Ο Λέων ο Τριπολίτης, γνωστός στα αραβικά ως Ρασίκ αλ-Ουαρνταμί (رشيق الوردامي), καθώς και ως Γκουλάμ Ζουράφα (غلام زرافة), ήταν Έλληνας αποστάτης και διοικητής στόλου για λογαριασμό του Χαλιφάτου των Αββασιδών στις αρχές του 10ου αιώνα. Είναι περισσότερο γνωστός για την άλωση της Θεσσαλονίκης, την δεύτερη τη τάξει πόλη της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, το 904.
Καμία πληροφορία δεν είναι γνωστή για τα νεανικά χρόνια της ζωής του Λέοντα, με εξαίρεση το γεγονός ότι γεννήθηκε εντός ή στα περίχωρα της Αττάλειας, της πρωτεύουσας του ναυτικού Θέματος Κιβυρραιωτών, καθώς και ότι αιχμαλωτίστηκε στην διάρκεια μίας αραβικής επιδρομής και μεταφέρθηκε στην Τρίπολη. Στην διάρκεια της αιχμαλωσίας του, προσηλυτίστηκε στο Ισλάμ, ενώ εισήλθε στην υπηρεσία των απαγωγέων του ως ναυτικός και διοικητής. Στις αραβικές πηγές αναφέρεται ως Λαουί Αμπούλ Χαρίτ, ενώ απαντάται και με το ψευδώνυμο γκουλάμ Ζουράφα, “υπηρέτης του Ζουράφα”, με πιθανότερη εξήγηση αυτή της αναφοράς στο όνομα του πρώτου Μουσουλμάνου αφέντη του. Αναφέρεται, επίσης, και ως Ρασίκ αλ-Ουαρνταμί. Ο Αλεξάντρ Βασίλιεφ ερμήνευσε το Ουαρνταμί που περιλαμβανόταν στο δεύτερο αραβικό του όνομα ως μία ένδειξη ότι ο Λέων ήταν Μαρδαΐτης.
Οι λεπτομέρειες της πρότερης καριέρας του Λέοντα στο μουσουλμανικό ναυτικό είναι άγνωστες, ωστόσο φαίνεται να αναρριχήθηκε στην ιεραρχία σε σύντομο χρονικό διάστημα: ο ιστορικός αλ-Μασουντί, ο οποίος τον συνάντησε αυτοπροσώπως, τον θεωρούσε ως έναν από τους κορυφαίους θαλασσοπόρους της εποχής του. Στις αραβικές πηγές, εμφανίζεται με τον γενικό τίτλο του διοικητή (qā’id) ή του ναυάρχου (amīr al-baḥr), καθώς και του κυβερνήτη (ṣāḥib) της Τρίπολης και του αναπληρωτή κυβερνήτη (nā’ib) της Ταρσού. Οι δύο παραπάνω προαναφερθείσες πόλεις ήταν σημαντικά μουσουλμανικά ναυτιλιακά κέντρα στα τέλη του 9ου αιώνα, ενώ λόγω της κοντής τους απόστασης από τα εδάφη της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας χρησίμευαν ως ναύσταθμοι για τους μουσουλμανικούς στόλους που λεηλατούσαν τα παράλια των βυζαντινών κτήσεων.
Στις αρχές του 904, μαζί με έναν δεύτερο Έλληνα αποστάτη, τον Δαμιανό της Ταρσού, ο Λέοντας συμμετείχε στην εκστρατεία των Αββασιδών, η οποία απέσπασε την Αίγυπτο από τον έλεγχο των Τολουνιδών και την επανέφερε υπό τον έλεγχο των Αββασιδών. Ο Λέων και ο Δαμιανός συνεργάστηκαν αρκετά συχνά μεταξύ τους στην διάρκεια της επόμενης δεκαετίας στα πλαίσια των επιθέσεών τους ενάντια στην Βυζαντινή Αυτοκρατορία. Το καλοκαίρι του 904, ο Λέων βρισκόταν επικεφαλής μίας μεγάλης ναυτικής εκστρατείας των Αββασιδών η οποία αποτελείτο από συνολικά 54 πλοία τα οποία προέρχονταν από τους στόλους της Αιγύπτου και της Συρίας, αρχικός στόχος των οποίων φέρεται να ήταν η ίδια η Κωνσταντινούπολη. Ο αραβικός στόλος εισήλθε στα Δαρδανέλλια και λεηλάτησε την Άβυδο, καθώς το βυζαντινό ναυτικό υπό τον δρουγγάριο του πλωΐμου Ευστάθιο Αργυρό δίσταζε να τον αντιμετωπίσει.
