Ιωάννης Συκουτρής | Ο ερευνητής φιλόλογος

• Ι.Θ. ΚΑΚΡΙΔΗΣ

Ένας επιστήμονας, φτάνει μόνο ν’ αξίζει τον τίτλο αυτό, έχει διπλή κατά κανόνα αποστολή: να δουλέψει πρώτα δημιουργικά στην επιστήμη-του, επισημαίνοντας τα προβλήματα που κλείνει μέσα-της και προάγοντας τη λύση-τους· έπειτα να βοηθήσει τους νέους γύρω-του ν’ αφομοιώσουν την αποχτημένη ώς τώρα γνώση και να οικειωθούν με τη μέθοδο, που θα τους δώσει τη δυνατότητα να προκόψουν και αυτοί σιγά-σιγά στη δημιουργική έρευνα.

Ωστόσο, ειδικά για τον κλασικό φιλόλογο, υπάρχει, νομίζω, κι ένα τρίτο, το ίδιο σημαντικό χρέος: να σκορπίσει την αχτινοβολία-του σε πολύ πλατύτερους κοινωνικούς κύκλους. Δεν μιλούμε εδώ για την εκλαϊκεψη της επιστήμης, που μπορεί να την κάνει, όσο κι όπως μπορεί, κάθε επιστήμονας, και ο φυσικός και ο βιολόγος και ο γιατρός. Ο κλασικός φιλόλογος μπορεί να μην ενδιαφερθεί καθόλου να εκλαϊκέψει την επιστήμη-του και να μεταδώσει γνώση ευκολοχώνευτη. Το τρίτο χρέος που δεν του επιτρέπεται να παραλείψει είναι άλλο: να μορφώσει το πλατύ κοινό, πέρα από κάθε στενή φιλολογική γνώση.

Φυσικά, στην περίπτωση αυτή, δεν εισάγει τους αμύητους στα ειδικά προβλήματα της επιστήμης-του. Εκείνο που γυρεύει είναι να τους καλλιεργήσει καθολικά το πνεύμα και την ψυχή, δίνοντάς τους την ευκαιρία να γνωρίσουν καλύτερα τις ρίζες του πολιτισμού-τους, να συνειδητοποιήσουν εντονότερα τις πνευματικές αξίες που καθορίζουν το σκοπό της ζωής-τους – με δυο λόγια : βοηθώντας-τους να γίνουν περισσότερο άνθρωποι. Τα ανθρωπιστικά γράμματα αποτελούν στα σχολεία-μας τη βάση για την καθολική παιδεία του νέου, και πολύ σωστά – άλλο ζήτημα αν το κλασικό γυμνάσιο στην Ελλάδα παρουσιάζει από λόγους διάφορους τόσο αποκαρδιωτικά αποτελέσματα. Τα στοιχεία όμως που παίρνει – καλύτερα : που θα έπρεπε να πάρει ο νέος από το σχολείο έχουν απόλυτη ανάγκη από συμπλήρωση στα κατοπινά χρόνια, όταν, στην ώριμη πια ηλικία, μπορεί κανείς να στοχαστεί πιο βαθιά και πιο υπεύθυνα. Γι’ αυτό μεγάλη είναι η υποχρέωση του φιλόλογου, μιλώντας και γράφοντας ν’ απλώσει τη δράση-του και μέσα στους κύκλους των ώριμων ανθρώπων, που κατά κάποιον τρόπο, είτε άμεσα είτε έμμεσα, κρατούν πάνω-τους την ευθύνη για τη μελλοντική πορεία του τόπου-τους.

Μετρημένοι στα δάχτυλα του ενός χεριού είναι οι φιλόλογοι της γενιάς-μας, που συνειδητά και συστηματικά ανταποκρίθηκαν στο πολλαπλό χρέος-τους. Ένας από αυτούς, και εξάπαντος όχι ο μικρότερος, είναι ο Ιωάννης Συκουτρής.

