Ο Στέφανος-Κωνσταντίνος Θεοτόκης (13 Μαρτίου 1872 – 1 Ιουλίου 1923) ήταν συγγραφέας και μεταφραστής, σημαντικός εκπρόσωπος της Επτανησιακής Σχολής. Ασχολήθηκε τόσο με την πεζογραφία όσο και με την ποίηση, ενώ μετέφρασε έργα των Ουίλλιαμ Σαίξπηρ, Γιόχαν Βόλφγκανγκ φον Γκαίτε και άλλων. Τα πιο γνωστά του έργα είναι οι νουβέλες Η Τιμή και το Χρήμα και Κατάδικος και το μυθιστόρημα Οι Σκλάβοι στα Δεσμά τους.
Ο Κωνσταντίνος Θεοτόκης, που γεννήθηκε στην Κέρκυρα, ήταν γόνος αριστοκρατικής οικογένειας, – πατέρας του ήταν ο Μάρκος Θεοτόκης και μητέρα του η Αγγελική Πολυλά (ξαδέρφη του λόγιου Ιάκωβου Πολυλά) -τα μέλη της οποίας ασχολήθηκαν με την πολιτική και τη διπλωματία ήδη από τον 14ο αι..Φοίτησε στο «Εκπαιδευτήριο Καποδίστριας», στη συνέχεια στο «Κερκυραικό Γυμνάσιο» και τέλος έκανε τις ανώτατες σπουδές του στο Παρίσι, παρακολουθώντας μαθήματα φιλολογίας, μαθηματικών, ιατρικής και χημείας, χωρίς ωστόσο να λάβει κανένα δίπλωμα. Εκτός όμως της γαλλικής γλώσσας σπούδασε αγγλική, γερμανική, ιταλική και λατινική, καθώς και σανσκριτική. Έτσι πολύγλωσσος από νεαρά ηλικία (γνώριζε ακόμη αρχαία περσικά, αρχαία ελληνικά και εβραϊκά) ασχολήθηκε πέραν της πεζογραφίας με τη μετάφραση και την ποίηση. Σε ηλικία 19 ετών έγραψε στη γαλλική το πρώτο του έργο, το “La vie des Montagnes”, που δημοσιεύθηκε και από τον εκδοτικό οίκο “Mercure de France”. Την ίδια εποχή (συγκεκριμένα το 1887) εξέδωσε μία μελέτη για τον ηλεκτροχημικό τηλέγραφο και το επανδρωμένο (κυβερνούμενο) αερόστατο.
Το 1889 ξεκινά τις σπουδές του στο Πανεπιστήμιο της Σορβόνης, ενώ δύο χρόνια αργότερα καταφεύγει στη Βενετία για οικονομικούς λόγους, όπου και γνωρίζει την βαρώνη Ερνεστίνη φον Μάλοβιτς. Ύστερα από αντιρρήσεις του πατέρα του την παντρεύεται δύο χρόνια αργότερα και αποκτά μαζί της μία κόρη.
Επιστρέφοντας στην Ελλάδα το 1895 εγκαταστάθηκε στη Κέρκυρα, στον εξοχικό πύργο των Καρουσάδων. Συνδέθηκε με τον ποιητή Μαβίλη και προσχώρησε από τους πρώτους στο κίνημα του δημοτικισμού. Από τότε φαίνεται ότι ασπάστηκε τις πρώτες σοσιαλιστικές ιδέες, από τις οποίες και διακρίνονται τα έργα του. Συμμετείχε στην επανάσταση της Κρήτης το 1896 ως εθελοντής και στον Ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897 στη Θεσσαλία, επικεφαλής δικού του σώματος. Κατά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο έλαβε ενεργό μέρος στο κίνημα της Θεσσαλονίκης. Κατά τη διάρκεια του πολέμου, προσχωρεί στο Κόμμα των Φιλελευθέρων, διορίζεται αντιπρόσωπος του κόμματος στην Κέρκυρα και το 1918 μετακομίζει στην Αθήνα. Με το τέλος του πολέμου του προσφέρεται η θέση του διευθυντή λογοκρισίας, αλλά ύστερα από δύο ημέρες παραιτείται. Διορίζεται προσωρινά ως έκτακτος υπάλληλος στην «Υπηρεσία Ξένων και Εκθέσεων» και οριστικά στην Εθνική Βιβλιοθήκη, πρώτα ως γραμματέας και ύστερα προάγεται ως τμηματάρχης β’ τάξεως.
