Ο εκδότης παιδικών περιοδικών Γεώργιος Βλέσσας

Υπήρξε από τους σημαντικότερους εκδότες βιβλίων και εντύπων τον προηγούμενο αιώνα. Η προσφορά του, ιδίως στον χώρο της παιδικής λογοτεχνίας, υπήρξε ανεκτίμητη

  • Γράφει ο Κώστας Γ. Τσικνάκης

Σαν σήμερα, το 2015, πέθανε ο Γεώργιος Σ. Βλέσσας. Το όνομά του, ενδεχομένως, να μην είναι γνωστό στους περισσότερους. Υπήρξε, ωστόσο, από τους σημαντικότερους εκδότες βιβλίων και εντύπων τον προηγούμενο αιώνα. Η προσφορά του, ιδίως στον χώρο της παιδικής λογοτεχνίας, υπήρξε ανεκτίμητη.
Τον είχα γνωρίσει και είχα συνομιλήσει αρκετές φορές μαζί του. Το σπίτι του, στην οδό Βυζαντίου 18, στο κέντρο της Νέας Σμύρνης, ήταν πάντα ανοικτό σε επισκέψεις. Στις πολύωρες συζητήσεις μας κυριαρχούσαν οι ερωτήσεις που είχαν σχέση με τα παιδικά έντυπα. Γνώριζε απίθανες λεπτομέρειες για πρόσωπα και πράγματα του χώρου. Αλλά και για την ελληνική λογοτεχνία, γενικότερα, είχε απέραντες γνώσεις. Στις επόμενες γραμμές, θα επιχειρήσω να σκιαγραφήσω την εντυπωσιακή διαδρομή του.

Ο Γεώργιος Βλέσσας γεννήθηκε το 1910 στη Σμύρνη και μεγάλωσε σε οικογενειακό περιβάλλον με πνευματικά ενδιαφέροντα. Από μικρός διάβαζε όσα έντυπα κατέφθαναν στο σπίτι του. Την προσοχή του είχε αποσπάσει κυρίως το εβδομαδιαίο σατιρικό περιοδικό «Κόπανος» που τυπωνόταν στην πόλη. Ο εξάδελφός του Νίκος Σημηριώτης, ο οποίος ζούσε στη Μυτιλήνη, φρόντισε να του στείλει τεύχη της «Διαπλάσεως των Παίδων», που αποτέλεσε έκτοτε το αγαπημένο εξωσχολικό ανάγνωσμά του.

Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή, ύστερα από μεγάλες περιπέτειες, η οικογένειά του βρέθηκε στην Αθήνα. Ο ίδιος, εξακολούθησε να διαβάζει ανελλιπώς το αγαπημένο του περιοδικό καθώς και άλλα παιδικά έντυπα της εποχής, όπως την «Παιδική Χαρά» και τον «Ελληνικό Σταυρό της Νεότητος». Τόσο είχε συνεπαρθεί από το κλίμα που κυριαρχούσε στις σελίδες τους ώστε άρχισε να σχεδιάζει το δικό του έντυπο.

Στα τέλη του 1928, σε ηλικία μόλις δεκαοκτώ ετών, έκανε το πρώτο βήμα του. Εξέδωσε το περιοδικό «Ελληνόπουλο». Αποτελούσε, όπως δηλωνόταν στον υπότιτλο, «Εβδομαδιαίο περιοδικό γι’ αγόρια και κορίτσια». Αφανή συμπαραστάτη στην εκδοτική προσπάθειά του ο νεαρός εκδότης είχε τον συγγενή του, γνωστό ποιητή, Άγγελο Σημηριώτη. Η ύλη του καλοσχεδιασμένου εντύπου απέσπασε γρήγορα το ενδιαφέρον του νεανικού κοινού της εποχής που ζητούσε να στείλει συνεργασία του.
Το εκδοτικό εγχείρημα, εξαιτίας των ανυπέρβλητων οικονομικών δυσκολιών που μεσολαβούν σε ανάλογες περιπτώσεις, αποδείχτηκε βραχύβιο. Δεν μπορεί να γίνει λεπτομερής αναφορά στο περιεχόμενό του καθώς δεν έχει εντοπιστεί πλήρες σώμα του. Στο προσωπικό αρχείο του εκδότη σώθηκε μόνο το πέμπτο τεύχος, με ημερομηνία 20 Ιανουαρίου 1929, το οποίο, κατά τα φαινόμενα, ήταν και το τελευταίο.

