Ο Ντίζι Γκιλέσπι (John Birks “Dizzy” Gillespie, 21 Οκτωβρίου 1917 – 6 Ιανουαρίου 1993) ήταν Αμερικανός τρομπετίστας της τζαζ, συνθέτης και τραγουδιστής. Ως συνθέτης και βιρτουόζος της τρομπέτας, συνέβαλε αποφασιστικά, μαζί με τον Τσάρλι Πάρκερ, στην εξέλιξη της μοντέρνας τζαζ και του μπίμποπ (bebop).
Ο Τζον Μπιρκς Γκιλέσπι γεννήθηκε το 1917, στη Νότια Καρολίνα, νεότερος γιος μίας οικογένειας με εννέα παιδιά. Σε ηλικία δέκα ετών, βίωσε το θάνατο του πατέρα του, ο οποίος ήταν ερασιτέχνης μουσικός και διέθετε δικό του μουσικό συγκρότημα, ενθαρρύνοντας την ενασχόληση του γιου του με τη μουσική. Αν και αρχικά ασχολήθηκε με την εκμάθηση του πιάνου, σε ηλικία δώδεκα ετών, στράφηκε στο όργανο της τρομπέτας, πάντα ως αυτοδίδακτος. Οι ικανότητες του, ήταν τέτοιες που του επέτρεψαν να λάβει μία μουσική υποτροφία για το Ινστιτούτο Laurinburg της Νότιας Καρολίνας, όπου συνέχισε να εξασκείται στο πιάνο και την τρομπέτα.
Το 1935 εγκατέλειψε τις σπουδές του και εγκαταστάθηκε στη Φιλαδέλφεια, με την πρόθεση να εργαστεί αποκλειστικά ως μουσικός. Στα πρώτα του βήματα, έγινε μέλος της ορχήστρας του Φράνκι Φέρφαξ, ενώ συμμετείχε για πρώτη φορά σε ηχογράφηση, με το συγκρότημα του Τέντι Χιλ, αντικαθιστώντας τον Ρόι Έλντριτζ. Την ίδια περίοδο, απέκτησε το ψευδώνυμο Ντίζι (Dizzy). Το 1939, έγινε μέλος του συγκροτήματος του τζαζ τραγουδιστή Καμπ Κάλογουεϊ, ωστόσο εγκατέλειψε το σχήμα το 1941. Ο ίδιος ο Κάλογουεϊ αποκαλούσε τους αυτοσχεδιασμούς του Γκιλέσπι “κινέζικη μουσική”, χαρακτηριστικό της πρωτότυπης τεχνοτροπίας που είχε αναπτύξει. Στην πορεία, ο Γκιλέσπι συμμετείχε σε αρκετά μουσικά σύνολα και συνεργάστηκε με τους Ντιουκ Έλινγκτον, Κόλμαν Χόκινς, Μπίλι Έκσταϊν, Τσικ Γουέμπ, Μπένι Κάρτερ και άλλους. Ανάμεσα στις σημαντικές συνεργασίες του ήταν και αυτή με τον πιανίστα Ερλ Χάινς, καθώς στη διάρκειά της συνεργάστηκε με τον Τσάρλι Πάρκερ, ο οποίος επίσης συμμετείχε ως μουσικός στην ορχήστρα του, ενώ παράλληλα του δόθηκε η δυνατότητα να αναδείξει σε ένα βαθμό τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της ερμηνείας του. Ως μέλος του συγκροτήματος του Χάινς, παρουσίασε την πρώτη του μουσική σύνθεση Night in Tunisia.
Μέχρι το 1944, ο Γκιλέσπι είχε αποκτήσει σημαντική φήμη ώστε να ηγείται ο ίδιος ορχήστρες. Η συνεχιζόμενη συνεργασία του με τον Τσάρλι Πάρκερ συνέβαλε στην εξέλιξη του είδους του μπίμποπ, παράλληλα με τη μουσική του σουίνγκ που ήταν ιδιαίτερα δημοφιλής εκείνη την περίοδο. Σε αντίθεση με τον Πάρκερ, που συμμετείχε σε μικρά μουσικά σύνολα, ο Γκιλέσπι στόχευε στην δημιουργία μίας μεγάλης ορχήστρας (big band), την οποία οργάνωσε τελικά στις αρχές του 1945. Μετά από την εμπορική αποτυχία της, το Νοέμβριο του ίδιου έτους, σχημάτισε ένα κουιντέτο, στο οποίο συμμετείχε επίσης ο Πάρκερ. Αργότερα, το σύνολο απέκτησε και ένα έκτο μέλος, ενώ τελικά ο Γκιλέσπι επέκτεινε το σχήμα, επιχειρώντας για δεύτερη φορά την δημιουργία μιας μεγάλης ορχήστρας, την οποία κατάφερε να διατηρήσει για τέσσερα χρόνια. Στο διάστημα αυτό, συμμετοχή στην ορχήστρα είχαν ορισμένοι σημαντικοί τζαζ μουσικοί, όπως ο Τζον Κολτρέιν. Ο Γκιλέσπι, πειραματίστηκε μουσικά προσπαθώντας να ενσωματώσει αφρικανικά και κουβανέζικα μουσικά στοιχεία στη τζαζ. Διέλυσε την ορχήστρα του, το 1950, εξαιτίας οικονομικών προβλημάτων. Το 1956, και ενώ μέχρι τότε καθοδηγούσε μικρά σύνολα μουσικών, δημιούργησε για δεύτερη φορά μία μεγάλη ορχήστρα, με την οποία περιόδευσε στην Ευρώπη, στη Μέση Ανατολή και στη Λατινική Αμερική. Μετά τη διάλυση της ορχήστρας, το 1958, ο Γκιλέσπι συνέχισε να παίζει με μικρότερα μουσικά σχήματα, παραμένοντας ενεργός μέχρι το 1992. Στη δεκαετία του 1980, ηγήθηκε της ορχήστρας United Nations Orchestra.
Πέθανε το 1993, σε ηλικία 75 ετών, από καρκίνο.
Βιβλιογραφία
- Dizzy Gillespie, Dizzy: To be or not to bop : the autobiography of Dizzy Gillespie with Al Fraser, Quartet Books, 1982 ISBN 0704333813 (αυτοβιογραφία)
- Donald L. Maggin, Dizzy: The Life and Times of John Birks Gillespie, HarperEntertainment, 2005 ISBN 0688170889
- Alyn Shipton, Groovin’ High: The Life of Dizzy Gillespie, Oxford University Press, 2001 ISBN 0195144104
