Κούμαρα, σμύρτα, και βατόμουρα, τα ξεχασμένα φθινοπωρινά και χειμωνιάτικα φρούτα του λόγγου και της ρεματιάς!

Για όσους λοιπόν έχουμε ζήσει αυτήν την πλούσια χλωρίδα του λόγγου και της ρεματιάς από κοντά, και έχουμε γευτεί τους καρπούς της, είναι μια μοναδική εμπειρία και ένα αξέχαστο κομμάτι της παιδικής μας ζωής στο χωριό, τότε που διακρίναμε τις εποχές, και ακολουθούσαμε πιστά τις πατρογονικές διατροφικές συνήθειες και παραδόσεις!

by Times Newsroom

Στην πρώτη φωτογραφία αριστερα σήμερα, μια κουμαριά με τον πρωινό επισκέπτη της, λίγο πριν φτάσει η κακοκαιρία «EVA»!. Στην δεύτερη φωτογραφία δεξιά [αρχείο Π Λιακάκου] πριν σαράντα χρόνια τέτοιο καιρό κοντά στην πλατεία, ο Γιώργος Κ. Καράνταζαλης (ο μανάβης) κουβαλάει με το γαϊδουράκι του από την Κουρτσούνα κλαδιά κουμαριάς για τις γίδες του, και στην κλούβα τα ονομαστά κάστανα Κουρτσούνας! Δρομολόγιο Κουρτσούνα – Κροκεές από τον δρόμο της δεξαμενής μέσω Τάραψας, τρεις ώρες!

  • ΛΟΥΗΣ ΣΕΡΕΜΕΤΗΣ

Η κουμαριά είναι ένας πανέμορφος θάμνος, το πιο όμορφο δέντρο του βουνού και του λόγγου όλο τον χρόνο! Την συναντάμε σε κακοτράχαλα και φτωχά μέρη, δεν την τρομάζει η ξέρα και η αβροχιά, της αρέσει να φυτρώνει μόνη της εκεί που δεν την σπέρνουν, και να μεγαλώνει χωρίς καμιά φροντίδα σε στεγνά χώματα! Μόνο ήλιο χρειάζεται, και δεν φοβάται το κρύο. Ένα άγνωστο δέντρο στις μέρες μας για πολλούς, περιφρονημένο από κάποιους άλλους παρά τους νόστιμους καρπούς του, και την ωραία του πολύχρωμη και πλουμιστή εμφάνιση ειδικά αυτήν την εποχή που την κάνει να ξεχωρίζει από τα άλλα φυλλοβόλα δέντρα του λόγκου, που ξεγυμνώνονται το «χινόπωρο» ρίχνοντας κατά γης τα χρυσοκίτρινα και κόκκινα φύλλα τους! Πιο δίπλα οι αγριλιές και οι καλομαθημένες και ταλαιπωρημένες λόγω της αβροχιάς ελιές που αγωνίζονται να επιβιώσουν περιμένοντας τα πρωτοβρόχια, βάζοντας τα δυνατά τους να αντέξουν για λίγο την ξέρα του φθινοπώρου, για να μην πέσουν τα γκριζοκίτρινα φύλλα τους που έχουν στρίψει σαν το τσιγαρόχαρτο!