Η άδοξη εκδοτική προσπάθεια δεν τον πτόησε. Έτσι, ύστερα από προσεκτικό σχεδιασμό πολλών μηνών, επανήλθε δριμύτερος.
Τον Δεκέμβριο του 1930 έκανε την εμφάνισή του το περιοδικό «Παιδικός Κόσμος». Εκδότης του ήταν ο Περικλής Αγγελίδης, διευθυντής του ο Γεώργιος Βλέσσας και αρχισυντάκτης η λογοτέχνης Γεωργία Δεληγιάννη. Είχε ως υπότιτλο «Εβδομαδιαίο περιοδικό γι’ αγόρια και κορίτσια», σε μια προσπάθεια να φανεί ότι αποτελούσε συνέχεια της προηγούμενης εκδοτικής πρωτοβουλίας, σε νέες ωστόσο βάσεις.

Το νέο έντυπο, που είχε διαφορετικό χαρακτήρα από τη «Διάπλαση των Παίδων», βρήκε αμέσως ανταπόκριση από το νεανικό κοινό. Ξεχώρισε αμέσως με την ποιότητα των κειμένων του. Κύριος στόχος της εκδοτικής προσπάθειας ήταν να ικανοποιηθούν οι ανάγκες των παιδιών για μόρφωση, καλλιέργεια και ψυχαγωγία.

Το φθινόπωρο του 1932, εκδότης και διευθυντής του «Παιδικού Κόσμου» ανέλαβε ο Γεώργιος Βλέσσας και την αρχισυνταξία του ο δημοσιογράφος και λογοτέχνης Σπύρος Καζάζης. Η ανανέωση της ύλης του περιοδικού οδήγησε στην εντυπωσιακή αύξηση της κυκλοφορίας του. Σημαντικό όμως ρόλο έπαιξε και η απόφαση του Υπουργείου Παιδείας, στα μέσα του 1933, με την οποία το συνιστούσε ως ανάγνωσμα στους μαθητές και στις μαθήτριες.

Τα επόμενα χρόνια πολλαπλασιάστηκαν οι συνεργασίες γνωστών λογοτεχνών της εποχής. Μεταξύ των συνεργατών του ήταν οι διηγηματογράφοι Ηλίας Βενέζης, Δημοσθένης Βουτυράς, Γαλάτεια Καζαντζάκη, Φώτης Κόντογλου, Στράτης Μυριβήλης, Λιλίκα Νάκου, Ι. Μ. Παναγιωτόπουλος· οι ποιητές Τέλλος Άγρας, Γεώργιος Δροσίνης, Ναπολέων Λαπαθιώτης, Μυρτιώτισσα, Κωστής Παλαμάς, Τάκης Παπατσώνης Άγγελος Σημηριώτης, Άγγελος Σικελιανός, Στέλιος Σπεράντζας· οι θεατρικοί συγγραφείς Γρηγόριος Ξενόπουλος, Αντιγόνη Μεταξά, Παντελής Χορν.

Ο κατάλογος όσων νεότερων, πρωτοεμφανίστηκαν μέσα από τις σελίδες του περιοδικού και εξελίχθηκαν αργότερα σε διάφορους τομείς, είναι μεγάλος. Αναφέρονται, ενδεικτικά, οι Γιάννης Αηδονόπουλος, Τατιάνα Γκρίτση, Κωνσταντίνος Δεμερτζής, Παύλος Ζάννας, Χρήστος Κουλούρης, Ηλίας Λαλαούνης, Γιάννης Μόραλης, Αντώνης Σαμαράκης και Ριχάρδος Σωμερίτης.
Προς τα μέσα της δεκαετίας του 1930 είχαν αρχίσει πλέον να μεταβάλλονται οι συσχετισμοί στο χώρο του ελληνικού νεανικού Τύπου. Η συνεχιζόμενη αυξητική πορεία του «Παιδικού Κόσμου» είχε ως αποτέλεσμα τη σταδιακή μείωση της επιρροής της «Διαπλάσεως των Παίδων» στο νεανικό κοινό.

Την ίδια περίοδο, διαρκώς καινοτόμος ο Γεώργιος Βλέσσας, προχώρησε σε μία άλλη κίνηση. Διαβλέποντας την αναγκαιότητα διάδοσης των ιδεών της Νέας Αγωγής και των αρχών του Νέου Σχολείου αποφάσισε την έκδοση ενός έγκυρου παιδαγωγικού εντύπου. Είχε τον τίτλο «Παιδαγωγική».

