- Γιάννος Χαραλαμπίδης
Η απελευθέρωση της θεώρησης των τουρκικών διαβατηρίων (καθεστώς βίζας) στην ΕΕ ανοίγει την πύλη για μια νέα μορφή εποικισμού, που θα υποστούν οι ελεύθερες περιοχές της Κυπριακής Δημοκρατίας. Επί του παρόντος δεν θα ήταν δυνατό να εφαρμοστεί με την Κύπρο η κατάργηση της βίζας για τους Τούρκους πολίτες, διότι ακόμη τελούμε υπό κατοχή. Εάν Τούρκοι πολίτες έχουν το δικαίωμα εισόδου στα κράτη μέλη για τρεις μήνες (κάθε 180 μέρες), τι θα συμβεί εάν εισέλθουν στις ελεύθερες περιοχές της Κυπριακής Δημοκρατίας και μετά περάσουν στα κατεχόμενα; Ποιος θα τους μαζέψει;
Το θέμα της τουρκικής βίζας και το εμπάργκο της Τουρκίας
Πώς και γιατί πρέπει να ζητήσουμε απόκλιση από το κεκτημένο
Η απομόνωση των κατεχομένων ως αποτέλεσμα της κατοχής
Η σημασία της συμφωνίας επανεισδοχής με τη βίζα και το μεταναστευτικό
Η ΕΕ ως εργαλείο
Υπό αυτές τις συνθήκες πώς μπορεί να είναι μια τέτοια φόρμουλα, μαζί με την αναβάθμιση της τελωνειακής ένωσης Τουρκίας – ΕΕ, θετικό εργαλείο για τις προσπάθειες επίλυσης του Κυπριακού; Μπορεί και πώς μια τέτοια διαδικασία να ανταλλαγεί με την άρση του εμπάργκο, το οποίο η Άγκυρα επιβάλλει σε πλοία και αεροσκάφη της Κυπριακής Δημοκρατίας; Μπορεί να δημιουργηθεί έδαφος για θετικές εξελίξεις και πιέσεις επί της Άγκυρας, ώστε η Κυπριακή Δημοκρατία να αναγνωριστεί από την Τουρκία, αντί να αναγνωρίσουμε εμείς μέσω της ΕΕ τα κατεχόμενα ως χωριστή οντότητα; Βεβαίως, οι όποιες εξελίξεις θα ήταν δυνατό να συμβούν μετά τις εκλογές στην Τουρκία, ειδικώς εάν η εξουσία περιέλθει στα χέρια των Κεμαλιστών, οι οποίοι θα θελήσουν να υιοθετήσουν δυτικόστροφη πολιτική, δηλαδή προς τις ΗΠΑ και την ΕΕ. Η Κυβέρνηση έχει ήδη εκφράσει την πρόθεσή της να συνδέσει τα θέματα για την κατάργηση της βίζας των Τούρκων πολιτών που εισέρχονται στην ΕΕ και την αναβαθμισμένη τελωνειακή ένωση με τις προσπάθειες επίλυσης του Κυπριακού και πιο συγκεκριμένα: 1) Με την άρση του εμπάργκο, το οποίο επιβάλλει η Άγκυρα σε βάρος των πλοίων και των αεροσκαφών της Κυπριακής Δημοκρατίας. 2) Με την απαγόρευση της εισαγωγής εντός της τουρκικής επικράτειας προϊόντων από την Κυπριακή Δημοκρατία, γεγονός που αποτελεί παραβίαση της ισχύουσας τελωνειακής ένωσης Τουρκίας – ΕΕ. Στην ουσία ποια θα μπορούσε να ήταν η πρόταση από τη Λευκωσία; Να εφαρμοστεί η αναβαθμισμένη τελωνειακή ένωση Τουρκίας – ΕΕ από τη μια και να αρθεί το εμπάργκο που η Τουρκία επιβάλλει σε βάρος των πλοίων και των αεροσκαφών της Κυπριακής Δημοκρατίας, καθώς και των κυπριακών προϊόντων, από την άλλη. Συνεπώς, δεν μπορεί να γίνει αναβάθμιση της τελωνειακής ένωσης της Τουρκίας με την ΕΕ, χωρίς να εφαρμοστεί αμέσως και με την Κυπριακή Δημοκρατία. Ερώτημα: Είναι αυτή η κόκκινη γραμμή της Κυβέρνησης;
Οι σκέψεις του Προεδρικού και νομικά έγγραφα
Ούτως ή άλλως, η τουρκική πλευρά συνδέει το δικό της εμπάργκο με την άρση της λεγόμενης απομόνωσης των Τουρκοκυπρίων, την οποία, όμως, δεν επιβάλλει η Κυπριακή Δημοκρατία, αλλά η κατοχή. Αυτό επιβεβαιώνεται από δύο νομικά έγγραφα: Το ένα αφορά στη συμφωνία για το Brexit και το καθεστώς των Βάσεων στην Κύπρο. Εντός αυτής καθίσταται σαφές ότι οι εμπορικές και άλλες δραστηριότητες από και προς τις Βάσεις διενεργούνται από τις εισόδους και εξόδους των νόμιμων Αρχών της Κυπριακής Δημοκρατίας (αεροδρόμια και λιμάνια). Άρα δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν οι πύλες εισόδου και εξόδου των