Μπορίς Παστερνάκ (1890 – 1960) Ρώσος συγγραφέας

Ο Μπορίς Λεονίντοβιτς Παστερνάκ (Борис Леонидович Пастернак, 10 Φεβρουαρίου 1890 – 30 Μαΐου 1960) ήταν Ρώσος συγγραφέας, βραβευμένος με Νόμπελ Λογοτεχνίας. Ξεκίνησε τη λογοτεχνική του παραγωγή ως φουτουριστής ποιητής. Έκανε αρκετές μεταφράσεις ξένων ποιητών και περισσότερο του Σαίξπηρ, που εκτιμούσε ιδιαίτερα.

Παρόλο που στη Ρωσία ήταν διάσημος ως ποιητής κυρίως, το έργο που τον έκανε γνωστό παγκοσμίως ήταν το μυθιστόρημά του Δόκτωρ Ζιβάγκο, που εκδόθηκε το 1957 στην Ιταλία. Για το έργο του αυτό βραβεύτηκε με το Νόμπελ Λογοτεχνίας το 1958, αλλά το αρνήθηκε για πολιτικούς λόγους.

Αδελφή μου η ζωή, μια αδελφή επανάσταση

Το καλοκαίρι του 1917 ο Παστερνάκ το πέρασε στην εξοχή της στέπας κοντά στην πόλη Σαράτοφ, όπου ερωτεύτηκε με πάθος, γεγονός το οποίο αποτυπώνεται στην ποιητική συλλογή Αδελφή μου η ζωή (Сестра моя — жизнь, «Σιστρά μαγιά — σζιζν») την οποία ολοκλήρωσε σε μόλις τρεις μήνες, καθυστέρησε όμως πλέον των τεσσάρων χρόνων να εκδώσει από φόβο και αμηχανία για το νεοτερικό στυλ της. Τελικά, όταν εκδόθηκε, το 1921 το βιβλίο έφερε επανάσταση στη ρωσική ποίηση. Ο Παστερνάκ αποτέλεσε πρότυπο για τους νεαρούς ποιητές και άλλαξε αποφασιστικά την ποίηση του Όσιπ Μαντελστάμ, της Μαρίνας Τσβετάγιεβα και άλλων.

Μετά το Αδελφή μου η ζωή, ο ποιητής παρήγαγε έργα ανυπέρβλητης αξίας, συμπεριλαμβανομένου του αριστουργήματός του, της λυρικής συλλογής Ρήξη. Συγγραφείς διαφορετικών μεταξύ τους προσανατολισμών, όπως ο Βλαντίμιρ Μαγιακόφσκι, ο Αντρέι Μπέλυ, η Άννα Αχμάτοβα και ο Βλαντίμιρ Ναμπόκοφ, εκθείασαν τα ποιήματά του ως έργα αγνής, παρθένας, αχαλίνωτης έμπνευσης.

Στα τέλη της δεκαετίας του ’20, ο Παστερνάκ συναισθάνθηκε ότι το ποικίλο μοντερνιστικό στυλ του βρισκόταν σε ασυμφωνία με το δόγμα του Σοσιαλιστικού Ρεαλισμού που εισήγαγε το Κομμουνιστικό Κόμμα. Επιχείρησε να καταστήσει την ποίησή του πιο κατανοητή από τις μάζες επεξεργαζόμενος εκ νέου παλαιότερα έργα του και ξεκινώντας δύο μακροσκελή ποιήματα για την Επανάσταση.

Η Δεύτερη Γέννηση

Το 1932, ο Παστερνάκ είχε μετασχηματίσει το στυλ του για να το κάνει αποδεκτό στο σοβιετικό κοινό και εξέδωσε την ποιητική συλλογή Η Δεύτερη Γέννηση. Στη συνέχεια απλοποίησε περισσότερο το στυλ του και τη γλώσσα του στη νέα του συλλογή Στα Πρωινά Τρένα.