Στην ελληνική λογοτεχνία η πεζογραφία του Κ. Θεοτόκη είχε σημαντική προσφορά. Στα εκτενή διηγήματά του: Η τιμή και το χρήμα, Η ζωή και ο θάνατος του Καραβέλα, Ο κατάδικος και Οι σκλάβοι στα δεσμά τους διακρίνεται η δραματικότητα της αφήγησης και η ρεαλιστική απόδοση της ζωής σε μια ηθογραφική ατμόσφαιρα, που διαπνέεται και από φιλοσοφική διάθεση. Τα σύντομα διηγήματά του, τα οποία δημοσιεύτηκαν στην αρχή στο περιοδικό Τέχνη του Κ. Χατζόπουλου και στον Νουμά, και που αργότερα κυκλοφόρησαν με τον τίτλο Κορφιάτικες ιστορίες, αποδίδουν με απλότητα και λιτότητα την κερκυραϊκή ζωή της εποχής, με εικόνες αδρές και σκληρές. Γεγονός είναι ότι υπήρξε επηρεασμένος από τον Νίτσε από την πρώιμη περίοδο της συγγραφικής του δραστηριότητας, όταν έγραψε πεζογραφήματα όπως Το Πάθος (1899) και διηγήματα όπως το Πίστομα.
Στη ποιητική του συγγραφή κυριαρχούν οι μεταφράσεις του Σαίξπηρ που απέδωσε έμμετρα την Τρικυμία, τον Μάκβεθ, τον Βασιλιά Ληρ και τον Οθέλλο. Επίσης μετέφρασε τα Γεωργικά του Βιργιλίου, τον Έρμαν και Δωροθέα του Γκαίτε, τον Φαίδωνα του Πλάτωνα, και από τη σανσκριτική τα: Σακούνταλα, Μαλαβίκα και Αγνημίτρα. Έγραψε επίσης και μερικά σονέτα που διακρίνονταν για τη λεπτότητα αισθήματος.
Ο Κ. Θεοτόκης γνωρίζοντας τον σοσιαλισμό, συμμετείχε επίσης στην ίδρυση του Σοσιαλιστικού Ομίλου και του Αλληλοβοηθητικού Εργατικού Συνδέσμου Κερκύρας (1910-1914), ενώ παράλληλα υποστήριξε το κίνημα για τη χειραφέτηση των γυναικών.
Πέθανε στην Κέρκυρα σε ηλικία 51 ετών, τον Ιούλιο του 1923, από καρκίνο.
Εργογραφία
ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑΤΑ
- Vie de montagne, Paris, Perrin et Cie. Libraires – `Editeurs, 1895 -πρωτόλειο.
- Η ζωή και ο θάνατος του Καραβέλα, Περ. Λογοτεχνία, τόμ. Α΄ Μάρτ. 1920 & τὀμ. Β΄ Ιούλ. 1920 / Αθήναι, εκδ. οικ. Γ.Ι. Βασιλείου, 1920 / Βιβλιοπωλείον της Εστίας, 1990 / Νεφέλη, 1990 / Δωρικός, 1996 / εκδ. «Ιδέες», Κέρκυρα
- Οι σκλάβοι στα δεσμά τους, Ελευθερουδάκης 1922// Τυπογραφείο «Κείμενα», 1981 / Σύγχρονη Εποχή, 1987 / Εκδ. ΝΕΑ ΣΥΝΟΡΑ – Α.Α. Λιβάνη, 1991.