Η αλήθεια είναι πως μόνο όταν μελετήσουμε όλη τη δραστηριότητα του φιλόλογου στην τριπλή που αναφέραμε αποστολή-του, μόνο τότε θα μπορέσουμε να πλησιάσουμε την προσωπικότητά-του. Το άρθρο όμως αυτό έχει πολύ λιγότερες φιλοδοξίες : να εξετάσει το Συκουτρή ως ερευνητή και μόνο. Ο περιορισμός αυτός παρουσιάζεται στην αρχή σαν κάπως αυθαίρετος· γιατί σ’ ένα φιλόλογο με έντονη προσωπικότητας – και ποιος θα τολμούσε ν’ αρνηθεί το χαραχτηρισμό αυτό από το Συκουτρή; – κάθε γραπτό και κάθε λόγος, και αν ακόμα προορίζεται για το πλατύ κοινό, έχει αποτυπωμένη δυνατή πάνω-του τη σφραγίδα του δημιουργού-του. Έτσι και ο ειδικός φιλόλογος δεν έχει λίγα να μάθει από τα άρθρα του Συκουτρή, όσα γράφτηκαν για να μπορέσει να τα καταλάβει και ο κάθε μορφωμένος γενικά άνθρωπος – μιλώ για μελέτες όπως η Απαρνημένη, ο Οικονομικός του Ξενοφώντος, τα Παρακλαυσίθυρα, οι Ιχνευταί του Σοφοκλέους, Πλουτάρχου των Επτά Σοφών Συμπόσιον και τα όμοια.

Και όμως οι εργασίες αυτές, όσο και να προχωρούν εδώ κι εκεί πέρα από την αποχτημένη κιόλας γνώση, δεν μπορούν ν’ αποτελέσουν για μας εδώ τη βάση, για να εχτιμήσουμε το Συκουτρή ως ερευνητή· γιατί στην περίπτωση αυτή το ξεχώρισμα της νέας προσφοράς είναι εξαιρετικά δύσκολο και θα χρειαζόμαστε πολλές σελίδες, για να μπορέσει να καταλάβει και ο αναγνώστης την ελαφριά εδώ κι εκεί απόκλιση του Συκουτρή από την παράδοση, ας πούμε στα άρθρα-του Γραμματεία και Γραμματολογία στη Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαιδεία, ή στο εναρχτήριό-του μάθημα Φιλολογία και Ζωή.

Έπειτα, εδώ ανήκει αναπόσπαστα και ό,τι είπε ο Συκουτρής διδάσκοντας επτά ολόκληρα χρόνια στο Πανεπιστήμιο και μιλώντας στο πλατύ κοινό· για τους καινούργιους δρόμους που άνοιγε ο ομιλητής φιλόλογος θα έπρεπε να υπάρχει ένας μαθητής-του να μας μιλήσει. Ο Συκουτρής είναι αδύνατο στην πανεπιστημιακή-του παράδοση, καθώς ερμήνευε ένα συγγραφέα και, φυσικά, χρησιμοποιούσε ό,τι είχε κερδίσει η παλαιότερη φιλολογική έρευνα – είναι αδύνατο να μην επισήμαινε κάθε τόσο και προβλήματα ανεξερεύνητα ώς τώρα, να μην υπόδειχνε τον τρόπο που θα μπορούσαν να εξεταστούν, να μην πρόβαλλε καινούργιες γνώμες, που θα έπρεπε να έρθει ένας νεότερος να τις τεκμηριώσει και να τις αποδείξει σωστές, κάνοντάς τες γόνιμες για τη μελλοντική έρευνα.

Το καθαρά ερευνητικό έργο-του είναι άλλωστε ο ίδιος ο φιλόλογος που το ξεχωρίζει αυστηρά από το γενικά μορφωτικό· γιατί η έρευνα έχει εντελώς δικό-της εκφραστικό τύπο : καθώς απευθύνεται σε ειδικούς, δεν το θεωρεί απαραίτητο ν’ αποστρογγυλώσει το θέμα-της, προϋποθέτει γνωστή την ερευνητική προσπάθεια των παλαιότερων και περιορίζεται μόνο στο νέο που έχει να προσφέρει. Ο έλεγχος που ασκεί ο ερευνητής φιλόλογος πάνω στις πιο παλιές σχετικές θεωρίες καθορίζει με ακρίβεια τη νέα προσφορά. Στην ερευνητική μελέτη με τις υποσημειώσεις-της, τις παραπομπές-της και την τεκμηρίωσή-της γενικά βλέπεις εύκολα το λόγο και τον αντίλογο, ενώ το γενικό άρθρο μιλεί αξιωματικά και ατεκμηρίωτα. Κι ενώ αυτό που προσφέρει ο φιλόλογος ως διαφωτιστής του μεγάλου κοινού, όσο πολύτιμο και να είναι, μένει αστάθμητο, αυτό που προσφέρει ως ερευνητής μπορείς κάθε στιγμή να το αποτιμήσεις.