Το πρώτο τεύχος του περιοδικού κυκλοφόρησε τον Δεκέμβριο του 1936. Για να αποφύγει ο εκδότης να λάβει νέα άδεια, σε μια εποχή λογοκρισίας, αναγραφόταν στο εξώφυλλο: «Έκδοσις του “Παιδικού Κόσμου”». Διευθυντής του ήταν ο προοδευτικός παιδαγωγός Κώστας Σωτηρίου.

Το περιοδικό αρχικά ήταν δεκαπενθήμερο και στη συνέχεια μηνιαίο. Στις σελίδες του δημοσιεύονταν άρθρα παιδαγωγικής, παιδοψυχολογίας και διδακτικής. Προβαλλόταν το πρότυπο του δασκάλου που, εκτός από τη διδασκαλία στο σχολείο, είχε ενεργό παρουσία στην τοπική κοινωνία. Συνεργάτες του εντύπου ήταν γνωστά ονόματα του χώρου της εκπαίδευσης. Πολλοί δάσκαλοι, από διάφορες περιοχές της ελληνικής επικράτειας, περιέγραφαν τις εμπειρίες τους από τον χώρο εργασίας τους.

Στα τέλη της δεκαετίας του 1930 η κυκλοφορία του «Παιδικού Κόσμου» συνεχώς διευρυνόταν. Κυκλοφορούσε σε όλη την ελληνική επικράτεια, καθώς επίσης στην Αίγυπτο, στην Κύπρο και στην Κωνσταντινούπολη και είχε κατακτήσει το αναγνωστικό κοινό των μικρών ηλικιών. Η έκδοση της «Παιδαγωγικής», ωστόσο, διακόπηκε. Παράλληλα, το 1938, ο Γεώργιος Βλέσσας δημιούργησε εκδοτικό φορέα, με τον τίτλο «Βιβλιοθήκη του “Παιδικού Κόσμου”», μέσω του οποίου ξεκίνησε να εκδίδει πρωτότυπα αλλά και μεταφρασμένα λογοτεχνικά βιβλία για παιδιά.

Η περίοδος ακμής δεν κράτησε για πολύ. Με την έναρξη του Ελληνοϊταλικού Πολέμου, όπως συνέβη με όλα τα έντυπα της εποχής, ο «Παιδικός Κόσμος» υποχρεώθηκε αρχικά να αναπροσαρμόσει την ύλη του. Με τη στράτευση του εκδότη του, ανέστειλε την έκδοσή του το διάστημα από τον Δεκέμβριο του 1940 ώς τον Νοέμβριο του 1941.

Κατά την Κατοχή, μέσα στο κλίμα ανασφάλειας που δημιουργούσαν τα περιοριστικά μέτρα για τον Τύπο, ο Γεώργιος Βλέσσας βρήκε τρόπο ώστε να επαναρχίσει η έκδοση του περιοδικού. Αρχισυντάκτης του ανέλαβε ο εκπαιδευτικός και λογοτέχνης Ελευθέριος Δεληγιάννης.

Οι ανακατατάξεις που παρατηρούνται την πρώτη μεταπολεμική περίοδο στον χώρο των νεανικών εντύπων αποτέλεσε την αρχή του τέλους. Η εμφάνιση εικονογραφημένων περιοδικών, με κυριότερο το «Ελληνόπουλο» των Εκδόσεων Π. Δημητράκου, το 1945, αποσπούσε πλέον την προσοχή των μικρών αναγνωστών. Ο ανταγωνισμός, με τους οικονομικά ισχυρότερους εκδοτικούς οίκους, υπήρξε άνισος Κάτω από αυτές τις συνθήκες ο «Παιδικός Κόσμος» κυκλοφορούσε ακατάστατα. Το 1952, ύστερα από είκοσι δύο χρόνια, διέκοψε την έκδοσή του.

Από τις 4 Δεκεμβρίου 1930 που ξεκίνησε την έκδοσή του ώς τις 15 Φεβρουαρίου 1952 που έπαψε να εκδίδεται κυκλοφόρησαν 653 τεύχη. Συγκαταλέγεται στα αξιολογότερα παιδικά περιοδικά του 20ού αιώνα.

