- Τάκης Θεοδωρόπουλος
Επηρέασε η πανδηµία τη συλλογική µας συμπεριφορά; Επηρέασε τον τρόπο που βλέπουμε την κοινή μας ζωή; Κατ’ αρχάς να εντοπίσουμε τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά μιας πανδημίας. Είναι μια θανατηφόρα απειλή που εισβάλλει στην κοινότητα από τη φύση, μια πραγματικότητα που ξεπερνάει τις δυνατότητες της κοινότητας. Ενας άγνωστος ιός. Μεταδίδεται όπως μεταδίδονται όλοι οι ιοί. Χωρίς περιορισμούς γλώσσας, θρησκείας ή ηθών. Κυκλοφορεί από στόμα σε στόμα, από ανάσα σε ανάσα. Η μόνη προστασία είναι η μάσκα, το προσωπείο, η μερική λογοκρισία της έκφρασης του προσώπου. Κοινώς, της έκφρασης. Και η έκφραση του προσώπου, ο τρόπος που στέκεις απέναντι στον άλλον, είναι το βασικό κύτταρο της κοινότητας. Αυτό απειλήθηκε, εκτός των άλλων, από την πανδημία. Για να σώσουμε τη ζωή μας πρέπει να κρύψουμε το πρόσωπό μας. Για να σώσουμε τη ζωή μας πρέπει να μείνουμε μακριά απ’ τον διπλανό μας. Η πανδημία χτυπάει την ίδια τη σύσταση της κοινότητας.
Πριν ενσκήψει ο κορωνοϊός, η Ελλάδα είχε ζήσει μια οικονομική κατάρρευση. Το κράτος είχε πτωχεύσει και είχε συμπαρασύρει στην πτώση του το μεγαλύτερο μέρος των πολιτών του. Μαζί με το κράτος κλονίστηκαν και τα θεμέλια της εμπιστοσύνης που ενέπνεε το Δημόσιο. Η «θέση στο Δημόσιο», στόχος ζωής του μέσου συμπολίτη μας, έχασε την αίγλη της. Οση ασφάλεια κι αν υποσχόταν, δεν ήταν πλέον πανάκεια. Σε κανονικές συνθήκες η οικονομική κρίση θα είχε απαξιώσει εντελώς, τουλάχιστον για τις νεότερες γενιές, το ελληνικό Δημόσιο. Η οικονομική κατάρρευση προέκυψε από τα ίδια τα κύτταρα της κοινότητας. Η ελληνική οικονομία κατέρρευσε διότι δεν μπορούσε να παράγει τον πλούτο που κατανάλωνε. Τόσο απλά. Δεν χρειάζεται να είσαι οικονομολόγος.
Ποία η διαφορά της οικονομικής κατάρρευσης από την πανδημία; Και στη μία και στην άλλη περίπτωση έχουμε να κάνουμε με φαινόμενα που απειλούν την ίδια τη σύσταση της κοινότητας. Με μία ουσιαστική διαφορά. Στην περίπτωση της οικονομικής κατάρρευσης έχουμε να κάνουμε με ένα φαινόμενο το οποίο οφείλεται στη συμπεριφορά της κοινότητας. Τον κίνδυνο που την απειλεί τον παράγει η ίδια. Δεν είναι η περίπτωση με την πανδημία. Εδώ η κοινότητα έχει να αντιμετωπίσει μιαν απειλή η οποία δεν διαφέρει από την απειλή που αντιμετώπισε η Αθήνα στον λοιμό που περιγράφει ο Θουκυδίδης. Το χαρακτηριστικό είναι κοινό: και στη μία και στην άλλη περίπτωση, κάτι άγνωστο και «ξένο» εισβάλλει στη ζωή της κοινότητας και την υπονομεύει.
Αν μη τι άλλο, αυτό έπρεπε να μας κάνει σοφότερους. Ακόμη και στον πανεπιστήμονα και πάνσοφο κόσμο μας υπάρχουν φαινόμενα που μας ξεπερνούν. Επί οικονομικής κρίσεως, εδώ που τα λέμε, μάθαμε πως οι οικονομολόγοι πέφτουν μονίμως έξω και ότι η λεγόμενη επιστήμη τους δεν διαφέρει και πολύ απ’ την αστρολογία. Με την πανδημία διαπιστώσαμε ότι οι λεγόμενοι ειδικοί επιδημιολόγοι βαδίζουν στα τυφλά, βήμα το βήμα.
Γίναμε σοφότεροι; Εξαρτάται. Ενα από τα αγαπημένα μου βιβλία είναι οι «Υπνοβάτες» του Κέσλερ. Βήμα το βήμα βαδίζει η ανθρώπινη σκέψη στα τυφλά. Κι αν σε κάτι μας έκαναν σοφότερους οι κρίσεις που ζήσαμε τα τελευταία χρόνια, οικονομικές ή υγειονομικές, είναι ότι μας επανέφεραν στους όρους της ταπεινότητάς μας. Ε ναι, κάθε τόσο πρέπει να θυμόμαστε ότι δεν είμαστε παντογνώστες, ούτε σοφοί. Κι ότι η μοίρα μας είναι να κυνηγάμε τη γνώση και τη σοφία χωρίς ποτέ να υποκύπτουμε στην αλαζονεία μας ή στην κόπωσή μας.
Κι αν γίναμε σοφότεροι από την πανδημία, είναι επειδή αυτή μας βοήθησε να αντιληφθούμε τα όρια της σοφίας μας. Ορια της σκέψης, όρια της ανθρώπινης ζωής. Ο,τι αναζητούσαν οι Ελληνες. Και ό,τι αναζητούμε εμείς σήμερα γνωρίζοντας ότι χωρίς την ελληνική σκέψη δεν μπορούμε να το βρούμε.
Αν αποκτήσαμε κάποια σοφία από την πανδημία, είναι η υπενθύμιση ότι οι δυνατότητες της δικής μας σοφίας έχουν όρια. Και βρίσκονται πάντα αντιμέτωπες με δυνάμεις που τις ξεπερνούν και οι ίδιες πρέπει να τις χειραγωγήσουν. Ζήσαμε ένα θαύμα με την ανακάλυψη του εμβολίου κατά του κορωνοϊού; Και μάλιστα σε τόσο σύντομο χρονικό διάστημα. Θαύμα δεν ήταν. Ηταν όμως ένα άλμα της ανθρώπινης σοφίας. Και αν μη τι άλλο, αυτό μας έμαθε η πανδημία. Η σοφία μας δεν είναι τίποτε παραπάνω από τη σύγκρουση με ό,τι απειλεί την ύπαρξή μας.
Αναδημοσίευση από την ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ
