Ο Ισαάκ Αλμπένιθ (Isaac Manuel Francisco Albéniz y Pascual, 29 Μαΐου 1860 – 18 Μαΐου 1909) ήταν Ισπανός πιανίστας και συνθέτης, περισσότερο γνωστός για τα έργα του για πιάνο, που βασίζονται σε ιδιώματα της φολκ μουσικής. Πολλές συνθέσεις του μεταγράφηκαν για κιθάρα.
Γεννήθηκε στο Camprodon της Καταλονίας από τον Ángel Albéniz και τη σύζυγό του Dolors Pascual και ως παιδί-θαύμα άρχισε να εμφανίζεται από την ηλικία των τεσσάρων ετών σε παραστάσεις παίζοντας πιάνο. Στα επτά του χρόνια, μελετώντας με τον καθηγητή πιάνου Antoine Francois Marmontel, πέρασε τις εισαγωγικές εξετάσεις στο Ωδείο του Παρισιού, δεν έγινε όμως δεκτός λόγω του νεαρού της ηλικίας του, και φοίτησε στο Ωδείο της Μαδρίτης.
Εννέα χρονών ξεκίνησε περιοδείες και εμφανίσεις στη βόρεια Ισπανία με τον πατέρα του και την αδερφή του Κλημεντίνη (Clementina) ενώ στα δώδεκά του προσπάθησε να φύγει μόνος του μακριά από το σπίτι. Στα δεκαπέντε του είχε ήδη δώσει συναυλίες σε όλο τον κόσμο.
Μετά από μια σύντομη φοίτηση στο Ωδείο της Λειψίας, όπου μελέτησε πιάνο με τον Louis Maas και σύνθεση με τον Salomon Jadassohn, μαθητές του Φραντς Λιστ, στα 1876 συνέχισε με υποτροφία στο Βασιλικό Ωδείο των Βρυξελλών στην τάξη του Louis Brassin, μαθητή του Moscheles, όπου μάλιστα το 1879 κέρδισε και το πρώτο βραβείο πιάνου. Από τη μαθητεία του και την εξάσκηση πρέπει να απέκτησε εντυπωσιακή πιανιστική τεχνική. Στα 1880 πήγε στη Βουδαπέστη, για να συναντήσει τον Φραντς Λιστ, χωρίς αποτέλεσμα όμως, καθώς ο τελευταίος έλειπε στην Βαϊμάρη της Γερμανίας.
Στα 1883 συνάντησε τον συνθέτη και δάσκαλο της μουσικής Φίλιππο Πεντρέλ (Felip Pedrell), που τον παρακίνησε να εμπνευστεί από την ισπανική μουσική παράδοση. Την ίδια χρονιά παντρεύτηκε τη μαθήτριά του Rosina Jordana και απέκτησε τρία παιδιά: την Blanca, τη Λάουρα (που έγινε ζωγράφος) και τον Αλφόνσο (ο οποίος σε νεαρή ηλικία έπαιζε στη Ρεάλ Μαδρίτης και αργότερα έγινε διπλωμάτης). Το 1885 μετακόμισαν στη Μαδρίτη, όπου ο Αλμπένιθ γρήγορα καθιερώθηκε ως δάσκαλος πιάνου.
Δεν υπάρχουν ηχογραφήσεις, ώστε ν’ ακούσουμε τον Αλμπένιθ ως πιανίστα, διαβάζουμε όμως σε κριτική του 1886 πως ο Αλμπένιθ είναι «παθιασμένος και φλογερός ερμηνευτής, ο οποίος άλλοτε εκφράζεται ποιητικά κι άλλοτε σχεδόν κακομεταχειρίζεται το πιάνο, κοντολογίς κάποιος ο οποίος παρασύρει και συναρπάζει τον ακροατή του». Το παίξιμό του στις συναυλίες ήταν τόσο εντυπωσιακό που συγκρίθηκε συχνά με αυτό των Λιστ και Anton Rubinstein.
Μεταξύ 1890 και 1900 ο Αλμπένιθ έζησε στο Λονδίνο και το Παρίσι και έγραψε κυρίως όπερες (Μέρλιν, Λάνσελοτ). Γύρω στα 1900 άρχισε να υποφέρει από τα νεφρά του και ξανάρχισε να συνθέτει έργα για πιάνο.
