Ο Λέων Τολστόι (Лев Никола́евич Толсто́й, 9 Σεπτεμβρίου 1828 – 20 Νοεμβρίου 1910 (ή με το τότε ισχύον ημερολόγιο στη Ρωσία 28 Αυγούστου 1828 – 7 Νοεμβρίου 1910) ήταν Ρώσος συγγραφέας. Θεωρείται ένας από τους μεγαλύτερους συγγραφείς όλων των εποχών.
Προσπάθησε να βρει το αληθινό νόημα του Χριστιανισμού, πιστεύοντας πως σκοπός της ζωής δεν είναι να εξυπηρετεί την κατώτερη ζωική φύση, αλλά τη φωτεινή δύναμη, που βρίσκεται στα βάθη της ανθρώπινης ψυχής και η οποία βοηθάει τον άνθρωπο να αναγνωρίζει το αγαθό. Εκτός όμως από αυτές τις αντιλήψεις, ο Τολστόι κατάφερε ν’ απεικονίσει με απαράμιλλο τρόπο τη ρωσική κοινωνία της εποχής του και με την αναπαραστατική δύναμη της τέχνης του να δώσει εκπληκτικούς πίνακες από τη ζωή της τσαρικής Ρωσίας του 19ου αιώνα. Αν και καταγόταν από πλούσια οικογένεια, αφοσιώθηκε με μεγάλη αγάπη στους μουζίκους, βοηθώντας τους και μελετώντας τη ζωή τους. Γεμάτος θρησκευτική έξαρση και δεμένος με τα προβλήματα της εποχής του, προσπάθησε να βρει γιατί υποφέρουν οι άνθρωποι και προσπάθησε να απελευθερώσει τον άνθρωπο και να αποκαταστήσει την ανθρώπινη αξιοπρέπεια. Ως καλλιτέχνης ο Τολστόι διακρίνεται για τη βαθιά γνώση των κρυφών πτυχών της ψυχής και την άμεση καθαρότητα του αισθήματος. Το έργο του είχε τεράστια σημασία και άσκησε γόνιμη επίδραση στη ρωσική και στην παγκόσμια λογοτεχνία.
Γεννήθηκε στη Γιάσναγια Πολιάνα (το οικογενειακό κτήμα 12 χιλιόμετρα νοτιοδυτικά της Τούλα) το 1828 και από το 1844 ως το 1847 σπούδασε στο πανεπιστήμιο του Καζάν. Στον πόλεμο της Κριμαίας πήρε μέρος ως αξιωματικός του πυροβολικού και του απονεμήθηκαν πολλές ανώτερες διακρίσεις. Ο αποτροπιασμός για τις φρικαλεότητες του πολέμου αυτού καθρεφτίστηκε στα «Διηγήματα της Σεβαστούπολης (1855-1859)». Στα διηγήματα αυτά ο Τολστόι δείχνει φανατικά την έχθρα του προς τον πόλεμο και παράλληλα εγκωμιάζει τον ηρωισμό των συμπατριωτών του στρατιωτών. Από το τέλος της δεκαετίας 1850-1860 ο Τολστόι εγκαταστάθηκε στη Γιάσναγια Πολλιάννα, άνοιξε σχολείο για τα αγροτόπαιδα και ίδρυσε το περιοδικό «Γιάσναγια Πολλιάννα». Προηγουμένως ταξίδεψε στη Γαλλία, Ελβετία, Ιταλία και Γερμανία.
Στα 1862 ο Τολστόι παντρεύτηκε τη Σοφία Αντρέγιεβνα Μπερς. Το 1863 τέλειωσε το διήγημά του «Οι Κοζάκοι», στο οποίο απεικόνισε τους ανθρώπους και τη φύση του Καυκάσου. Από το 1863 ως το 1869 ασχολήθηκε με τη συγγραφή του μυθιστορήματος «Πόλεμος και Ειρήνη». Το έργο αυτό αποτελεί έξοχη απεικόνιση της ζωής και των συνθηκών της Ρωσίας στην περίοδο των ναπολεόντειων πολέμων. Το βάθος της ψυχολογικής ανάλυσης, η αριστοτεχνική απεικόνιση ανθρώπινων μορφών και τοπίων και ο πλούτος της γλώσσας, κάνουν το «Πόλεμος και Ειρήνη» ένα από τα κορυφαία επιτεύγματα της ρεαλιστικής πεζογραφίας του 19ου αιώνα. Στο άλλο του μεγαλειώδες μυθιστόρημα, την «Άννα Καρένινα» (1873), αντικατοπτρίζεται ανάμεσα στα άλλα η τραγωδία μιας γυναίκας που έπεσε θύμα της ψεύτικης και απάνθρωπης ηθικής της κοινωνίας. Η δύναμη του κριτικού ρεαλισμού του Τολστόι εκδηλώθηκε στις σελίδες του μυθιστορήματός του «Ανάσταση» (1889). Ο Τολστόι έγραψε και θεατρικά έργα όπως «Το κράτος του ζόφου», «Το ζωντανό πτώμα», «Οι καρποί της Παιδείας» (κωμωδία). Άλλα έργα του στα οποία εκφράζεται η ιδιότυπη θρησκευτικότητά του είναι «Ο θάνατος του Ιβάν Ιλίτς» (1884), «Αφέντης και δούλος» (1895), «Τι πιστεύω», «Τι να κάνουμε λοιπόν» και η περίφημη πραγματεία του «Τι είναι τέχνη». Με τα θρησκευτικά κείμενά του ήρθε όμως σε αντιδικία με την εκκλησία της Ρωσίας, η οποία τον απέβαλε από τις τάξεις της το 1901.
