσε να διαμορφωθεί σύμφωνα με το επιτόκιο του ΔΝΤ ή ίσως να γίνει ακόμη και ελαφρώς χαμηλότερο. Με το να είναι έτσι φθηνότερα, πιο μακροπρόθεσμα και χωρίς όρους, θα ήταν πιο ελκυστικά.
Το πολιτικό πλεονέκτημα για την Κίνα είναι σαφές. Το πολιτικό πλεονέκτημα για τις φτωχές χώρες είναι να μην εξαρτώνται από τις προϋποθέσεις του ΔΝΤ. Και το ποσοστό απόδοσης των δανείων της Κίνας μπορεί να μην είναι χαμηλότερο από την προσαρμοσμένη ως προς τον κίνδυνο απόδοση των τρεχουσών συμμετοχών της στις ΗΠΑ. Η πρόταση λοιπόν φαίνεται να είναι τριπλή νίκη.
Φυσικά, θα απαιτούσε, από όλες τις πλευρές, σκέψη «εκτός του κουτιού». Αλλά οι άνευ προηγουμένου συνθήκες πολέμου, καταστροφής, αυξανόμενης στρατιωτικοποίησης και διαφαινόμενης πείνας απαιτούν μια τέτοια σκέψη. Αν όχι τώρα, πότε?
- Από το Social Europe και το IPS-Journal
- Ο Branko Milanovic είναι Σερβοαμερικανός οικονομολόγος. Ειδικός στην ανάπτυξη και τις ανισότητες, είναι επισκέπτης καθηγητής στο Graduate Centre του City University της Νέας Υόρκης και συνεργαζόμενος ανώτερος υπότροφος στο Luxembourg Income Study. Ήταν πρώην επικεφαλής οικονομολόγος στο τμήμα έρευνας της Παγκόσμιας Τράπεζας.