Στα 1909 τιμήθηκε με τον Μεγαλόσταυρο της Λεγεώνας της Τιμής στη Γαλλία, και λίγες εβδομάδες αργότερα (στις 18 Μαΐου) πέθανε σε ηλικία μόλις 48 ετών από νεφρική ανεπάρκεια στο Cambo-les-Bains και τάφηκε στη Βαρκελώνη.
To 1935 ο Φεδερίκο Γκαρθία Λόρκα αφιέρωσε στον Αλμπένιθ ένα ποίημά του: Epitafio a Isaac Albéniz (Esta piedra que vemos levantada sobre hierbas de muerte y barro oscuro …)
Έργο
«Κυριαρχεί στο ευρύ κοινό η αντίληψη πως ο Αλμπένιθ έχει γράψει μουσική για κιθάρα· και είναι αλήθεια πως οι κιθαρίστες έχουν οικειοποιηθεί σε τέτοιο βαθμό κάποια από τα έργα του Αλμπένιθ, ώστε τελικά ξεχνάμε πως ο συνθέτης τα έγραψε για πιάνο! Στην πραγματικότητα, ο Αλμπένιθ αφιέρωσε σημαντικό μέρος της ενεργητικότητάς του σε έργα για τη σκηνή (όπερες και zarzuelas). Συνέθεσε επίσης λιγοστά ορχηστρικά έργα (μεταξύ των οποίων την Catalonia και το Concierto fantástico για πιάνο) και κάποια τραγούδια. Κατά το μεγαλύτερο μέρος του, όμως, το έργο του είναι αφιερωμένο στο πιάνο».
Η πρώτη σύνθεσή του που εκδόθηκε στα 1868 είναι η Marcha Militar. Τα προηγούμενα έργα του έχουν χαθεί. Οι συνθέσεις του μέχρι τη δεκαετία του 1880 ήταν επηρεασμένες από τα έργα των Μπαχ, Μπετόβεν, Σοπέν και Λιστ. Την εποχή αυτή έγραψε και πέντε θαρθουέλες, απ’ τις οποίες σώθηκαν οι δύο.
«Ο Σοπέν, ο Λιστ και η πιανιστική φιλολογία του 19ου αιώνα, τα ρυθμικά και μελωδικά ιδιώματα της ισπανικής μουσικής, ο ιμπρεσιονισμός και οι Γάλλοι συνθέτες συνέβαλαν σημαντικά στη διαμόρφωση της φυσιογνωμίας των έργων του. Εξάλλου, ο Αλμπένιθ, όντας ο ίδιος εξαιρετικός πιανίστας, εισήγαγε με τις συνθέσεις του αξιοσημείωτες καινοτομίες στην τεχνική του πιάνου».
Προς το τέλος της δεκαετίας του 80 επηρεασμένος από την ισπανική μουσική παράδοση γράφει έργα σ’ αυτό το ύφος, όπως την Ισπανική Σουίτα (Suite española, Op. 47, 1886) και τις Ταξιδιωτικές αναμνήσεις (Recuerdos de viaje). Την περίοδο αυτή συνθέτει πάνω από 50 έργα για πιάνο, που τα παρουσιάζει σε κονσέρτα και συναντά ενθουσιώδη υποδοχή από το κοινό.
«Μεγάλη επιρροή στο έργο του άσκησαν οι συναναστροφές του με τους αξιόλογους Γάλλους συνθέτες Dukas και d’ Indy, ενώ ο ίδιος με την πιανιστική γραφή του φαίνεται ότι επηρέασε με τη σειρά του τους Debussy και Ravel, με τους οποίους και διατηρούσε στενές φιλικές σχέσεις κατά την περίοδο διαμονής του στο Παρίσι.»
Στα 1892 γράφει τα Ισπανικά Τραγούδια (Chants d’Espagne, Op. 232) και την ίδια περίοδο και τα οπερετικά του έργα Merlin, Henry Clifford, Pepita Jiménez καθώς και τα ορχηστρικά του έργα Ισπανική Ραψωδία (Spanish Rhapsody, 1887) (επηρεασμένος από τις Ουγγρικές Ραψωδίες του Λιστ) και Καταλονία (Catalonia, 1899).