Ο Αυτοκράτορας Λέων ΣΤ΄ ο Σοφός αντικατέστησε τον Αργυρό με τον περισσότερο δραστήριο Ιμέριο, ωστόσο ο Λέων ο Τριπολίτης πρόλαβε την κίνηση των Βυζαντινών, υποχωρώντας προς τα δυτικά και κατευθυνόμενος προς την δεύτερη σημαντικότερη πόλη της Αυτοκρατορίας, την Θεσσαλονίκη, την οποία και άλωσε έπειτα από τριήμερη πολιορκία στις 31 Ιουλίου 904. Η άλωση της πόλης απέφερε στον μουσουλμανικό στόλο τεράστια λάφυρα και πολλούς αιχμαλώτους, οι οποίοι στην συνέχεια πωλήθηκαν ως σκλάβοι, συμπεριλαμβανομένου του αυτόπτη μάρτυρα Ιωάννη Καμινιάτη, ο οποίος και συνέγραψε τον κύριο απολογισμό της πολιορκίας και της άλωσης της πόλης. Οι αραβικές πηγές, μπερδεύοντας εσφαλμένα την Θεσσαλονίκη με την Αττάλεια, λανθασμένα αναφέρουν ότι ο Λέοντας άλωσε την τελευταία.
Η άλωση της Θεσσαλονίκης το 904, από την Σύνοψη Ιστοριών.
Είναι άγνωστο εάν ο Λέων ήταν επικεφαλής του αραβικού στόλου που ηττήθηκε από τον Ιμέριο ανήμερα της εορτής του Αγίου Θωμά (6 Οκτωβρίου, πιθανότερα το 906), ωστόσο μαζί με τον Δαμιανό της Ταρσού ήταν επικεφαλής του αραβικού στόλου που σημείωσε σημαντικότατη νίκη ενάντια στον Ιμέριο τον Απρίλιο του 912 στα ανοιχτά της Χίου, ενώ ο τελευταίος επέστρεφε από άκαρπη απόπειρα να ανακαταλάβει το Εμιράτο της Κρήτης. Τελικώς, το 921/2, το αυτοκρατορικό ναυτικό υπό την διοίκηση του πατρίκιου και δρουγγάριου Ιωάννη Ραδηνού νίκησε τον στόλο του Λέοντα στα ανοιχτά της Λήμνου. Το μεγαλύτερο τμήμα του αραβικού στόλου καταποντίστηκε, ενώ ο ίδιος ο Λέων κατάφερε να γλιτώσει. Μετά το γεγονός αυτό το όνομά του εξαφανίζεται από τις πηγές.
Πηγές
- Kazhdan, Alexander (1991). «Leo of Tripoli». Στο: Kazhdan, Alexander, επιμ. The Oxford Dictionary of Byzantium. Oxford University Press, σελ. 1216. ISBN 978-0-19-504652-6.
- Khoury Odetallah, Rashad (1995). «Leo Tripolites – Ghulām Zurāfa and the Sack of Thessaloniki in 904». Byzantinoslavica 56 (1): 97–102. ISSN 0007-7712.
- Lilie, Ralph-Johannes; Ludwig, Claudia; Zielke, Beate και άλλοι., επιμ. (2013) (στα German). Prosopographie der mittelbyzantinischen Zeit Online. Berlin-Brandenburgische Akademie der Wissenschaften. Nach Vorarbeiten F. Winkelmanns erstellt. De Gruyter.
- Rosenthal, Franz, επιμ. (1985). The History of al-Ṭabarī, Volume XXXVIII: The Return of the Caliphate to Baghdad. The Caliphates of al-Mu’tadid, al-Muktafi and al-Muqtadir, A.D. 892–915/A.H. 279–302. Albany, New York: State University of New York Press. ISBN 0-87395-876-4.
- Tougher, Shaun (1997). The Reign of Leo VI (886-912): Politics and People. Leiden, The Netherlands: Brill. ISBN 978-90-04-10811-0.
- Vasiliev, A.A. (1968). Byzance et les Arabes, Tome II, 1ére partie: Les relations politiques de Byzance et des Arabes à L’époque de la dynastie macédonienne (867–959) (στα Γαλλικά). French ed.: Henri Grégoire, Marius Canard. Brussels: Éditions de l’Institut de Philologie et d’Histoire Orientales.
- Wortley, John, επιμ.. (2010), John Skylitzes: A Synopsis of Byzantine History, 811-1057, Cambridge, United Kingdom: Cambridge University Press, ISBN 978-0-521-76705-7