Η δυσμενής αυτή εξέλιξη, όπως παραδεχόταν ο Γεώργιος Βλέσσας στις συζητήσεις μας, τον πίκρανε αφάνταστα. Δεν έμεινε, πάντως, για μεγάλο διάστημα ανενεργός. Σχεδόν αμέσως συνεργάστηκε με τον Εκδοτικό Οίκοι «Ατλαντίς» των αδελφών Πεχλιβανίδη, στην έκδοση των «Κλασσικών Εικονογραφημένων», τις εικονοποιημένες περιλήψεις των αριστουργημάτων της ελληνικής και παγκόσμιας λογοτεχνίας. Γρήγορα, ωστόσο, ανέκυψαν διαφωνίες, με αποτέλεσμα να αποστασιοποιηθεί από το εκδοτικό εγχείρημα.

Με αφετηρία τον μικρό εκδοτικό οίκο του, μέσω του οποίου εκδίδονταν βιβλία παιδικής λογοτεχνίας, ξεκίνησε, τον Ιανουάριο του 1953, την έκδοση του μηνιαίου περιοδικού «Σχολείο και Ζωή». Διευθυντής του ήταν ο γνωστός εκπαιδευτικός Γεώργιος Ζομπανάκης. Στόχος της προσπάθειας ήταν η καλλιέργεια των εκπαιδευτικών της Στοιχειώδους και της Μέσης Εκπαίδευσης.

Η έκδοση, με τον ίδιο ως εκδότη, συνεχίστηκε ώς τα τέλη της δεκαετίας του 1960. Συντάκτες των κειμένων, που δημοσιεύτηκαν στις σελίδες του εντύπου, ήταν γνωστά ονόματα του εκπαιδευτικού χώρου. Από τους ιστορικούς της νεοελληνικής εκπαίδευσης θεωρείται από τα αξιολογότερα μεταπολεμικά παιδαγωγικά έντυπα.

Μετά την αποδέσμευσή του από την έκδοση του περιοδικού «Σχολείο και Ζωή», ο Γεώργιος Βλέσσας στράφηκε στα γνώριμά του μονοπάτια. Τον Σεπτέμβριο του 1968, εξέδωσε ένα νέο παιδικό περιοδικό, με τον τίτλο «Χαρούμενες Ώρες». Στις σελίδες του, δημοσιεύονταν καλογραμμένα κείμενα, καταξιωμένων στον χώρο της παιδικής λογοτεχνίας συγγραφέων. Το προλογικό σημείωμα κάθε τεύχους υπέγραφε ο γνωστός συγγραφέας Δημήτρης Γιάκος ενώ τη φροντίδα της εικονογράφησης είχε ο σκιτσογράφος Βύρων Απτόσογλου. Κι αυτή όμως η εκδοτική πρωτοβουλία, παρά τα αρχικά, ενθαρρυντικά μηνύματα, αποδείχτηκε βραχύβια. Το περιοδικό, τον Αύγουστο του 1970, ανέστειλε την έκδοσή του.

Την επόμενη περίοδο ο Γεώργιος Βλέσσας αφοσιώθηκε στον μικρό εκδοτικό οίκο που είχε δημιουργήσει. Από τη «Βιβλιοθήκη Παιδικού Κόσμου» εξακολούθησαν να τυπώνονται πολλά αξιόλογα βιβλία, Ελλήνων και ξένων, για τη νέα γενιά. Συγγραφέας ορισμένων ήταν ο ίδιος. Η νέα αυτή περίοδος, ωστόσο, δεν κράτησε για πολύ.

Η καθιέρωση του μονοτονικού συστήματος γραφής, το 1982, άλλαξε το τοπίο στον χώρο του βιβλίου. Οι εκδότες, για να συνεχίσουν τη δραστηριότητά τους, χρειαζόταν, έναντι μεγάλου οικονομικού κόστους, να αναπροσαρμόσουν σταδιακά τους σχεδιασμούς τους. Μια τέτοια κίνηση μπορούσε να αναληφθεί από τους μεγάλους εκδοτικούς οίκους αλλά από τους μικρότερους καθίστατο δύσκολη. Αδυνατώντας να ανταποκριθεί στις νέες συνθήκες που είχαν δημιουργηθεί, ο Γεώργιος Βλέσσας εγκατέλειψε, οριστικά πλέον, την επαγγελματική σχέση του με τον εκδοτικό χώρο.