Πανέμορφη η κουμαριά τέτοια εποχή, με το βαθύ πράσινο χρώμα των φύλλων της, φορτωμένη το φθινόπωρο με τους λευκούς ανθούς, αλλά και την ίδια ώρα στολισμένη με τους καρπούς της, άλλους άγουρους πρασινοκίτρινους, άλλους πορτοκαλί, και άλλους ώριμους, κατακόκκινους σαν την φωτιά! Εκτός από καλλωπιστικό φυτό, είναι και χρήσιμη. Τα σκληρά και παχιά φύλλα της που ανανεώνονται κάθε άνοιξη, όταν σαπίζουν κάτω από το δέντρο σχηματίζουν το γνωστό «κουμαρόχωμαα» που είναι ιδανικό για τις γλάστρες όπως και το καστανόχωμα. Με το κλαδί τους ταΐζαμε το καλοκαίρι τις γίδες, αφού τα άλλα κλαδιά ήταν μαραμένα από την ζέστη, και είναι πολύ καλή βοσκή για τα γίδια στα βουνά, χειμώνα καλοκαίρι. Το ξύλο της το δουλεύουν πολύ οι μαραγκοί, οι καρβουνιάρηδες το έκαιγαν στα καμίνια για την παραγωγή του ξυλοκάρβουνου, και με την φλούδα της έβαφαν οι γυναίκες υφάσματα. Και στην δασοπονία είναι χρήσιμη, αφού είναι από τα αειθαλή φυτά που δεν είναι εύφλεκτα, και έτσι εμποδίζουν την εξάπλωση της φωτιάς. Ακόμη και αν καούν σε μια πυρκαγιά μαζί με τα άλλα δέντρα και θάμνους, οι κουμαριές είναι οι πρώτες που θα ξαναβλαστήσουν, θα πετάξουν πολλά νέα παραπούλια και θα γίνουν πιο πυκνές, προστατεύοντας άμεσα τις καμένες εκτάσεις από τη διάβρωση σε περίπτωση ραγδαίων βροχοπτώσεων. Επίσης χρησιμοποιείται από τα δασαρχεία και στις αναπλάσεις εκτάσεων!

Τα άνθη της έχουν λεπτό μεθυστικό άρωμα που μοσκοβολάνε οι λόγκοι, είναι λευκά, σε μικρά τσαμπιά, σε σχήμα καμπάνας που γέρνουν προς τα κάτω, και γι αυτό δεν ξεπλένεται η γύρη και το νέκταρ από την βροχή, για να έχουνε και οι μέλισσες κάτι να πάρουν κι αυτές! Τα επισκέπτονται οι μέλισσες για την γύρη, και για το μοναδικής γεύσης νέκταρ τους, αφού θεωρείται ένα πλούσιο και εξαιρετικό μελισσοκομικό φυτό! Το μέλι από τα λουλούδια της κουμαριάς είναι υψηλής θρεπτικής αξίας, το χρώμα του είναι σκούρο προς το καφέ, η γεύση του ιδιαίτερη, λίγο πικρή και στυφή , που το κάνει «γκουρμέ»! Κρυσταλλώνει όμως γρήγορα. Λόγω της πικρής του γεύσης έχει χαμηλότερα σάκχαρα σε σύγκριση με άλλα μέλια, οπότε και λιγότερες θερμίδες. Είναι τονωτικό τόσο για τους ανθρώπους όσο και για τις μέλισσες, και θυμάμαι τον πατέρα μου που άφηνε πολλές κηρήθρες ατρύγητες στις κυψέλες για τροφή του μελισσιών τους χειμερινούς μήνες. Το μέλι της κουμαριάς για πιο καλύτερη γεύση πουλιέται ανακατεμένο με το φθινοπωρινό τσάρο, επίσης ένα ακόμα εξαιρετικό θρεπτικό μέλι, στη γλώσσα των μελισσοκόμων το λένε και «χειμωνιάτικο»! Με αυτό η θειά Σταθούλα ,η Βασιλού, έφτιαχνε τον «μελοχυλό» μόλις τελείωνε ο τρύγος, και στο σπίτι μας η μάνα μας έφτιαχνε τα μελομακάρουνα των Χριστουγέννων!