Και τον ερευνητή όμως Συκουτρή δεν μπορούμε παρά να τον αδικούμε, όταν τον κρίνουμε – μα ποιος μπορεί να τα βάλει με τη μοίρα; Εδώ δε χαραχτηρίζουμε έναν επιστήμονα που έζησε τη ζωή-του και που φτάνοντας σε προχωρημένα γερατιά έχει κατά κάποιον τρόπο ολοκληρώσει το έργο-του. Εδώ μιλούμε για ένα φιλόλογο που έσβησε ξαφνικά στα τριάντα έξι-του χρόνια. Ό,τι στο μεταξύ κυοφορούσε το τόσο δημιουργικό μυαλό-του – και όλοι το ξέρουμε, πόσα χρόνια δουλεύεται μέσα-μας ένα θέμα, ώσπου να έρθει η ώρα να ωριμάσει και να τολμήσει να παρουσιαστεί στο κοινό των επιστημόνων – και ό,τι θ’ άρχιζε να δουλεύεται μέσα-του σε κατοπινά χρόνια, αυτά χάθηκαν μια για πάντα. Αν κρίνει κανείς από όσα ο ίδιος σημειώνει στο Υπόμνημα προς τη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, είναι βέβαιο πως ο Συκουτρής είχε πλήθος καινούργια πράγματα να μας πει. Ακόμα, από τις ομιλίες-του και τα μαθήματά-του είναι φανερό πως στα τελευταία χρόνια τα ενδιαφέροντά-του είχαν απλώσει έντονα και στην αρχαία ελληνική ποίηση· και ο προβληματισμός-του σαν να είχε αλλάξει. Και όμως η φιλολογική επιστήμη δεν μπόρεσε καθόλου να ωφεληθεί από τη μεταβολή αυτή· γιατί η αλλαγή της πορείας ενός επιστήμονα εκδηλώνεται κατά κανόνα στο ερευνητικό πεδίο πολύ αργότερα από ό,τι στον προφορικό λόγο και στο δοκίμιο.

Υπάρχουν μεγάλες περιοχές της φιλολογικής επιστήμης, που όταν τις πραγματεύεσαι, δε θα μπορείς να αναφέρεις το όνομα του Συκουτρή ότι τις διερεύνησε δημιουργικά : Έπος, λυρική ποίηση, προσωκρατική φιλοσοφία, τραγωδία, ιστοριογραφία… Και αν ακόμα δεν είχαμε την πληροφορία πως ο Συκουτρής και δίδαξε στο Πανεπιστήμιο και έδωσε ομιλίες για τα θέματα αυτά, θα μας ήταν αδύνατο να φανταστούμε ένα φιλόλογο – ένα φιλόλογο μάλιστα σαν το Συκουτρή – που να μην ασχολήθηκε με τους μεγαλύτερους πλάστες του ελληνικού λόγου και της ελληνικής ψυχής – με τον Όμηρο, με τη Σαπφώ, με τον Αισχύλο, με το Θουκυδίδη.

Για τον Όμηρο δεν υπάρχει ούτε ένα δημοσίευμα του Συκουτρή, και ομολογώ πως και τώρα ακόμη δεν ξέρω πως στάθηκε απέναντι στο κεντρικό πρόβλημα της Ιλιάδας και της Οδύσσειας· αν δηλαδή ακολουθούσε τα διδάγματα των δασκάλων-του, του Wilamowitz και του Jaeger, που κατακερματίζουν τα παραδομένα έργα σε πλήθος μικρότερα, ή αν παραδεχόταν τον ένα προσωπικό ποιητή που προχώρησε στη σύνθεση του έργου-του με ενιαίο, συνειδητό σχέδιο. Μια φορά, ό,τι και να πίστευε, θα είχε φτάσει να το πιστέψει ύστερα από δική-του επίμονη σκέψη και έρευνα, τα πορίσματα όμως της προσπάθειας αυτής δεν υπάρχουν πια για μας. Και για την τραγωδία ελάχιστα πρόφτασε να γράψει : μια διόρθωση σε δυο στίχους του Αγάθωνα και ένα γενικό άρθρο για τους Ιχνευτές του Σοφοκλή.. Για τον Αισχύλο και για τον Ευριπίδη, τίποτε· το ίδιο και για τον Ηρόδοτο και για το Θουκυδίδη. Και στο πεδίο της πλατωνικής έρευνας ο Συκουτρής δεν πρόσφερε κάτι σημαντικό. Και όμως δεν υπάρχει άλλος συγγραφέας που ν’ αγάπησε και να πίστεψε περισσότερο, από τα μαθητικά-του ακόμα χρόνια. Πώς να παραδεχτούμε πως η αφοσιωμένη μελέτη του πλατωνικού κειμένου δεν είχε οδηγήσει ένα τόσο κριτικό μυαλό σε καινούργιες λύσεις για μερικά τουλάχιστο από τα αναρίθμητα πλατωνικά προβλήματαⁱ ;

