- Καταγραφή: Ηλίας Τουτούνης
- Από την Ομάδα ΕΝ ΔΗΜΩ ΗΛΙΔΑΣ
Η λέξη μπουρίνι έχει τις ρίζες της στην αρχαιοελληνική λέξη βορέας (βοριάς), από όπου σχηματίστηκε το επίθετο βορ(ε)ινός.
Το βορινός πέρασε στα λατινικά ως borinus – με την έννοια βορινός άνεμος (καίτοι παραλείπεται το ουσιαστικό), για να καταλήξει στα βενετικά ως borin και να μας έρθει πίσω στα νεοελληνικά ως μπουρίνι, (μτφ.) ξαφνικός εκνευρισμός, νεύρα.
Μπουρίνι λέγεται γενικά η απότομη μεταβολή του καιρού κυρίως κατά την καλοκαιρινή περίοδο, σχετικά μικρής διάρκειας, με χαρακτηριστικά την απότομη αύξηση της έντασης του ανέμου, που συνοδεύεται όμως με σφοδρή βροχόπτωση συνοδευόμενη με κεραυνούς. Το μπουρίνι είναι το συνηθέστερο μετεωρολογικό φαινόμενο, σημείο προγνωστικό ιδιαίτερα στους ναυτικούς, της μετάπτωσης του νοτίου ανέμου σε σφοδρό βόρειο. Σε πολλά νησιά μας το μπουρίνι ονομάζεται “προβέντζα”. Πολλές φορές μπορεί να ξεσπάσει χωρίς να υπάρχουν νέφη ή υετός. Το μπουρίνι είναι ο ταυτόσημος όρος με τον επίσημο λαίλαψ ή λαίλαπα και με τον αρχαίο Αριστοτελικό όρο εκνεφίας, που σημαίνει άνεμος με βροχή.
Στην τοπική μας διάλεκτο μπουρίνι ονομάζουμε έντονο καιρικό φαινόμενο που αναπάντεχα και απότομα συννεφιάζει με αστραπόβροντα και φέρνει γρήγορη βροχή με δυνατό αέρα, μικρής ή διάρκειας. Αυτό, όπως προανέφερα παρατηρούταν κυρίως κατά τους καλοκαιρινούς μήνες και κατά τον μήνα Σεπτέμβριο και Οκτώβριο.
Στην ύπαιθρο, όταν αντιλαμβάνονταν ότι πρόκειται να τους κτυπήσει μπουρίνι, αμέσως σήμαινε καθολικός συναγερμός στο χωριό, στο κτήμα, στα μαντριά, στα ρέματα κ.ά. Αρχικά κάποιοι προνοητικοί τοποθετούσαν έξω στην ύπαιθρο πυροστιές ανάποδα με μαυρομάνικα μαχαίρια καρφωμένα στη γη να μην ρίξει χαλάζι, μην βρέξει και μην ρίξει κεραυνούς.
Όλοι επί το έργον, θυμάμαι ότι οι γυναίκες στο χωριό μου φώναζαν τα παιδιά τους να μαζευτούν έγκαιρα στα σπίτια τους, μαύλιζαν τα κοτόπουλα, που είχαν μικρά πουλιά για να μην πνιγούν, απομάκρυναν τα γουρούνια που το καλοκαίρι τα έδεναν στο ρέμα για να έχουν δροσιά και τα γιδοπρόβατα από το ρέμα, ακόμη έδιωχναν τα ζωντανά από τον στάλο, που ήσαν κάτω από τα δένδρα για να μην τα κτυπήσει κάποιος κεραυνός.
Ξέρουμε ότι τους καλοκαιρινούς μήνες πολλά γιδοπρόβατα το μεσημέρι στάλιζαν μέσα στις βαθύσκιωτες ρεματιές. Επίσης αν είχαν στα ρέματα μαλλιά για πλύσιμο, σπάρτο για μούλιασμα και ανάχρεια, όπως καζάνια, πυροστιές κόπανους κ.λπ. τα έπαιρναν για να μην τα πάρει η ρουμπελιά ή κατεβασιά. Οι μυλωνάδες άνοιγαν τις κόφτρες των μυλαύλακων, για να μην φέρει ρουμπελιά (κατεβασιά) και διάφορα φερτά υλικά και συσσωρευτούν μέσα στο βαγένι και το φρακάρουν.
Έκλειναν ερμητικά τις πόρτες και τα παράθυρα των οικημάτων, μάζευαν ότι είχαν στον ήλιο για λιάσιμο (αποξήρανση), σύκα, πάστα ντομάτας, φασόλια, δημητριακά, μάζευαν όσα σκουτιά είχαν απλωμένα για στέγνωμα, σκέπαζαν τους σανούς ή τους μετέφεραν σε ασφαλές σημείο.
Σκέπαζαν τ’ αλώνια της σταφίδας και μόλις συμμάζευαν ότι είχαν εκτιθέμενο, κλείνονταν μέσα στα σπίτια ή στα εξοχικά μέχρι να περάσει το μπουρίνι. Άντε να είχαν ξεχάσει τίποτα έξω, έβαζαν επάνω στο κεφάλι τους καμιά ζακέτα, σακάκι, και κανένα άδειο σακί να βγουν έξω στην βροχή να το συμμαζέψουν να μην βραχεί.
