Κοσμοσυρροή στη λεωφόρο Λας Ράμπλας της Βαρκελώνης, σε σημείο που είναι δύσκολο να περπατήσει κανείς ή ακόμη και να ψωνίσει. Η Βαρκελώνη είναι ένα θύμα του μαζικού τουρισμού και προσπαθεί να ανακαλύψει τρόπους για να κρατήσει λελογισμένα τους τουρίστες μακριά. Ανάλογα προβλήματα λόγω μαζικού τουρισμού αντιμετωπίζουν και άλλες ευρωπαϊκές πόλεις, όπως η Βενετία, αλλά και το Ντουμπρόβνικ.
To καλοκαίρι είναι εδώ και εκατομμύρια τουρίστες έχουν ετοιμάσει τις βαλίτσες τους για να εκδράμουν στη Γηραιά Ηπειρο, βλέποντάς την σαν τεράστιο θεματικό πάρκο διασκέδασης, φυγής και ραστώνης. Η Ευρώπη, ωστόσο, αντιστέκεται στα κελεύσματα του μαζικού τουρισμού.
Η Βενετία, αναφέρει δημοσίευμα του περιοδικού Time, είναι μία πραγματική όαση ηρεμίας στις απεικονίσεις των ντόπιων καλλιτεχνών. Οι γέφυρές της ξεπροβάλλουν γαλήνιες πάνω από τα κανάλια της και το φως του ηλίου αντανακλά στα μπαλκόνια της. Συχνά η ανθρώπινη παρουσία δεν διαταράσσει την πάλαι ποτέ Γαληνοτάτη. Οι πλανόδιοι καλλιτέχνες στην πλατεία του Αγίου Μάρκου έχουν καταλάβει τις θέσεις τους στο σημείο όπου πλήθη τουριστών κάνουν τις βόλτες τους γύρω από το Παλάτι των Δόγηδων, καταναλώνοντας παγωτά και βγάζοντας σέλφις. Ωστόσο, όλοι συμφωνούν ότι ο τουρισμός επέφερε ένα θανάσιμο πλήγμα στην πόλη.
Ο δήμαρχος της πόλης Λουίτζι Μπρουνιάνο είχε εγκαταστήσει φυλάκια ελέγχου τα οποία επιχειρούσαν να παρεμποδίζουν τους τουρίστες να προσεγγίζουν τις πιο πολυσύχναστες οδούς, αφήνοντας ταυτόχρονα τους ντόπιους να περνάνε. Την ίδια στιγμή, οι κάτοικοι πιστεύουν ότι η Βενετία δεν πρέπει να κλείσει αφού είναι μία πόλη και όχι ένα θεματικό πάρκο.
Η Βενετία δεν είναι η μοναδική πόλη που διατηρεί αυτή τη στάση. Πολλές ευρωπαϊκές πόλεις υιοθετούν ανάλογη προσέγγιση. Την τελευταία δεκαετία τα πράγματα έχουν χειροτερέψει και οι τουρίστες που έρχονται μαζικά απειλούν να «καταπιούν» τις πόλεις. Περίπου 87 εκατομμύρια τουρίστες επισκέφθηκαν τη Γαλλία το 2017. Πάνω από 58,3 εκατομμύρια ταξίδεψαν την Ιταλία και ούτε η μικρή Ολλανδία έμεινε στο «απυρόβλητο», καθώς την επισκέφθηκαν 17,9 εκατομμύρια τουρίστες. Δεν είναι μόνο η Ευρώπη που δοκιμάζεται από τον μαζικό τουρισμό.
Το αδιαχώρητο από τουρίστες σε παραλία στο Σαν Σεμπαστιάν.
Η Ασία αύξησε κατά 9% τους διεθνείς επισκέπτες της το 2016 και στη Λατινική Αμερική η συμβολή του τουριστικού προϊόντος στο ΑΕΠ αναμένεται να αυξηθεί κατά 3,4% φέτος. Στην Καραϊβική οι αφίξεις αυξήθηκαν κατά 1,7% το 2017.
Η μερίδα του λέοντος των τουριστών, ωστόσο, καταγράφεται στην Ευρώπη. Από 1,3 δισεκατομμύρια διεθνείς αφίξεις, σύμφωνα με τα στοιχεία του ΟΗΕ πέρυσι, το 51% αφορούσε την Ευρώπη, μία αύξηση της τάξεως του 8% σε σχέση με την περασμένη χρονιά. Η μεγάλη μερίδα αυτών των τουριστών είναι Αμερικανοί που δηλώνουν γοητευμένοι από τα θέλγητρα της Γηραιάς Ηπείρου.
Η σύγχυση και η αντίφαση
Η αλήθεια είναι ότι η αύξηση των τουριστών προκαλεί σύγχυση στην Ευρώπη. Είναι χαρακτηριστικό ότι κατά τη διάρκεια της άνοιξης σημειώθηκαν διαδηλώσεις κατά του μαζικού τουρισμού σε πολλές πόλεις. Στη Μαγιόρκα της Ισπανίας οι διαδηλωτές υποδέχονταν τις νέες αφίξεις με τεράστια πανό που έγραφαν «ο τουρισμός σκοτώνει τη Μαγιόρκα». Σήμερα, οι τοπικές κυβερνήσεις προσπαθούν να αντισταθούν.