Ο Λέων Τολστόι πέθανε το 1910 από πνευμονία στην περιοχή Αστάποβο σε ηλικία 82 ετών.
Εργογραφία
Μυθιστορήματα
- 1863: «Οι Κοζάκοι» – (Казаки)
- 1869: «Πόλεμος και Ειρήνη» – (Война и мир)
- 1877: «Άννα Καρένινα» – (Анна Каренина ) (Το μυθιστόρημα έχει διασκευαστεί για το θέατρο. Πρώτη παράσταση στην Ελλάδα, διασκευή του Εδμόνδου Γκιρώ, 30 Ιανουαρίου του 1919 από τον θίασο της Μαρίκας Κοτοπούλη)
- 1899: «Η Ανάσταση» – (Воскресение) (Το μυθιστόρημα έχει διασκευαστεί για το θέατρο. Πρώτη παράσταση στην Ελλάδα στην διασκευή του Ανρί Μπατάιγ, στις 11 Σεπτεμβρίου του 1911, από την Κυβέλη)
Νουβέλες
- 1859: «Οικογενειακή ευτυχία» ή «Κάτια»– (Семейное счастье)
- 1886: «Ο θάνατος του Ιβάν Ιλίτς» -( Смерть Ивана Ильича)
- 1889: «Η σονάτα του Κρόυτσερ» – (Крейцерова соната) (Η νουβέλα έχει διασκευαστεί για το θέατρο. Πρώτη παράσταση στην Ελλάδα, σε διασκευή των Φ. Νοζιέρ και Α. Σαβουάρ, στις 10 Αυγούστου του 1925, θέατρο «Κεντρικόν», θίασος Κυβέλης)
- 1889: «Ο διάβολος» – (Дьявол)”
- 1898: «Πατήρ Σέργιος» – (Отец Сергий)
- 1904: «Το ψεύτικο κουπόνι» – (Фальшивый купон)
- 1904: «Χατζή – Μουράτ» – (Хаджи-Мурат)
Διηγήματα
Ο κατάλογος περιλαμβάνει μόνο τα διηγήματα που έχουν εκδοθεί στα ελληνικά:
- 1851: «Αναμνήσεις από τη χτεσινή μέρα» – (История вчерашнего дня)
- 1855: «Αναμνήσεις ενός σημειωτή του μπιλιάρδου» – (Записки маркера)
- 1855: «Τα διηγήματα της Σεβαστούπολης» – (Севастопольские рассказы) : «Η Σεβαστούπολη τον Δεκέμβρη του 1854» και «Η Σεβαστούπολη τον Μάη του 1855»
- 1856:«Τα διηγήματα της Σεβαστούπολης» – (Севастопольские рассказы) : «Η Σεβαστούπολη τον Αύγουστο του 1855»
- 1856: «Μια χιονοθύελλα» – (Метель)
- 1856: «Οι δύο Ουσάροι» – (Два гусара)
- 1857: «Λουκέρνη» – (Люцерн)
- 1858: «Άλμπερτ» – (Альберт)
- 1859: «Τρεις θάνατοι» -( Три смерти)
- 1863: «Πολικούσκα» – (Поликушка)
- 1872: «Ο αιχμάλωτος του Καυκάσου» – (Кавказский пленник)
- 1874: Ο παππους και το εγγονακι
- 1875:«Ο μικρός Φιλιπόκ» – (Филипок)
- 1881: «Απο τι ζουν οι άνθρωποι» – (Чем люди живы)
- 1884: «Σημειώσεις ενός τρελού» – (Записки сумасшедшего)
- 1886: «Οι τρεις ερημίτες» – (Три Старца)
- 1886: «Πόση γη χρειάζεται ο άνθρωπος» – (Много ли человеку земли нужно)
- 1888: «Η ιστορία ενός αλόγου» – (Холстомер)
- 1895: «Αφέντης και δούλος» – (Хозяин и работник)
- 1903:«Μετά τον χορό» – (После бала)
- 1905: «Φιοντόρ Κουζμίτς» – (Фёдор Кузьмич)
- 1906: «Γιατί;» – (За что?)