Τα χρόνια που ακολούθησαν επικέντρωσε τη δράση του στην ανάδειξη και προβολή του Μικρασιατικού Ελληνισμού. Και σε αυτόν τον τομέα πρόσφερε μεγάλες υπηρεσίες. Από το 1993 αποτέλεσε μέλος της Συντακτικής Επιτροπής της Ετήσιας Έκδοσης «Εστία Νέας Σμύρνης». Πλαισιωμένος από τον Χρήστο Παπαδόπουλο και τη Θέμιδα Παπαδοπούλου, κατάφερε ώστε το έντυπο, από ένα μικρό ενημερωτικό φυλλάδιο, να γίνει ένα ευπρόσωπο περιοδικό, με αξιόλογη ύλη.

Τα τελευταία χρόνια της ζωής του ένιωθε υπερήφανος από όσα είχε επιτύχει. Η αναγνώριση του έργου του είχε ήδη αρχίσει. Αρκετοί νέοι μελετητές τον πλησίαζαν και του ζητούσαν πληροφορίες για ζητήματα της παιδικής λογοτεχνίας. Εκείνος, ανταποκρινόταν πάντοτε με προθυμία. Σε διάφορα περιοδικά δημοσιεύονταν συχνά άρθρα για τις πολύχρονες εκδοτικές πρωτοβουλίες του.

Αποκορύφωμα των σχετικών κινήσεων αποτέλεσε η εκπόνηση διδακτορικής διατριβής από τη Σοφία Χατζηδημητρίου-Παράσχου, Σχολική Σύμβουλο, με θέμα: «Το περιοδικό “Παιδικός Κόσμος” (1930-1952). Συμβολή στην ιστορία του Νεοελληνικού Περιοδικού Τύπου». Η διατριβή, που υποβλήθηκε στο Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, εγκρίθηκε το 2002. Τυπώθηκε το 2007, με τον ίδιο τίτλο, από τις Εκδόσεις «Βογιατζή».

Με την ευκαιρία της έκδοσης του βιβλίου, οργανώθηκε στην Εστία Νέας Σμύρνης στις 31 Οκτωβρίου 2007 τιμητική εκδήλωση για τον Γεώργιο Βλέσσα. Σ’ αυτήν μίλησαν ο υποφαινόμενος, η Βίκυ Πάτσιου, Καθηγήτρια Νεοελληνικής Λογοτεχνίας στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών και η Σοφία Χατζηδημητρίου-Παράσχου.

Συγκίνηση προκάλεσε η παρουσία στην εκδήλωση και ο χαιρετισμός της φιλολόγου Χ. Στασινού. Στα τέλη του έτους 1930 ήταν μαθήτρια της Δ΄ Τάξης στα Πετράλωνα, ένα απόμερο χωριό της ορεινής Ολυμπίας, όταν έφθασε στα χέρια της το πρώτο τεύχος του «Παιδικού Κόσμου». Ενθουσιασμένη από το περιεχόμενό του, κατά σύσταση των γονέων της, συμπλήρωσε την αίτηση που υπήρχε και έγινε η πρώτη συνδρομήτρια του περιοδικού. Η μαρτυρία της για την υποδοχή των παιδικών περιοδικών στην ελληνική επαρχία κατά τον Μεσοπόλεμο είναι πολύτιμη για την έρευνα. Τα κείμενα όλων των ομιλιών της εκδήλωσης δημοσιεύτηκαν στην «Εστία Νέας Σμύρνης» (τχ. 84, 2007).

Το βιβλίο της Σοφίας Χατζηδημητρίου-Παράσχου, λίγα χρόνια αργότερα, τυπώθηκε σε συνοπτικότερη μορφή: «Παιδικά Περιοδικά και Λογοτεχνία. Το περιοδικό “Παιδικός Κόσμος” (1930-1952)» (Αθήνα, Ελληνοεκδοτική, 2010).

Με τον θάνατό του, στις 17 Μαρτίου 2015, έκλεισε και τυπικά μία σημαντική σελίδα στην ιστορία του Ελληνικού Νεανικού Τύπου. Κατά τη μακρά αυτή περίοδο, που η αφετηρία της μπορεί να τοποθετηθεί στις τελευταίες δεκαετίες του 19ου αιώνα, κυκλοφόρησαν εκατοντάδες έντυπα. Μέσα από αυτά διαμορφώθηκαν πολλές γενιές αγοριών και κοριτσιών με ευεργετικά αποτελέσματα.

 

Σχετικά Άρθρα

Leave a Comment

Αυτή η ιστοσελίδα χρησιμοποιεί cookies για να βελτιώσει την εμπειρία σας. Συνεχίζοντας την περιήγησή σας, δίνετε την συγκατάθεσή σας για την χρήση των cookies. Aποδοχή