κατεχομένων. Συναφές είναι και το δεύτερο έγγραφο, το οποίο συνιστά γνωμάτευση της Νομικής Υπηρεσίας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου για τον τρόπο βοήθειας προς τους Τουρκοκυπρίους από την ΕΕ. Εάν, δηλαδή, θα προσφερόταν, όπως ο αρχικός κανονισμός της Ευρωπαϊκής Επιτροπής προνοούσε, ως να ήταν τρίτη υπό ένταξη επαρχία, ή εάν θα παρεχόταν ως τμήμα της Κυπριακής Δημοκρατίας επί του οποίου, όπως το Πρωτόκολλο 10 καθορίζει, δεν εφαρμόζεται το κεκτημένο λόγω της υφιστάμενης κατάστασης. Ένεκα, δηλαδή, της κατοχής. Η γνωμάτευση της Νομικής Υπηρεσίας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου ξεκαθαρίζει ότι η μόνη αρμόδια Αρχή για το άνοιγμα και το κλείσιμο, καθώς και για τη λειτουργία των εισόδων και εξόδων στη νήσο Κύπρο, είναι αυτής της Κυπριακής Δημοκρατίας. Διευκρινίζει, δε, ότι οτιδήποτε άλλο συμβεί, συνιστά υπόσκαψη της Κυπριακής Δημοκρατίας.
Αμμόχωστος, Τύμπου, ΜΟΕ, κυριαρχία
Επί των ανωτέρω υπάρχουν άλλα δυο ζητήματα: Πρώτο, η Τουρκία και το κατοχικό καθεστώς συνδέουν την άρση του εμπάργκο σε βάρος των πλοίων και αεροσκαφών που φέρουν την κυπριακή σημαία με τη λειτουργία του αεροδρομίου της Τύμπου και του λιμανιού της Αμμοχώστου, αλλά στη βάση της ισότιμης κυριαρχίας. Δεύτερο, τα ΜΟΕ που έχει θέσει η απελθούσα κυπριακή Κυβέρνηση για το άνοιγμα της Τύμπου και του λιμανιού της πόλης της Αμμοχώστου με την επιστροφή της υπό το καθεστώς των Ην. Εθνών, οδηγούν στη λογική και πρακτική εφαρμογή της αποδοχής του ψευδοκράτους από την Κυπριακή Δημοκρατία ως χωριστής οντότητας στη λογική της εν δυνάμει λύσης, που είχε εισαχθεί από τον μ. Ρίτσαρντ Χόλμπρουγκ το 1997 και σημαίνει ότι: Με βάση τη διζωνική δικοινοτική ομοσπονδία ο βορράς θα είναι εσαεί τουρκικός, οπότε θα πρέπει να γίνονται σταδιακά τέτοιες κινήσεις, ώστε η μία πλευρά να αποδέχεται το καθεστώς της άλλης. Στην ουσία καλείται η Κυπριακή Δημοκρατία να αποδεχθεί στη βάση της νομικής αρχής του acknowledgment το ψευδοκράτος, που συνιστά το προηγούμενο βήμα της αμετάκλητης αναγνώρισης. Είναι γι’ αυτόν τον λόγο που την περασμένη Τρίτη ο κατοχικός ηγέτης Ερσίν Τατάρ δήλωσε ότι δεν πρέπει να κοροϊδευόμαστε με το θέμα της ισότιμης κυριαρχίας. Γιατί; Διότι, όπως είπε, εφόσον η ελληνοκυπριακή πλευρά έχει δεχθεί ευρύ φάσμα εξουσιών για τους Τουρκοκυπρίους, που έχουν, μάλιστα, κυριαρχικό χαρακτήρα, γιατί δεν προχωρούν και στο τελευταίο στάδιο; Ποιο είναι αυτό κατά τον κατοχικό ηγέτη; Η ισότιμη κυριαρχία. Στοιχεία μιας τέτοιας ισότιμης κυριαρχίας μπορούν να ερμηνευτούν όσα αναφέρονται στις συγκλίσεις, όπως είναι: α) Η απώλεια του δικαιώματος της ψήφου των Ελληνοκυπρίων που θα επιστρέψουν επί τη βάσει ποσοστώσεων στον βορρά. Άρα στον βορρά θα είναι, στην ουσία, άλλο κράτος. Διότι η σχέση μας ως ελληνοκυπριακού συνιστώντος κράτους με το αντίστοιχο τουρκοκυπριακό θα είναι περίπου όπως η σχέση μας σήμερα με τη Γερμανία. Πώς θα είναι πατρίδα μας ο βορράς χωρίς να έχουμε δικαίωμα ψήφου; Και γιατί δεν θα έχουμε δικαίωμα ψήφου; Για να είναι ο βορράς εσαεί τουρκικός. β) Η μεταφορά του κατάλοιπου εξουσίας στα κρατίδια αντί στην όποια κεντρική Κυβέρνηση τούς δίνει την προτεραιότητα παραγωγής πρωτογενούς δικαίου, δημιουργώντας συνθήκες χωριστής κυριαρχίας. Και επί τη βάσει των ανωτέρω τι άλλο λέει ο Τατάρ; Θα απαντήσει επισήμως στα ΜΟΕ που υπέβαλε η δική μας πλευρά, αλλά στην πρακτική εφαρμογή της ισότιμης κυριαρχίας.