Οπωσδήποτε, σήμερα είμαστε αναγκασμένοι να περιοριστούμε στο ερευνητικό έργο που μας έδωσε ο Συκουτρής από τα 1923, όταν πρωτάρχισε να δημοσιεύει, ώς τα 1937, τη χρονιά του θανάτου-του. Το υλικό που τον απασχόλησε σχεδόν αποκλειστικά ως ερευνητή είναι η αρχαία ελληνική και βυζαντινή πεζογραφία – και ειδικότερα : η αρχαία ελληνική και βυζαντινή ρητορική και επιστολογραφία : Από τους αρχαίους Έλληνες ο Αντιφώντας, ο Λυσίας, ο Ισοκράτης, ο Δημοσθένης, ο Υπερείδης, οι Επιστολές του Σωκράτη και των Σωκρατικών, οι Επιστολές του Αισχίνη, ο Χορ5ίκιος, ο Πρόκλος· από τους βυζαντινούς ο Γρηγόριος ο Νύσσης, ο Λέων ο Διάκονος, Ο Νικηφόρος Γρηγοράς, ο Δημήτριος Κυδώνης, ο Βησσαρίωνας, πάνω απ’ όλους ο Μιχαήλ Ψελλός. Εδώ πρέπει να σημειωθούν και τα γενικά, εντελώς πρωτότυπα όμως άρθρα-του στη Realenzyklopädie του Pauly-Wissowa-Kroll : Sokratiker Briefe και Epistolographie – η πρώτη συνθετική μελέτη πάνω στην αρχαία ελληνική, τη ρωμαϊκή και τη βυζαντινή επιστολογραφία – , ακόμα η ανακοίνωσή-του : Probleme der byzantinischen Epistolographie στα Actes du IIIe Congrès international d’études byzantines, όπου μέσα σε άλλα τονίζεται η λογοτεχνική φύση της βυζαντινής επιστολογραφίας.

Την αγάπη-του στα ρητορικά και επιστολογραφικά θέματα δείχνουν και οι εργασίες που αναφέρει ως έτοιμες στο Υπόμνημα προς τη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, χωρίς να προφτάσει να τις τυπώσει, καθώς και ό,τι γενικά ξέρουμε για τα μελλοντικά σχέδιά-του : η έκδοση του Δημοσθένη στη βιβλιοθήκη του Teubner, των ελλήνων Επιστολογράφων στο Auctarium Wridmannianum και ο Ψελλός· νέα κριτικά στον Αντιφώντα, μια συνθετική μελέτη για το Λυσία και την Τεχνών Συναγωγή του Αριστοτέλη και το άρθρο Rhetorik στη Realenzyklopädie.

Απέναντι στην προσφορά-του προς τη ρητορική και την επιστολογραφία η συμβολή-του στην υπόλοιπη ελληνική πεζογραφία είναι μικρότερη, στην ποίηση ελάχιστη. Από τους πεζογράφους αναφέρω εδώ τι μελέτες-του για τον Γοργία, τον Επίκτητο, τον Ερμογένη, τον Αρριανό, το συγγραφέα του Περί Ύψους, το Διονύσιο το Βυζάντιο και τον Προκόπιοⁱⁱ. Από τους ποιητές έχουμε λίγα κριτικά στο Σόλωνα, στον Αγάθωνα, στο Θεόκριτο, και την εργασία-του για την Τραγωδοποδάγρα και τον Ωκύποδα του Λουκιανού – τίποτε περισσότεροⁱⁱⁱ.