Κατά τη διάρκεια των μεγάλων διωγμών του σταλινικού καθεστώτος στα τέλη της δεκαετίας του 1930, ο ποιητής απογοητεύτηκε όταν διαπίστωσε τις αυταπάτες των κομμουνιστικών ιδανικών. Απρόθυμος να εκδόσει δική του ποίηση, άρχισε να μεταφράζει Σαίξπηρ (Άμλετ, Μάκβεθ, Βασιλιάς Ληρ), Γκαίτε (Φάουστ), Ρίλκε (Ρέκβιεμ για μια φίλη), τον σπουδαίο γάλλο ποιητή του Συμβολισμού Πωλ Βερλαίν και γεωργιανά ποιήματα.

Δόκτωρ Ζιβάγκο

Μερικά χρόνια πριν από την έναρξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, ο Παστερνάκ εγκαταστάθηκε με τη σύζυγό του στο Περεντέλκινο, ένα χωριό ιδανικό για συγγραφείς, μερικά χιλιόμετρα από τη Μόσχα. Εκεί έγραψε το πασίγνωστο αυτοβιογραφικό μυθιστόρημα Δόκτωρ Ζιβάγκο.

Το βιβλίο απαγορεύτηκε από το σοβιετικό καθεστώς και έτσι μεταφέρθηκε λαθραία στο εξωτερικό και εκδόθηκε στα ιταλικά από τον ιταλικό εκδοτικό οίκο Φελτρινέλλι το 1957. Το βιβλίο προκάλεσε αμέσως αίσθηση και ακολούθησαν εκδόσεις του σε πολλές μη κομμουνιστικές χώρες. Το 1958 και 1959, η αμερικανική έκδοσή του έμεινε για 26 εβδομάδες στην κορυφή της λίστας μπεστ σέλερς των Τάιμς της Νέας Υόρκης. Το βιβλίο του κυκλοφόρησε στις περισσότερες γλώσσες του κόσμου εκτός από τη μητρική του και έγινε μπεστ σέλερ και ένα από τα πιο δημοφιλή μυθιστορήματα όλων των εποχών.

Παρά το γεγονός ότι κανένας Σοβιετικός κριτικός δεν είχε διαβάσει το βιβλίο, απαίτησαν την απαγόρευσή του στην Ε.Σ.Σ.Δ. Τελικά, το 1988 το μυθιστόρημα εκδόθηκε και στη Σοβιετική Ένωση. Το βιβλίο μεταφέρθηκε και στον κινηματογράφο με πρωταγωνιστές τον Ομάρ Σαρίφ και την Τζούλι Κρίστι, σε σκηνοθεσία Ντέιβιντ Λην. Το έργο έγινε παγκόσμια επιτυχία, επικεντρωμένο ωστόσο περισσότερο στη ρομαντική πλευρά του βιβλίου.

Βραβείο Νόμπελ

Το 1958 ο συγγραφέας κέρδισε το Βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας. Ενώ αρχικά δήλωσε ενθουσιασμένος, στη συνέχεια, δεχόμενος πιέσεις από το σοβιετικό καθεστώς, αποποιήθηκε το βραβείο «εξαιτίας του νοήματος που απέδωσε στη διάκριση αυτή η κοινωνία, στους κόλπους της οποίας ζούσε». Ακόμη και μετά την άρνηση παραλαβής του βραβείου, το καθεστώς της χώρας του συνέχισε να τον απειλεί το λιγότερο με εξορία. Το 1989, το βραβείο δόθηκε στον υιό του Παστερνάκ, Γιεβγκένυ, σε τελετή στη Στοκχόλμη.

Το τέλος

Η «τολμηροτέρα φωνή της μετεπαναστατικής Ρωσίας», σύμφωνα με τον Τύπο της εποχής, ο Μπορίς Παστερνάκ, απεβίωσε από καρκίνο των πνευμόνων στα 70 του χρόνια, στις 30 Μαΐου του 1960. Χιλιάδες άνθρωποι ταξίδεψαν από τη Μόσχα στο Περεντέλκινο για να παραστούν στην κηδεία του. Εθελοντές μετέφεραν το ανοιχτό φέρετρό του στον τόπο ταφής και όλοι οι παρόντες (συμπεριλαμβανομένου του σπουδαίου ρώσου ποιητή και θεωρούμενου ως “πνευματικού” του παιδιού Αντρέι Βοζνεσένσκι) απήγγειλαν το απαγορευμένο ποίημα “Άμλετ”.