Θεατρικά έργα
- 1864: «Η μολυσμένη οικογένεια» – (Заражённое семейство) – κωμωδία 5 πράξεων
- 1866: «Ο μηδενιστής» – (Нигилист) – κωμωδία 3 πράξεων
- 1886: «Η πρώτη απόσταξη» ή «Ο πρώτος οινοπνευματοποιός» – (Первый винокур) κωμωδία – δραματοποίηση του διηγήματος του «The imp and the crust»
- 1886: «Η δύναμη του σκοταδιού» – (Власть тьмы)- δράμα 6 πράξεων (έχει εκδοθεί στην Ελλάδα: ISBN 978-960-283-249-3) (πρώτη παράσταση στην Ελλάδα: «Το κράτος του ζόφου», σε μετάφραση Αγαθοκλή Κωνσταντινίδη, από τον θίασο του Διονύση Ταβουλάρη στις 6 Ιανουαρίου του 1895)
- 1886: «Το φως που λάμπει στο σκοτάδι» – (Плоды просвещения) -δράμα 5 πράξεων, ημιτελές
- 1891: «Οι καρποί του πολιτισμού» – (Плоды просвещения) – κωμωδία 4 πράξεων
- 1900: «Το ζωντανό πτώμα» – (Живой труп) – δράμα 6 πράξεων. (έχει εκδοθεί στην Ελλάδα: ISBN 978-960-558-146-6) (πρώτη παράσταση στην Ελλάδα: 5 Ιουλίου 1929, σε μετάφραση Αγαθοκλή Κωνσταντινίδη, από τον θίασο του Μάριου Παλαιολόγου, σε σκηνοθεσία Πέλου Κατσέλη)
- 1910: «Η ρίζα του κακού» – (От ней все качества) -δράμα 2 πράξεων
Αυτοβιογραφικά
- 1852: «Τα παιδικά χρόνια» – (Детство) -πρώτο μέρος της αυτοβιογραφικής του τριλογίας ISBN 960-05-0632-9
- 1854: «Τα παιδικά χρόνια» – (Отрочество) -δεύτερο μέρος ISBN 960-05-0632-9
- 1856: «Τα νεανικά χρόνια» – (Юность) – τρίτο μέρος ISBN 960-05-0632-9
- 1879:«Μια εξομολόγηση» – (Исповедь) (σκέψεις του συγγραφέα για την κρίσιμη περίοδο της ζωής του, τη μέση ηλικία) ISBN 960-7408-32-2
Δοκίμια
Ο κατάλογος δεν είναι πλήρης. Αναφέρονται μόνο τα δοκίμια που έχουν εκδοθεί στην Ελλάδα:
- 1881:«Το Ευαγγέλιο» – ISBN 960-7486-62-5
- 1890: «Γιατί οι άνθρωποι κάνουν χρήση ναρκωτικών ουσιών» – ISBN 960-03-2378-Χ
- 1894:«Θρησκεία και ηθική» – ISBN 960-7408-40-3
- 1897: «Τι είναι τέχνη»– (Что такое искусство?) – ISBN 960-7408-10-1
- 1902: «Τι είναι η θρησκεία και ποιά η ουσία της» – ISBN 960-7408-40-3
- 1908:«Ο νόμος της αγάπης και ο νόμος της βιας» – ISBN 960-7408-40-3
- 1909: «Για τον Σαίξπηρ και το δράμα» – (О Шекспире и о драме) ISBN 978-618-82167-9-2
- 1910:«Περί τρέλας» – ISBN 978-960-283-416-9
- 1912 (ημ. έκδοσης): «Ημερολόγιο σοφίας» – (Круг чтения)
Βιβλιογραφία
- George Steiner: Τολστόι ή Ντοστογιέφσκι, μετάφρ. Κώστα Σπαθαράκη, εκδ. «Αντίποδες», Αθήνα 2015, ISBN 978-618-82242-2-3
- Άγγελος Τερζάκης, «Λέων Τολστόι», Νέα Εστία, τόμ.68,τ/χ.802(1960), σελ. 1569-1570
- Νίκος Καζαντζάκης, «Λέων Τολστόϊ», Νέα Εστία, τόμ.68, τ/χ.801(1960),σελ. 1501-1505