Και ο προβληματισμός του Συκουτρή, όσο βγαίνει από το δημοσιευμένο ερευνητικό-του έργο, είναι περιορισμένος. Εκείνο που τον απασχόλησε κατά πρώτο λόγο είναι η χειρόγραφη παράδοση και η κριτική αποκατάσταση των κειμένων, ακόμα τα προβλήματα της γνησιότητας. Κατέχοντας τη γλώσσα της ελληνικής και βυζαντινής πεζογραφίας όσο λίγοι, μπορούσε, παίζοντας, θα έλεγε κανείς^iv, πίσω από το ακατανόητο ή ανόητο ή ασύνταχτο κείμενο ν’ αναγνωρίσει την ορθή γραφή. Από τις πολλές εκατοντάδες τις διορθώσεις που πρότεινε ο Συκουτρής στον Αντιφώντα, στο Γοργία, στο Λυσία, στον Επίκτητο, στον Αρριανό, στο Λουκιανό, στο Περί Ύψους, στις Σωκρατικές Επιστολές και στις Επιστολές του Αισχίνη, στο Γρηγόριο Νύσσης, στο Χορίκιο, στον Προκόπιο, στον Ψελλό, στο Νικηφόρο Γρηγορά, στο Βησσαρίωνα κτλ. ένα πολύ μεγάλο ποσοστό θα περάσει σε κατοπινές εκδόσεις μέσα στο κείμενο, άλλες θα θεωρηθούν πιθανές μόνο· μια φορά δε νομίζω πως θα βρεθούν πολλές από τις διορθώσεις-του που ο μελλοντικός εκδότης θα τις θεωρήσει τόσο απίθανες, ώστε να μην τις αναφέρει στο κριτικό τουλάχιστο υπόμνημα.

Από τα πιο σημαντικά προβλήματα της φιλολογίας είναι αν ένα έργο, που η παράδοση το αποδίδει σ’ έναν ορισμένο συγγραφέα είναι γνήσιο ή όχι. Στην υπερκριτική σοφία των προηγούμενων φιλολογικών γενεών, που χαίρονταν να νοθεύουν τα πάντα, η βαθιά γνώση που είχε της ρητορικής και επιστολογραφικής γλώσσας βοήθησε το Συκουτρή – με απόλυτη επιτυχία κατά τη γνώμη μου – να υποστηρίξει τη γνησιότητα του Επιτάφιου του Δημοσθένη, της επιστολής του Σπεύσιππου προς το Φίλιππο και του Περί Επιστολιμαίου Χαρακτήρος του Πρόκλου. Από τα ποιητικά κείμενα υπερασπίστηκε τη γνησιότητα της Τραγωδοποδάγρας του Λουκιανού.

Ακόμα πιο σημαντικά είναι ίσως και τα – σχετικά, βέβαια – προβλήματα της χρονολογίας, της σύνθεσης και του σκοπού ενός έργου. Και εδώ ο Συκουτρής μας χάρισε συμβολές πολύτιμες για την Ελένη του Γοργία, τον Ευαγόρα του Ισοκράτη, τις Σωκρατικές Επιστολές, το Περί Ιδεών του Ερμογένη, τα Ανέκδοτα του Προκοπίου, τη Χρονογραφία του Ψελλού κτλ. Τη σημασία της έρευνας του Συκουτρή στην εκκλησιαστική ιστορίας του Βυζαντίου, και ειδικά γύρω από το Σχίσμα των Αρσενιατών, δεν είμαι αρμόδιος να την αποτιμήσω, από ό,τι όμως βλέπω στις κριτικές των ειδικών, δεν μπορεί να είναι μικρή.