Πεζά

• 1923: Προσωπική μαρτυρία, (κείμενο του Παστερνάκ για την φιλία του με τον ποιητή Μαγιακόφσκυ) – (μτφ. ;, εκδ. “Επίκεντρο”, χ.χ.) ^[3]
• 1924: The Childhood of Luvers
• 1925: Aerial Ways
• 1929: The Last Summer, διήγημα
• 1931: Safe Conduct , σύντομη αυτοβιογραφία
• 1934: The Last Summer
• 1956: Δοκίμιο αυτοβιογραφίας – (μτφ. Κική Μαλεβίτση, εκδ. “Ευθύνη”, 1989)
• 1957: Δόκτωρ Ζιβάγκο – (μτφ. Μαρία Τσαντσάνογλου για τις εκδ.”Ποταμός”, 2006 )

Ποίηση

• 1922: Αδελφή μου η ζωή – (μτφ. Γιώργος Κοροπούλης στο βιβλίο «Μαρμπουργκ και άλλα ποιήματα του Μπορίς Παστερνάκ», εκδ. “Παρουσία”, 1997)
• 1923: Ρήξη:θέμα και παραλλαγές – (μτφ. Γιώργος Κοροπούλης, εκδ. “Ύψιλον”, 2005)
• 1926: Spektorsky (μυθιστόρημα σε στίχους) – (μτφ. Γιώργος Κοροπούλης στο βιβλίο «Μαρμπουργκ και άλλα ποιήματα του Μπορίς Παστερνάκ», εκδ. “Παρουσία”, 1997)
• 1927: Lieutenant Schmidt -(μτφ. Γιώργος Κοροπούλης στο βιβλίο «Μαρμπουργκ και άλλα ποιήματα του Μπορίς Παστερνάκ», εκδ. “Παρουσία”, 1997)
• 1927: The Year 1905 – (μτφ. Γιώργος Κοροπούλης στο βιβλίο «Μαρμπουργκ και άλλα ποιήματα του Μπορίς Παστερνάκ», εκδ. “Παρουσία”, 1997)
• 1929: Over the Barriers – (μτφ. Γιώργος Κοροπούλης στο βιβλίο «Μαρμπουργκ και άλλα ποιήματα του Μπορίς Παστερνάκ», εκδ. “Παρουσία”, 1997)
• 1932: Η δεύτερη γέννηση – (μτφ. Γιώργος Κοροπούλης στο βιβλίο «Μαρμπουργκ και άλλα ποιήματα του Μπορίς Παστερνάκ», εκδ. “Παρουσία”, 1997)
• 1943: On Early Trains, (ποιήματα 1936-1943) – (μτφ. Γιώργος Κοροπούλης στο βιβλίο «Μαρμπουργκ και άλλα ποιήματα του Μπορίς Παστερνάκ», εκδ. “Παρουσία”, 1997)
• 1945: Earth’s Expanse, (ποιήματα 1936-1945) – (μτφ. Γιώργος Κοροπούλης στο βιβλίο «Μαρμπουργκ και άλλα ποιήματα του Μπορίς Παστερνάκ», εκδ. “Παρουσία”, 1997)

Αναφορές

• Όλγα Ιβίνσκαγια, Captive of Time; My Years with Pasternak (Αιχμάλωτη του Χρόνου, τα χρόνια μου με τον Παστερνάκ), εκδόσεις Doubleday, 1978. Μεταφρασμένο από τον Μαξ Χέιγουορντ.
• Αλέξη Πάρνη, Λεωφόρος Πάστερνακ, Αθήναι, 1971.
• Λάρα Πρέσκοτ, Όσα κρατήσαμε κρυφά, Εκδόσεις Μεταίχμιο, μετάφραση Γεώργιου Μπαρουξή, 2020