Όρσον Γουέλς (1915 – 1985) Αμερικανός σκηνοθέτης θεάτρου και κινηματογράφου, ηθοποιός, σεναριογράφος και παραγωγός

Ο Τζορτζ Όρσον Γουέλς (George Orson Welles, 6 Μαΐου 1915 – 10 Οκτωβρίου 1985), γνωστός ως Όρσον Γουέλς, ήταν Αμερικανός σκηνοθέτης θεάτρου και κινηματογράφου, ηθοποιός, σεναριογράφος και παραγωγός, κυρίως γνωστός για την ταινία του “Πολίτης Κέιν”, η οποία έχει συχνά αποκληθεί η καλύτερη ταινία όλων των εποχών, αν και έχει επίσης σκηνοθετήσει πολλές άλλες ταινίες που θεωρούνται αριστουργήματα. Το They Shoot Pictures Don’t They? τον ονόμασε τον δεύτερο καλύτερο σκηνοθέτη όλων των εποχών. Έγινε παγκοσμίως γνωστός το 1938 με τη ραδιοφωνική μετάδοση “Ο Πόλεμος Των Κόσμων”.

Αν και πολλές από τις ταινίες του θεωρούνται πλέον κλασικής αξίας, τα περισσότερα κινηματογραφικά έργα που σκηνοθέτησε, συμπεριλαμβανομένου και του Πολίτη Κέιν, δεν γνώρισαν εμπορική επιτυχία στην εποχή τους. Το 1999 το Αμερικανικό Ινστιτούτο Κινηματογράφου τον κατέταξε στην 16η θέση στη λίστα με τους 25 μεγαλύτερους σταρ όλων των εποχών. Άλλα αξιόλογα έργα του εκτός του Citizen Kane συμπεριλαμβάνουν τα: Οι Υπέροχοι Άμπερσον (1942), Η Κυρία από την Σαγκάη (1947), Touch of Evil (1958), Chimes at Midnight (1965), F For Fake (1973) και The Other Side of the Wind (2018), το οποίο εκδόθηκε 30 χρόνια μετά τον θάνατό του.

Ο Γουέλς γεννήθηκε στην πόλη Κενόσα του Ουισκόνσιν το 1915. Το 1919 μετά το διαζύγιο των γονιών του μετακόμισε στο Σικάγο. Ήταν το δεύτερο παιδί του εφευρέτη Richard Hodgdon Head Welles και της πιανίστριας Beatrice Ives. Θεωρήθηκε παιδί θαύμα από μικρή ηλικία σε ασχολίες όπως το πιάνο, το σχέδιο, η υποκριτική, η ποίηση και η ταχυδακτυλουργική. Στα εννιά του χρόνια έχασε την μητέρα του και στα δεκαπέντε τον πατέρα του. Μετά τον θάνατο των γονιών του, την ανατροφή του ανέλαβε ο Maurice Bernstein, γιατρός από το Σικάγο. Το 1931 φοίτησε στο Todd School της πόλης Woodstock στο Ιλλινόις.

Φιλμογραφία (επιλογές)

Σκηνοθέτης

• Πολίτης Κέιν (Citizen Kane, 1941)
• Οι Υπέροχοι Άμπερσον (The Magnificent Ambersons, 1942)
• Ο Άγνωστος (The Stranger, 1946)
• Η Κυρία από τη Σαγκάη (The Lady from Shanghai, 1947)
• Μάκβεθ (Macbeth, 1948)
• Οθέλλος (Othello, 1952)
• Ο Κύριος Αρκαντίν (Mr. Arkadin, 1955)
• Ο Άρχων του Κακού (Touch of Evil, 1958)
• Η Δίκη (Le Procès, 1962)
• Οι Καμπάνες του Μεσονυχτίου (Chimes at Midnight, 1965)
• The Immortal Story (1968)
• F For Fake (1973)
• The Other Side of the Wind (2018) (εκδόθηκε μετά τον θάνατο του)

Ηθοποιός

• Πολίτης Κέιν (Citizen Kane, 1941)
• Ταξίδι στο Φόβο (1943)
• Ο Πύργος του Πόνου (Jane Eyre, 1944)
• The Stranger (1946)
• Tomorrow Is Forever (1946)
• The Lady from Shanghai (1947)
• MacBeth (1948)
• Ο Τρίτος Άνθρωπος (The Third Man, 1949)
• The Black Rose (1950)
• Othello (1952)
• Mr. Arkadin (1955)
• Moby Dick (1956)
• Touch of Evil (1958)
• The Long, Hot Summer (1958)
• Compulsion (1959)
• Διεθνές Ξενοδοχείο (The V.I.P.s, 1963)
• Ένας άνθρωπος για όλες τις εποχές (A Man for all Seasons, 1966)
• Casino Royale (1967)
• Chimes at Midnight (1967)
• Οιδίπους τύραννος (1968)
• The Immortal Story (1968)
• Bitka na Neretvi (1969)
• Waterloo (1970)
• Malpertuis (1971)
• Voyage of the Damned (1976)
• The Muppet Movie (1979)
• The Transformers: The Movie (1986)

Βραβεία

Ο Όρσον Γουέλς τιμήθηκε από τη δεκαετία του ’70 πολλές φορές με βραβεία για το σύνολο του έργου του και τη συνεισφορά του στον κινηματογράφο. Το 1971 του απονεμήθηκε τιμητικό Όσκαρ και το 1975 το Αμερικανικό Ινστιτούτο Κινηματογράφου (AFI), του απένειμε το Lifetime Achievement Award. Μεταξύ άλλων τιμήθηκε ή ήταν υποψήφιος σε:

• Όσκαρ:
  • 1942
    • Καλύτερη ταινία – Citizen Kane (υποψηφιότητα)
    • Καλύτερη σκηνοθεσία – Citizen Kane (υποψηφιότητα)
    • Α’ ανδρικός ρόλος – Citizen Kane (υποψηφιότητα)
    • Καλύτερο πρωτότυπο σενάριο – Citizen Kane
  • 1943
    • Καλύτερη ταινία – The Magnificent Ambersons (υποψηφιότητα)
  • 1971
    • Τιμητικό όσκαρ
• Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου Βενετίας
  • 1947
    • Χρυσός Λέοντας – The Stranger (υποψηφιότητα)
  • 1970
    • Χρυσός Λέοντας για το σύνολο της καριέρας
• Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου Καννών
  • 1952
    • Χρυσός Φοίνικας – Othello
  • 1959
    • Καλύτερος ηθοποιός – Compulsion
  • 1966
    • Χρυσός Φοίνικας – Chimes at Midnight (υποψηφιότητα)
    • Τεχνικό βραβείο – Chimes at Midnight
    • Ειδικό τιμητικό βραβείο – Chimes at Midnight
• Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου Βερολίνου
  • 1968
    • Χρυσή Άρκτος – The Immortal Story (υποψηφιότητα)
• Χρυσές Σφαίρες
  • 1982
    • Καλύτερος ηθοποιός σε δεύτερο ρόλο – Butterfly (υποψηφιότητα)
• Χρυσά Βατόμουρα
  • 1983
    • Χειρότερος ηθοποιός σε δεύτερο ρόλο – Butterfly (υποψηφιότητα)

Βιβλιογραφία

• Δόικος Π, Η λογική των μορφών στον κινηματογράφο του Orson Welles,εκδ. «Ίνδικτος», Αθήνα, 2006.
• Τόμσον Ντέιβιντ, Rosebud: Η ζωή του Όρσον Γουέλς, Μτφρ. Δημήτρης Νόλλας, εκδ.Πάπυρος, Αθήνα, 2009