Και το εκδοτικό έργο του Συκουτρή είναι πολύ σημαντικό. Είχε αναλάβει τη διεύθυνση της Ελληνικής Βιβλιοθήκης της Ακαδημίας Αθηνών και την εγκαινίασε με δυο δικές-του εκδόσεις έργων από τα πιο κλασικά της αρχαιότητας, του πλατωνικού Συμποσίου και της Ποιητικής του Αριστοτέλη. Το Συμπόσιο αποτελεί μιαν από τις καλύτερες ελληνικές εκδόσεις και δε νομίζω πως υστερεί καθόλου από τις ανάλογες ευρωπαϊκές. Με την ανήθικη και ανίερη πολεμική που ξεσηκώθηκε για να χτυπήσει την έκδοση αυτή μπορούμε πια σήμερα να μην ασχοληθούμε καθόλου : η σκόνη που ξεσήκωσε έχει από χρόνια κατακαθίσει, και την προσφορά του Συκουτρή θα εξακολουθήσει ακόμα για πολύ να την τιμά ο ελληνικός κόσμος που γυρεύει να μορφωθεί μελετώντας ένα από τα σημαντικότερα έργα της ελληνικής δημιουργίας. Ασήμαντες είναι οι επιφυλάξεις που θα μπορούσε να έχει ο ειδικός φιλόλογος, προπαντός για τη διεξοδικότητα του προλόγου το Συκουτρή τον χαραχτήριζε πάντα η copia verborum, και στα γραπτά-του.

Με ακόμη μεγαλύτερη επιτυχία προχώρησε στην έκδοση της Ποιητικής. Στα κατάλοιπα του μακαρίτη Σίμου Μενάρδου είχε βρεθεί μόνο η μετάφραση του έργου. Ο Συκουτρής αποκατάστησε το κείμενο, έγραψε τις σημειώσεις και τον διεξοδικό πρόλογο – χωρίς να προφτάσει να τον τελειώσει. Όποιος και μια φορά μόνο καταπιάστηκε κάπως σοβαρά με το τόσο δύσκολο κείμενο, βλέπει αμέσως πόσος μόχθος απαιτήθηκε για να μελετηθεί η απέραντη βιβλιογραφία, και με πόσο φωτεινή σκέψη προχωρεί ο εκδότης αν όχι στην οριστική διαλεύκανση, τουλάχιστο στην προβολή των προβλημάτων, που παρουσιάζονται σε κάθε γραμμή της Ποιητικής. – Σχεδόν αμέσως ύστερα από το θάνατο του Συκουτρή η έκδοση της Ελληνικής Βιβλιοθήκης ανακόπηκε, ο διάδοχός-του στη διεύθυνσή-της δεν έχει βρεθεί ώς σήμερα ακόμη : το κενό που δημιουργήθηκε στην ελληνική φιλολογική επιστήμη δεν μπόρεσε ν’ αναπληρωθεί είκοσι χρόνια τώρα ούτε με μια πρόχειρη λύση.

Σχετικά με την κριτική έκδοση του Δημοσθένη στη Βιβλιοθήκη του Teubner είναι αληθινά θλιβερό που στο τεράστιο αυτό επιχείρημα , που θα του πρόσθετε έναν ακόμα τίτλο τιμής, ο Συκουτρής δεν προχώρησε πέρα από το πρώτο τεύχος. Σήμερα η αξιολόγηση θα ήταν και δύσκολη και άδικη, γιατί μόνο η συνολική έκδοση μας επιτρέπει να εχτιμήσουμε σωστά την κριτική που άσκησε ο εκδότης πάνω στα χειρόγραφα του συγγραφέα και στις ποικίλες γραφές-τους. Και ορισμένες απορίες που μένουν σήμερα στον ειδικό φιλόλογο, π.χ. σχετικά με το πρόβλημα της χασμωδίας, θα μπορούσαν να έχουν λυθεί, αν ο Συκουτρής πρόφταινε να προλογίσει την έκδοσή-του δικαιολογώντας τις γενικές αρχές που ακολούθησε.