ΝΟΥΒΕΛΕΣ
- (Σημ. : με / γίνεται αναφορά σε άλλη έκδοση.)
- Το Πάθος, 1899.
- Η τιμή και το χρήμα, Περ. Ο Νουμάς, τεύχ. 484-497, 1912 / Εκδ. της «Συντροφιάς των Εννιά», Χρωμοτυπολιθογραφείο Αφών Ασπιώτη, Κέρκυρα 1914 / Ελευθερουδάκης 1921 / Τυπογραφείο «Κείμενα» 1969, 1978, 1984 / γράμματα, 1991/ Νεφέλη, 1993.
- Κατάδικος, Βιβλιοπωλ. Γ.Ι. Βασιλείου, 1919 // «Βιβλιοθήκη Ελεύθερου Ανθρώπου» 1934 / «Κείμενα» 1973 / Βιβλιοπωλείον της Εστίας, 1997 / Νεφέλη, 1990 / Δωρικός, 1995 / Δαμιανός χ.χ.. / εκδ. «Ιδέες», Κέρκυρα
ΔΙΗΓΗΜΑΤΑ
- Το βιο της κυράς Κερκύρας, 1898 / Τυπογραφείο «Κείμενα», Αθήνα, 1982 / Εικ. Μ. Ζαβιτσιάνος, Εκδ. Νεφέλη, Αθήνα, 1993.
- Πίστομα, Περ. Τέχνη, τεύχ. Ιαν. 1899.
- Juventus Mundi, Περ. Διόνυσος, τεύχ. ΙΙ, τομ. Α΄, 1901.
- Ακόμα;, Περ. Ο Νουμάς, τεύχ. 82, (Φεβρ. 1904).
- Κασσώπη, Περ. Ο Νουμάς, τεύχ. 93, (Απριλ. 1904).
- Κάιν, Περ. Ο Νουμάς, τεύχ. 139, (Μάρτιος 1905).
- Απελλής, Περ. Ο Νουμάς, τεύχ. 139, (Μάρτιος 1905)/ Τυπογραφείο «Κείμενα» 1983 /Εκδόσεις ΑΓΡΑ 1991.
- Τίμιος κόσμος, Περ. Ο Νουμάς, τεύχ. 148, (Μάιος 1905).
- Η ζωή του χωριού, Περ. Ο Νουμάς, τεύχ. 151 (Ιούνιος 1905).
- Η παντρειά της Σταλαχτής, Περ. Ο Νουμάς, τεὐχ. 167 (Οκτ. 1905).
- Οι δυο αγάπες, Περ. Ο Νουμάς, τεύχ. 387-390 (Απριλ. – Μάιος1910).
- Αμάρτησε;, Επιθ. Εθνικόν Ημερολόγιον Κων/νου Σκόκου, 1913.
- Αγάπη παράνομη, Διήγημα ανέκδοτο, Επιμ. Φίλιππος Βλάχος, Καστανιώτης, Αθήνα,1977.
- Ο παπά Ιορδάνης Πασίχαρος και η ενορία του (ανολοκλήρωτο) 1923 / Φιλ. επιμελ. Γιάννης Δάλλας, Εκδ. δια χειρός-ΣΥΝΕΧΕΙΑ, Αθήνα, 1994.
- Η χάση του κόσμου. Το όνειρο του Σατνή. Κέρκυρα, Ανέκδοτα διηγήματα, Τυπογραφείο «Κείμενα», Αθήνα, 1981.
ΣΥΛΛΟΓΕΣ ΔΙΗΓΗΜΑΤΩΝ
- Κάιν, Τίμιος Κόσμος και άλλα διηγήματα, εκδ. Πατάκης, Αθήνα,1999.
- Κορφιάτικες ιστορίες Προλ. Ειρήνης Α. Δενδρινού, Εταιρεία προς ενίσχυσιν των Επτανησιακών Μελετών, Κέρκυρα, 1935.