Η ανθοφορία κρατάει τρεις μήνες, σχεδόν όλο το φθινόπωρο, και οι καρποί ωριμάζουν το άλλο φθινόπωρο. Έτσι στο ίδιο δένδρο υπάρχουν ταυτόχρονα άνθη και ώριμοι καρποί, γι αυτό λέγεται και η παροιμία, «δε λείπει το κούμαρο από την κουμαριά»! Αυτή την παροιμία την χρησιμοποιούσαν οι παλαιοί όταν θέλανε να πουν για την φτώχεια που ποτέ δεν μας λείπει, είτε για να τονίσουν την συνεχή και αδιάλειπτη παρουσία κάποιου, ή για κάτι που σε διάφορα στάδια και περιόδους δεν λείπει από κάπου ολοχρονικής! Οι καρποί είναι στρογγυλοί, αρχικά έχουν πράσινο χρώμα, μετά κίτρινο, και όσο προχωράει η ωρίμανση πορτοκαλί, και στο τέλος γίνεται βαθυκόκκινο! Το Κούμαρο, ένα από τα άγρια φρούτα του χειμώνα, αρχίζει να γίνεται τέτοιο καιρό, κρατάει όλο τον χειμώνα, και είναι προτιμότερο να τρώγεται κατ’ ευθείαν από το δέντρο. Είναι η αγαπημένη τροφή των πουλιών τέτοια εποχή που δεν έχουν ωριμάσει ακόμα οι ελιές. Οι τσίχλες, οι κοτσυφάδες, και τα «γιαννακούρια» τρελαίνονται, και γλυκιασμένα αρχίζουν το κελάηδημα στον λόγκο! Αλλά όπως φαίνεται, τελευταία αποκτήσαμε και άλλους «σέμπρους», τα αγριογούρουνα, που τους αρέσει ιδιαίτερα αφού βλέπουμε παντού σπασμένα ολόκληρες κλάρες!

Όταν είμαστε παιδιά πηγαίναμε με αγωνία στην άκρη του λόγκου, στους «Σκαρπούς» και στο «Καταράχι», μπας και δεν βρούμε κούμαρα λόγω των πουλιών! Τρελαινόμασταν με τη γεύση τους, αλλά μας λέγανε συνέχεια «μόνο τα κόκκινα να τρώτε, και μη φάτε πολλά και σας πιάσει η κοιλιά σας»! Τα κούμαρα πράγματι πρέπει να τρώγονται μόνο γινωμένα, και πάντα σε μικρές ποσότητες, μέχρι δέκα, γιατί τα πολλά βαραίνουν το στομάχι και φέρνουν πονοκέφαλο. Παραγινωμένα κούμαρα μπορεί να προκαλέσουν δηλητηρίαση λόγω της αιθυλικής αλκοόλης, ή μέθη στην καλύτερη των περιπτώσεων, ενώ τα αγίνωτα φέρνουν τάση για εμετό. Η κουμαριά είναι γνωστή από παλιά και για κάποιες φαρμακευτικές ιδιότητες! Τα γινωμένα κούμαρα τα προτιμούν ιδίως άτομα με προβλήματα δυσκοιλιότητας. Παλιά το βρασμένο ζουμί από τα νωπά βλαστάρια της το είχαν για διουρητικό και στυπτικό, το ζουμί από τα φύλλα της το είχαν κατά της διάρροιας, της δυσεντερίας, και για τις φλεγμονές του εντέρου, των νεφρών, και της ουροδόχου κύστης. Είναι τονωτικό για τους εξασθενισμένους οργανισμούς όταν δίνεται μαζί με κρασί, κανέλα και ζάχαρη, και οι γαργάρες βοηθούν στον πονόλαιμο. Το μέλι της κουμαριάς βοηθά στο στομαχόπονο, στη μείωση της χοληστερίνης και στον επίμονο πονοκέφαλο! Από τα κούμαρα φτιάχνεται εξαιρετικό τσίπουρο, λικέρ, γλυκά του κουταλιού, και μαρμελάδα.

 Η σμυρτιά είναι άλλος ένας άγριος αειθαλής θάμνος που αγαπάει το νερό, και τη συναντάμε δίπλα σε ποτάμια και στα ρέματα. Από την αρχαιότητα το θεωρούσαν θεϊκό φυτό, ήταν σύμβολο καθαρότητας, καλλωπισμού και υγιεινής. Σύμφωνα με την λαϊκή παράδοση ήταν ο μόνος θάμνος που έμενε καθαρός από τον ερχομό και την δράση των Καλικάντζαρων, που μαγάριζαν δέντρα, φρούτα και καρπούς πάνω στη γη το δωδεκαήμερο, μέχρι να τα διώξει ο παπάς με την αγιαστούρα του των «Φώτων»! Τα κλαδιά της είναι κάθετα και ίσια, λεπτά και πολύ ελαστικά. Επειδή είναι ευλύγιστα, είναι κατάλληλα για πλέξιμο καλαθιών, για στολισμούς και στεφάνια στις εθνικές γιορτές. Παραμονές 25ης Μαρτίου και 28ης Οκτωβρίου τρέχαμε στα ρέματα στο «Μαυριλό» να κόψουμε σμυρτιές για τον στολισμό του σχολείου, της εκκλησίας, και για τα στεφάνια του σχολείου!