Όταν πριν από είκοσι χρόνια έγραφα τη βιογραφία του Συκουτρή, για να δημοσιευτεί στο Bursian Jahresberichte, νόμισα πως έπρεπε να τονίσω, έξω από την επίδραση της γερμανικής επιστήμης, που ήταν φυσικό να δεχτεί ο νέος φιλόλογος στα χρόνια των σπουδών-του, και την παρουσία μιας μεγάλης ελληνικής μορφής, που από πολύ νωρίς συνειδητά φωτίζει το δρόμο-του : του Αδαμάντιου Κοραή. Ο Συκουτρής ένιωθε κατά κάποιον τρόπο τον εαυτό-του συγγενή με τον έλληνα σοφό και συνεχιστή του έργου-του. Και οι δυο-τους κατάγουνταν από τη Χίο και είχαν γεννηθεί στη Σμύρνη, και οι δυο-τους είχαν σπουδάσει στην Ευαγγελική Σχολή· και των δυο το ασθενικό κορμί έκρυβε μια σιδερένια θέληση και εργατικότητα· ακόμα η ίδια χτυπητή προτίμηση στην αρχαία ελληνική πεζογραφία· το ίδιο όνειρο να υπηρετήσουν όχι μόνο την επιστήμη ως ειδικοί, αλλά και το έθνος-τους ολόκληρο ως διδάσκαλοι και εκδότες. Στον Εσωτερικό Κανονισμό των εκδόσεων της Ελληνικής Βιβλιοθήκης της Ακαδημίας Αθηνών ο Συκουτρής τονίζει ρητά πως η σειρά αυτή συνεχίζει τη 17τομη Ελληνική Βιβλιοθήκη του Κοραή.

Υπάρχει και μια άλλη χτυπητή ομοιότητα ανάμεσα στους δυο έλληνες φιλόλογους : ότι είναι ακούραστοι επιστολογράφοι – ίσως αυτό να εξηγεί και την αγάπη που έδειξε ο Συκουτρής στην έρευνά-του για το φιλολογικό αυτό είδος. Μια φορά, οι επιστολές που έγραψε σε μαθητές και φίλους θα μπορούσαν να γεμίσουν τόμους πολλούς. Έχω γράμματα του Συκουτρή που φτάνουν τις πενήντα πυκνογραμμένες σελίδες με κάθε λογής θέματα, από την περιγραφή μιας εκδρομής ώς την εξομολόγηση.

Ο Συκουτρής είχε όλες τις αρετές ενός ερευνητή : μνήμη απέραντη, επιμέλεια αδάμαστη, κρίση φωτεινή, φαντασία δημιουργική. Η συμβολή-του στη φιλολογική έρευνα δε θα ξεχαστεί ποτέ· και μετά εκατό και μετά διακόσια χρόνια όσοι ενδιαφέρονται για την ελληνική και τη βυζαντινή πεζογραφία θα χρησιμοποιούν με ευγνωμοσύνη τα κριτικά-του και τις μελέτες-του. Θλιβερό μόνο είναι πως ο Συκουτρής δεν άφησε διάδοχο, ας είναι και λιγότερο προικισμένο. Η μοίρα του έγραφε να μη βρεθεί κανένας που να θελήσει να συνεχίσει το έργο-του στην κλασική φιλολογία – από τους τόσους που περηφανεύονται να λέγονται μαθητές-του. Τους λόγους της εγκατάλειψης αυτής δεν είναι τόπος εδώ να τους εξετάσουμε· μια φορά, αποκλείεται να ρίξουμε την παραμικρή γι’ αυτό ευθύνη στο Συκουτρή τον ίδιο, που ξόδευε αλογάριαστα τις ώρες-του, για να δημιουργήσει ένα επιτελείο από φιλόλογους, συνεργάτες και συνεχιστές του έργου-του. Το βέβαιο ωστόσο είναι πως και όσοι είχαν αρχίσει κάτω από τη φωτεινή-του καθοδήγηση να δουλεύουν επιστημονικά, στάθηκαν στην αρχή του δρόμου και σώπασαν, ή πήραν να ξοδεύουν τη δραστηριότητά-τους σε περιοχές έξω από της κλασικής φιλολογίας.

Τελειώνοντας τη βιογραφία του Συκουτρή πριν από είκοσι χρόνια έγραφα : “Σ’ ένα έθνος μικρό δεν είναι εύκολο να βρεθούν πολλοί φιλόλογοι που να συνδυάζουν τον έξοχο επιστήμονα και τον εμπνευσμένο διδάσκαλο. Ας ελπίσουμε πως ο σπόρος, που ο Συκουτρής έσπειρε όλω τω θυλάκω, έχει πέσει σε γη αγαθή. Από τους πιστούς μαθητές-του περιμένουμε να ολοκληρώσουν το έργο-του. Ο ίδιος ο Συκουτρής το δίχως άλλο δεν ευχόταν τίποτε καλύτερο.” – Λυπούμαι πολύ που δεν μπορώ σήμερα να βεβαιώσω πως η ελπίδα αυτή εκπληρώθηκε.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