Τα τοπιάρικα μπουρίνια όταν έπεφταν στα βουνά δεν τ’ αντιλαμβάνονταν άμεσα οι κάτοικοι ου βρίσκονταν σε χαμηλότερο υψόμετρο και έτσι χωρίς να το αντιληφθούν έγκαιρα, αυτά έφερναν απότομες κατεβασιές και παρέσυραν αρκετά ζώα, ακόμη και ανθρώπους, πριν προλάβουν ν’ απομακρυνθούν έγκαιρα ή στην προσπάθεια να τ’ απομακρύνουν. Στον τόπο μας έχουμε πολλά τέτοια παραδείγματα όπως παράσυρση θαμώνων στο Λειβάρτζι Καλαβρύτων, παράσυρση πεζοπόρων στον Λούσιο ποταμό στην Γορτυνία κ.λπ. επίσης κατά καιρούς σε πολλά χωριά έχουν καταγραφεί απώλειες ζώων και ανθρώπων από τα μπουρίνια.
Μετά το μπουρίνι:
Μετά το ξαφνικό μπουρίνι την ημέρα καθάριζε ο ουρανός και η ζέστη ήταν αφόρητη παρόλο που έβρεξε. Η δε μυρωδιά του βρεγμένου χώματος ήταν έντονη και ευωδιαστή και τότε έλεγαν, ότι ανάσανε ο τόπος από την βροχή ή έδινε μια ανάσα ζωής.
Όταν κόπαζε το μπουρίνι ο κόσμος εξαπολύονταν αμέσως στα κτήματα και εκεί που είχαν τα ζωντανά τους για να ελέγξουν τις ζημιές και τυχόν ξεχασμένα πράγματα απροστάτευτα.
Οι θημωνιές με τα δημητριακά όπως σιτάρι, βρώμη, κριθάρι, σουσάμι αραποσίτι κ.ά., όταν βρέχονταν, τότε ξεμόνιαζαν τα δεμάτια (λιμάρια) από την θημωνιά και τα έβαζαν ένα – ένα, με τα στάχυα προς τα άνω, για να μην σιχλιάσουν από την υγρασία και ταυτόχρονα να στεγνώσουν γρήγορα. Επίσης ξεσκέπαζαν τα αλώνια της σταφίδας για να μην σιχλιάσει (μουχλιάσει) το φρούτο.
Αν ήταν Φθινόπωρο, μετά το μπουρίνι, πήγαιναν και κάτω από διάφορα δένδρα να μαζέψουν μύγδαλα, καρύδια, κάστανα που είχαν ξεμείνει κυρίως στις κορφές των δένδρων και έπεφταν από τον δυνατό μπουρίνι.
Ο μπουρίνι ως επί το πλείστον είναι ζημιογόνο καιρικό φαινόμενο και οι παλαιότεροι έλεγαν ότι με το μπουρίνι δεν πίνει ο τόπος νερό γιατί τ’ απότομα και ολιγόλεπτα νερά σούρνουν ή στεγνώνουν αμέσως.
Λεξιλόγιο, ονοματολόγιο
Στην τοπική διάλεκτο της Πηνείας μπουρίνι λέγαμε την απότομη και δυνατή βροχή με αέρα. Από το τοπικό λεξιλόγιο άντλησα διάφορες παρόμοιες λέξεις που νομίζω έχουν σχέση με του μπουρίνι.
-Μπόρα = δυνατή βροχή.
-Μπούραμα = το περιεχόμενο του στομάχου ενός σφάγιου.
-Μπουρίζει = βγάνει νερό από απρόσμενο μέρος.
-Μπουτίχτρα ή μπουρότοπος ή μπουρίλα = τόπος που βγάζει ή κρατεί νερά.
-Μπριτσούλι = τόπος που βγάζει νερό κυρίως τον Χειμώνα και το καλοκαίρι έχει αρκετή υγρασία.
-Ομπρίζει = τόπος που κρατάει συνέχεια υγρασία.
-Μπουρούκι, το = ποτίστρα μικρών ζώων και πτηνών.
Επώνυμα εκ του μπουρίζω:
Μπούρας, Μπουράτσιας, Μπουραλάς, Μπουρίνης, Μπουρίλας, Μπουρίτσης, Μπουρνιάς, Μπουρίκης, Μπουρόπουλος, Μπουρίδης, Μπουραντάς κ.ά.
Φράσεις:
-Έχω τα μπουρίνια μου (έχω νευριάσει)!
-Μούριξε η μηχανή = βγάζει από παντού λάδια!
-Μπούρα τα αίματα!
-Μπούρηξε η μύτη του αίματα!
-Μπουρινιάστηκα! (νευρίασα)
-Μπούριξε ο τόπος! (λέγεται μετά τις συνεχόμενες βροχές κυρίως τον Φεβρουάριο που ο τόπος βγάζει από παντού νερά. Παρόμοιο του μήνα Φλεβάρη που το όνομά του προέρχεται από αυτό διότι λένε ανοίγουν οι φλέβες της γης και βγάζουν νερά).
Μπούρου –μπούρου! (έτσι αναφέρονταν για κάποιον που με διάφορα λόγια προσπαθούσε να πείσει).
-Ξέσπασε μπουρίνι!