Η σμυρτιά ανθίζει Ιούλιο και Αύγουστο στις ρεματιές που μοσκοβολούν, εκεί που κελαηδούν οι κοτσυφάδες με την κίτρινη μύτη, εκεί που κυλούσε κάποτε το γάργαρο νερό στο ποταμάκι και σκύβαμε να ξεδιψάσουμε! Οι καρποί είναι άσπροι στην αρχή, μετά μπλε, και μαύροι όταν ωριμάζουν τον Οκτώβριο, και μοιάζουν με μικρές ελιές, εξ ου και η ποικιλία της ελιάς με το όνομα «σμυρτολιές. Είναι και αυτά αγαπημένη τροφή για τα κοτσύφια και τις τσίχλες, που όταν έρθουν φωλιάζουν στα ρέματα και τρέφονται με σμύρτα μέχρι που να γιναμώσουν οι ελιές, και από τα σμύρτα που τρώνε μοσκοβολάει το κρέας τους! Τα φύλλα που κρύβουν μέσα τους το μοναδικό άρωμα, τα μαζεύουμε όλες τις εποχές για θεραπευτικούς σκοπούς και για την μαγειρική, και τους καρπούς όταν ωριμάσουν. Τα ξεραίνουμε στον ήλιο και τα φυλάμε σε μέρος ξηρό. Παρότι στυφά τα σμύρτα, μας άρεσε να τα μασουλάμε νωπά για το δυνατό άρωμα και την ξεχωριστή τους γεύση, αλλά αν το παρακάναμε υποφέραμε από φούσκωμα της κοιλιάς επειδή παράγουν αέρια! Τα σμύρτα γίνονται και μαρμελάδα, λικέρ, σιρόπι ζαχαροπλαστικής, και τα φύλλα τα χρησιμοποιούνται για αρωματισμό φαγητών, κυρίως με κρέας από κυνήγι, και για λουκάνικα. Σαν βότανο θεωρείται αντιβιοτικό, αντιδιαβητικό, αντισηπτικό, και το χρησιμοποιούσαν κατά της διάρροιας. Το ζουμί από τα φύλλα όταν τα έβραζαν, λέγανε ότι ανακούφιζε από τους πόνους των δοντιών και των αυτιών. Τα ξερά φύλλα τα κοπανάγανε στο χαβάνι μέχρι που τα κάνανε σκόνη σαν πούδρα, και πασπαλίζανε τα σκέλια  των μικρών παιδιών για το σύγκαμα! Τα τελευταία χρόνια η σμυρτιά εξαφανίζεται σταδιακά με τις εκχερσώσεις και τα μπαζώματα των ρεμάτων, και την έλλειψη νερού στα ρέματα.