- Κορφιάτικες ιστορίες (Πίστομα, Ακόμα;, Κάιν, Η ζωή του χωριού, Υπόληψη, Τίμιος κόσμος, Η παντρειά της Σταλαχτής, Αγάπη παράνομη, Οι δυο αγάπες, Αμάρτησε;), εισαγ. Γιάννης Δάλλας, με 11 χαράγματα του Μάρκου Ζαβιτσιάνου, Επίμετρο & Γλωσσάρι, Τυπογραφείο «Κείμενα», 1982.
- Κορφιάτικες ιστορίες, Επιμ. Γιάννης Δάλλας, Γαβριηλίδης, 2005.
- Κορφιάτικες ιστορίες, με γλωσσάρι του Αρ. Κάντα, Εκδ. Ιδέες, Κέρκυρα χ.χ..
ΠΟΙΗΜΑΤΑ
- Ανέκδοτα σονέτα του Κωνσταντίνου Θεοτόκη, Επιμέλεια Φίλιππος Βλάχος (σχεδίασμα εισαγωγής στην έκδοση), στο περ. Πόρφυρας : «ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΘΕΟΤΟΚΗΣ, Αφιέρωμα», Τεύχη 57-58, σσ. 207-249 (1 τόμος), Κέρκυρα, Απρίλης – Σεπτέμβρης 1991. Στο άρθρο του αυτό ο Φ. Βλάχος, με γνώση, ευθύτητα και σοφία, επικρίνει την προχειρότητα εκδοτών – εκδόσεων σονέτων του Θεοτοκή και δείχνει το δρόμο για έκδοση πιστή στο πνεύμα και το γράμμα του ποιητή και λέει μετά λόγου γνώσεως όχι σε αυθαιρεσίες, παραλήψεις, διαιρέσεις στίχων και αβασάνιστες εφαρμογές αισθητικών και ποιητικών μέτρων. Με γλωσσάρι, σχόλια και μετρική ανάλυση.
- Τα Σονέτα, Εισ. & επιμ. Ορ. Αλεξάκης, Ωκεανίδα, Αθήνα, 1999.
Μεταφράσεις
- Τα γεωργικά του Βιργίλιου, μτφ. από τα Λατινικά, α’ εκδ. “Δρόμων»”, 2013
- Ὁ Ὀθέλλος, ὁ Μαῦρος τῆς Βενετίας — τραγῳδία τοῦ Γουΐλιαμ Σαίξπηρ, Ουίλλιαμ Σαίξπηρ , α’ εκδ. “Γ. Ι. Βασιλείου” 1915.
- Ἡ τρικυμία: Τραγῳδία τοῦ Γουλιέλμου Σαίξπηρ, α’ εκδ. “Γραμμάτης”, 1916.
- Ἑρμᾶννος καί Δωροθέα, Γκαίτε, α΄έκδ. “Βασιλείου”, 1920.
- Μάκβεθ: Τραγωδία τοῦ Γουλιέλμου Σαίξπηρ, α΄έκδ. “Ελευθερουδάκης”, 1923.
- Τα προβλήματα της φιλοσοφίας, Μπέρναρντ Ράσελ, α’ έκδ. “Γ. Ι. Βασιλείου”, 1923.
- Ἡ κυρία Μποβαρύ, Γκυστάβ Φλωμπέρ, α’ έκδ. “Βασιλείου”, 1923-1924.
- Νάλας και Νταμαγιάντη, επεισόδιο του Μαχαμπχαράτα, μετάφραση Λορέντζου Μαβίλη και Κωνσταντίνου Θεοτόκη – εισαγωγή του Hermann Camillo Kellner, α΄ έκδ. “Ελευθερουδάκης”, 1928.
- Ὁ Ἃμλετ : Τραγωδία σέ πέντε πράξεις, Γουΐλλιαμ Σαίξπηρ, α΄εκδ. «Μιχαλᾶ» ,1977
- Περί Φύσεως (De rerum natura), Λουκρήτιος, α΄έκδ. “Τυπογραφείο ΚΕΙΜΕΝΑ”, 1986