Από το 1905 μέχρι το 1909 ο Αλμπένιθ αφιερώνεται στο μεγάλων διαστάσεων έργο του, τον κύκλο Iberia, που αποτελείται από 12 Εντυπώσεις (Impressions) (4 βιβλία με 3 έργα το καθένα), με πολλές φολκλορικές ισπανικές αναφορές. «Η Iberia θεωρείται πια ένας από τους στυλοβάτες του ρεπερτορίου του πιάνου. Πέρα από τις πυκνές φολκλορικές αναφορές, πέρα από το γόητρο και το κύρος που προσδίδει στο έργο η καταπληκτικά πιανιστική γραφή του, η Iberia μάς κερδίζει τελικά χάρη στην ανακλητική της δύναμη. «Τα μάτια κλείνουν, σαν να θαμπώθηκαν από την ενατένιση τόσο πολλών εικόνων», έλεγε ο Ντεμπυσί για την Iberia (Debussy, 1987, σ. 251). Ταιριάζει εδώ, να διαβάσουμε τη λέξη Imageς (Εικόνες), με την έννοια που τη χρησιμοποίησε ο Ντεμπυσί στο ομώνυμο έργο του για πιάνο: ως εσωτερικά τοπία δηλαδή, ως ενδόμυχες εικόνες, ως ανασυνθέσεις της μνήμης· ως αντανακλάσεις μιας Ιβηρικής τις οποίες προσκαλεί η νοσταλγία του αυτο-εξόριστου συνθέτη, που υπήρξε ο Αλμπένιθ· μιας Ιβηρικής που βρίσκεται πιο κοντά στο όνειρο παρά στην πραγματικότητα.».
«Η Iberia, κύκνειο άσμα του συνθέτη, είναι μια Σουίτα για πιάνο που αποτελείται από δώδεκα μέρη και γράφτηκε την περίοδο 1906-1909. Το αριστούργημα αυτό είναι το σημαντικότερο έργο του συνθέτη και χαρακτηρίστηκε ως “η σημαντικότερη πιανιστική σύνθεση της ισπανικής μουσικής”. Ο υπότιτλός του, 12 νέες εντυπώσεις (12 new impressions) αναφέρεται στην Ισπανία και τα ειδυλλιακά της μέρη και ιδιαίτερα στην Ανδαλουσία απ’ όπου και η καταγωγή του συνθέτη. Παράλληλα αποδεικνύει τη γοητεία που αυτή την περίοδο ασκούσε στον Αλμπένιθ ο ιμπρεσιονισμός. Έργο υψηλών απαιτήσεων, συνδυάζει το ισπανικό φολκλόρ με το λαμπερό πιανιστικό ήχο.»
Τα τελευταία του έργα, Navarra και Azulejos (1909), δεν πρόλαβε να τα ολοκληρώσει και παρέμειναν ημιτελή.
Πολλά από τα έργα του Αλμπένιθ μεταγράφηκαν για κιθάρα από τον Miguel Llobet, τον Francisco Tárrega και άλλους. Μεταξύ των οποίων το πρελούδιο από τα Ισπανικά Τραγούδια (Chants d’Espagne) [που μετά το θάνατο του συνθέτη ονομάστηκε από τους εκδότες Asturias (Leyenda)], και αποτελεί ένα από τα πιο γνωστά έργα του κιθαριστικού ρεπερτορίου καθώς και τα έργα Granada, Sevilla, Cadiz, Cordoba, Cataluña και το Τάγκο σε Ρε+. Πολλοί σπουδαίοι κιθαρίστες τα έχουν ερμηνεύσει, όπως ο John Williams και ο Julian Bream, πολλά συγκροτήματα τα έχουν διασκευάσει, όπως οι Doors (το Asturias στο τραγούδι τους Spanish Caravan) ή οι Iron Maiden (στο To Tame a Land). Αλλά και σε πολλές ταινίες ακούγονται έργα του Αλμπένιθ, όπως η Granada στην ταινία του Γούντυ Άλλεν Βίκυ, Χριστίνα, Μπαρτσελόνα (2008).