Τα προβλήματα του οδικού χάρτη
Το θέμα της κατάργησης της τουρκικής βίζας στους πολίτες της Τουρκίας για την είσοδό τους στην ΕΕ αντιμετωπίζει προβλήματα λόγω της ίδιας της Άγκυρα και δη της πολιτικής Ερντογάν. Σε τεχνοκρατικό επίπεδο, ο λεγόμενος οδικός χάρτης για την πλήρωση των κριτηρίων ώστε να ολοκληρωθεί η διαδικασία για την κατάργηση της βίζας σκοντάφτει στα εξής κριτήρια, τα οποία η Άγκυρα δεν πληροί:
- Υιοθέτηση του μέτρου για την πρόληψη της διαφθοράς που προβλέπεται στον οδικό χάρτη για τη διασφάλιση της αποτελεσματικής παρακολούθησης των συστάσεων που εξέδωσε η Ομάδα Κρατών του Συμβουλίου της Ευρώπης κατά της Διαφθοράς (GRECO).
- Ευθυγράμμιση της νομοθεσίας για την προστασία δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα με τα πρότυπα της ΕΕ, ιδίως για να διασφαλιστεί ότι η αρχή προστασίας δεδομένων μπορεί να ενεργεί με ανεξάρτητο τρόπο και ότι οι δραστηριότητες των υπηρεσιών επιβολής του νόμου εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής του νόμου.
- Σύναψη συμφωνίας επιχειρησιακής συνεργασίας με την Europol.
- Προσφορά αποτελεσματικής δικαστικής συνεργασίας σε ποινικές υποθέσεις σε όλα τα κράτη μέλη της ΕΕ.
- Αναθεώρηση της νομοθεσίας και των πρακτικών για την τρομοκρατία σύμφωνα με τα ευρωπαϊκά πρότυπα, ιδίως με την καλύτερη ευθυγράμμιση του ορισμού της τρομοκρατίας προκειμένου να περιοριστεί το πεδίο εφαρμογής του ορισμού και με την εισαγωγή ενός κριτηρίου αναλογικότητας.
Συμφωνία επανεισδοχής
Υπάρχει ακόμη ένα σημείο, το οποίο είναι συνδεδεμένο με την ακύρωση της βίζας για Τούρκους πολίτες που εισέρχονται εντός της ΕΕ. Πρόκειται για την εφαρμογή των διατάξεων για τη συμφωνία επανεισδοχής ΕΕ-Τουρκίας, και δη των υπηκόων από τρίτες χώρες. Η Άγκυρα δεν εφαρμόζει τη συμφωνία αυτή με την Κυπριακή Δημοκρατία, διότι δεν την αναγνωρίζει, παρότι η αντιδήλωση της 21ης Σεπτεμβρίου του 2005 αναφέρει ότι: 1. Η ΕΕ αναγνωρίζει στη νήσο Κύπρο ως μόνο κράτος αυτό της Κυπριακής Δημοκρατίας. 2. Η Τουρκία οφείλει στο πλαίσιο της ενταξιακής της διαδικασίας να αναγνωρίσει την Κυπριακή Δημοκρατία, ακόμη και πριν από τη λύση.
Λήψη απόφασης
Πέραν των ανωτέρω θα πρέπει να επισημανθεί ότι, η τελική απόφαση, κατά πόσον θα καταργηθεί ή όχι η βίζα για τους Τούρκους πολίτες, θα ληφθεί από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο με ειδική πλειοψηφία (55% των κρατών μελών και 65% του πληθυσμού της ΕΕ και δη των κρατών που έδωσαν θετική ψήφο) και από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο με απόλυτη πλειοψηφία, δηλαδή 50% συν 1. Η Κυπριακή Δημοκρατία δεν έχει βέτο στη λήψη της τελικής απόφασης, αλλά μπορεί να έχει λόγο στη διαδικασία έγκρισης των κριτηρίων και στη διατύπωση πολιτικών και νομικών επιχειρημάτων.