Άλλο ένα άγριο φρούτο του λόγκου και της ρεματιάς, περιφρονημένο κι αυτό, είναι και το βατόμουρο! Όποιος μάζεψε έστω και μια φορά άγρια βατόμουρα από τις ρεματιές, όποιος δηλαδή «έβαλε τα μαλλιά του με τα βάτα», και μάτωσε από τα αγκαθάκια του βάτου, ξέρει τι εστί βατόμουρο! Τα τρώγαμε νωπά φρέσκα, σκέτα εκείνη την ώρα, ή με λίγη ζάχαρη, ή πάνω στο ντόπιο φρέσκο πρόβειο γιαούρτι με την πέτσα του! Πολλοί το κάνανε και μαρμελάδα, σιρόπι, λικέρ, αλλά και ξίδι με ξεχωριστή γεύση! Με εντυπωσιακό χρώμα και ντελικάτο άρωμα τα άγρια βατόμουρα είναι ασύγκριτα καλύτερα από τα εισαγόμενα καλλιεργούμενα με ένα σωρό λιπάσματα και φάρμακα φιγουρατζίδικα «φραμπουάζ» όπως τα λένε, που στολίζουν με δαύτα τις τάρτες στα ζαχαροπλαστεία. Πάντως λίγοι ξέρουν ότι στολίζονται οι τούρτες και οι τάρτες και με βατόμουρα που τα λέμε στην Ελλάδα, και ακόμη λιγότεροι γνωρίζουν την διαφορά στη γεύση με το φανταχτερό αλλά άνοστο εισαγόμενο. Δεν πιστεύω σήμερα να υπάρχουν πολλά παιδιά, εκτός από παιδιά που είναι κτηνοτρόφοι και γυρίζουν όλη μέρα, που να έχουν φάει φρέσκο βατόμουρο, ακόμα και αν τους το έχουν προσφέρει και στο χέρι! Τελευταία με τις αβροχιές τα ρέματα στέρεψαν, και με την επέκταση των καλλιεργειών, τα βάτα και οι βατιώνες ψεκάζονται για να καθαριστούν και να φυτευτούν εκεί ελιές, οπότε λιγοστεύουν και τα βατόμουρα!

Τα βάτα με το μακρύ κλωνάρι και τα αγκάθια, με τα λουλούδια και τους καρπούς τους, δεν μπαίνουν σε διακοσμητικό βάζο για το σπίτι. Αν δεν τα βρεις στα ρέματα, μπορείς να τα βρείς στα «σύγχρονα» χωράφια, πλεγμένα στους κορμούς των ελιών μέχρι την κορφή, αφού τελευταία έχει πολλή πέραση η «μόδα» της ακαλλιεργησίας των χωραφιών! Είναι και αυτό σημάδι των καιρών, κάτι που οι πατεράδες μας δεν μπορούσαν να διανοηθούν ότι κάποτε μέσα στα χωράφια τους, ακόμα και στους κάμπους θα φύτρωναν και θα «προόδευαν» τόσο πολύ τα βάτα! Τη σμυρτιά όμως με τα μοναδικά κλαδιά της, με το λαμπερό φύλλωμα και το άρωμα, και τα μπλε και μαύρα σμύρτα, μπορούμε να τα φυτέψουμε στην άκρη του κήπου για ομορφιά, και σαν φράχτη, και να τα βάλουμε σε ένα βάζο να στολίσουμε και να μοσκοβολήσουμε το σπίτι μας! Όσο για την κουμαριά, αυτό το πολύ ενδιαφέρον και όμορφο φυτό, τι να πεις! Με το που θα μπουν στο βάζο τα κλωνάρια της με τα εντυπωσιακά χρώματα των φύλλων της, τα άνθη της, και τους πολύχρωμους καρπούς της, μας θυμίζουν τον ερχομό του χειμώνα, και ότι πλησιάζουν τα Χριστούγεννα!

Για όσους λοιπόν έχουμε ζήσει αυτήν την πλούσια χλωρίδα του λόγγυ και της ρεματιάς από κοντά, και έχουμε γευτεί τους καρπούς της, είναι μια μοναδική εμπειρία και ένα αξέχαστο κομμάτι της παιδικής μας ζωής στο χωριό, τότε που διακρίναμε τις εποχές, και ακολουθούσαμε πιστά τις πατρογονικές διατροφικές συνήθειες και παραδόσεις!

Πηγή: krokeai.gr/

Σχετικά Άρθρα

Leave a Comment

Αυτή η ιστοσελίδα χρησιμοποιεί cookies για να βελτιώσει την εμπειρία σας. Συνεχίζοντας την περιήγησή σας, δίνετε την συγκατάθεσή σας για την χρήση των cookies. Aποδοχή