Αναγνώριση και μεταναστευτικό
Συνεπώς, το θέμα της βίζας συνδέεται με την αναγνώριση της Κυπριακής Δημοκρατίας από την Τουρκία. Και δεν πρέπει να συνδεθεί κατά αντίστροφο τρόπο ή με τη δημιουργία συνθηκών για νέο εποικισμό. Εν ολίγοις, ουδόλως θα πρέπει η Κυπριακή Δημοκρατία να προχωρήσει σε οιονεί αναγνώριση του ψευδοκράτους στη βάση των ΜΟΕ και δη στη λογική της ισότιμης κυριαρχίας ή του acknowledgment, που θα σημαίνει αποδοχή των κατοχικών «αρχών», αλλά η Τουρκία θα πρέπει να αντιληφθεί τα εξής: Δεν μπορεί να ελπίζει στην κατάργηση της βίζας ή στην αναβαθμισμένη τελωνειακή ένωση εάν δεν εφαρμόσει τη συμφωνία επανεισδοχής με την Κυπριακή Δημοκρατία και εάν δεν συνεργαστεί με τις δικαστικές μας Αρχές. Τι σημαίνει μια τέτοια εξέλιξη; Α) Η Άγκυρα αποδέχεται και αναγνωρίζει την Κυπριακή Δημοκρατία και διασφαλίζεται η συνέχεια του κράτους σε περίπτωση λύσης.
β) Επιλύεται σε μεγάλο βαθμό το πρόβλημα των παράτυπων μεταναστών, που έρχονται από την Τουρκία μέσω κατεχομένων στις ελεύθερες περιοχές. Γιατί; Διότι επί τη βάσει της συμφωνίας για την επανεισδοχή, μεγάλος αριθμός θα πρέπει να επιστραφεί στην Τουρκία ως την πρώτη χώρα εισόδου από την οποία έχουν ταξιδέψει για την Κύπρο, και δη από τον κατεχόμενο βορρά στον νότο. Ο βορράς είναι έδαφος της Κυπριακής Δημοκρατίας, επί του οποίου το νόμιμο κράτος δεν μπορεί να ασκεί αποτελεσματική εξουσία, λόγω της κατοχής. Αυτό αναφέρει το Πρωτόκολλο 10. Την ευθύνη, δε, για ό,τι παράνομο συμβαίνει στον βορρά φέρει, σύμφωνα με την Τέταρτη Διακρατική Προσφυγή, η Τουρκία και δη οι ένοπλές της δυνάμεις, που παράνομα βρίσκονται στην Κύπρο και ασκούν έλεγχο. Την παράνομη εξουσία.
Η απόκλιση
Βεβαίως, εάν η διαδικασία αυτή δεν αποδώσει, τότε για να αποφευχθεί μια νέα μορφή εποικισμού, η οποία θα προκύψει από την κατάργηση της βίζας σε Τούρκους πολίτες, η Κυπριακή Δημοκρατία θα πρέπει να ζητήσει απόκλιση εφαρμογής για τη δική της περίπτωση λόγω συνεχούς κατοχής και εποικισμού, αξιώνοντας ταυτοχρόνως καταγραφή εποικισμού στα κατεχόμενα από το Συμβούλιο της Ευρώπης σε συνεργασία με την ΕΕ.
Το δίλημμα…
Όταν λοιπόν γίνεται λόγος για τη χρήση της ΕΕ σε σχέση με την ενταξιακή διαδικασία της Τουρκίας για την προώθηση ζητημάτων που σχετίζονται με τη λύση του Κυπριακού, όπως είναι οι συνθήκες άρσης του εμπάργκο που επιβάλλει η Τουρκία στα πλοία και τα αεροσκάφη της Κυπριακής Δημοκρατίας, καθώς και την άρνησή της να εφαρμόσει την τελωνειακή ένωση μαζί μας, θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη όλες οι μεταβλητές για να τίθενται οι προτάσεις σε ορθές βάσεις. Το θέμα δεν είναι μόνο εάν θα εμπλέξουμε την ΕΕ στις προσπάθειες λύσης του Κυπριακού, αλλά πώς την εμπλέκουμε και ποιος είναι η στόχος. Είναι ο στόχος μας η επιστροφή σε μια διαδικασία, όπως ήταν το Κραν Μοντανά και επέτυχε παταγωδώς, ή θα πάμε σε μια νέα στρατηγική και στη δημιουργία συνθηκών λύσης και κανονικού κράτους;
*Ο Γιάννος Χαραλαμπίδης είναι Δρ των Διεθνών Σχέσεων