Συχνά οι ίδιες πόλεις που διαμαρτύρονται ευθύνονται για την τουριστική έκρηξη, καθώς προσπάθησαν να προσελκύσουν επισκέπτες. Για πολλά ευρωπαϊκά κράτη που στέναζαν σε περιόδους οικονομικής κρίσης ο τουρισμός έδειχνε σωσίβιο. Ο τουριστικός τομέας προσέφερε 321 δισεκατομμύρια δολάρια στην Ευρωπαϊκή Ενωση το 2016 και σε αυτόν εργάζονται 12 εκατομμύρια άνθρωποι.
Εύγλωττη η διαμαρτυρία των κατοίκων της Βενετίας.
Μία από τις πιο «προβληματικές» πόλεις είναι η Βαρκελώνη, που πληρώνει ακριβά το τίμημα του τουρισμού. Καθημερινά κρουαζιερόπλοια αφήνουν χιλιάδες τουρίστες στη λεωφόρο Ράμπλας. Η πολυκοσμία είναι τόση που ούτε να περπατήσεις μπορείς ούτε να ψωνίσεις στα σοκάκια της πόλης.
Ωστόσο, η Βαρκελώνη δεν έμεινε με δεμένα χέρια: τα τελευταία χρόνια προσπαθεί να βελτιώσει τη συμπεριφορά των τουριστών. Ετσι, επιβάλλει πρόστιμα σε αυτούς που κυκλοφορούν με τα μαγιό τους.
Η νυν δήμαρχος, Αντα Κολάου, εντατικοποίησε τις δράσεις. Η τοπική κυβέρνηση απαγόρευσε την ανέγερση νέων ξενοδοχείων στο κέντρο της πόλης και αποτρέπει την αντικατάστασή τους όταν τα παλιά κλείνουν. Επίσης, έγινε πιο δύσκολο τα πλοία να πάρουν άδεια για να δέσουν. Και άλλα περιοριστικά μέτρα έχουν τεθεί σε εφαρμογή. Ομάδες τουριστών μπορούν να επισκέπτονται την αγορά Μποκερία μόνο σε συγκεκριμένες ώρες και η δημοτική αρχή πρόκειται να λάβει και άλλα μέτρα, ώστε να διασφαλίσει ότι οι ντόπιοι θα ζουν σε μια βιώσιμη πόλη.
Αλλο παράδειγμα είναι το Ντουμπρόβνικ, που γνώρισε μεγάλη δημοφιλία από τη στιγμή που το μεσαιωνικό του κέντρο φιλοξένησε τα γυρίσματα του «Game of Thrones». Κι πάλι η πόλη δεν έμεινε με τα χέρια δεμένα. Αντιμέτωπη με την ειρηνική εισβολή, περιόρισε τους καθημερινούς επισκέπτες σε 8.000 και ο σημερινός δήμαρχος προσπαθεί να τους μειώσει ακόμα περισσότερο.
Το Αμστερνταμ δέχθηκε έξι εκατομμύρια επισκέπτες το 2016. Η ολλανδική πόλη έχει επιβάλει πρόστιμα για κακή συμπεριφορά, ενώ προσπαθεί να προσελκύσει επισκέπτες σε λιγότερο δημοφιλείς περιοχές όπως το Ζάντβουρτ, μία παράκτια πόλη περίπου 25 χιλιόμετρα από το κέντρο της πρωτεύουσας. Επίσης, αύξησε τον τουριστικό φόρο σε 6% και προστέθηκε στις πόλεις και τις χώρες που προσπαθούν να μειώσουν την τουριστική προσέλευση μέσα από τη φορολογία. Ωστόσο, δεν είναι όλες οι πόλεις της Ευρώπης εξίσου έτοιμες να ακολουθήσουν τον δρόμο της φορολόγησης προκειμένου να αποτρέψουν την τουριστική εισβολή. Η Νορβηγία, παραδείγματος χάρη, είπε «όχι» στην υψηλότερη φορολόγηση.
Μήνυμα προς τους τουρίστες στο Αμστερνταμ.
Τα σπίτια της Airbnb
Είναι λογικό ότι η εισροή χρημάτων αμβλύνει κάπως τις οργισμένες αντιδράσεις των μόνιμων κατοίκων. Η έλευση της Airbnb δημιούργησε μία ροή εισοδήματος για τους κατοίκους των κέντρων των πόλεων που έχουν διαμερίσματα προς ενοικίαση.
Η εταιρεία θεωρεί ότι αποτελεί απάντηση στις ανάγκες του μαζικού τουρισμού και πως δεν τον προκαλεί. Πολύ συχνά επενδυτές αγοράζουν ακίνητα στις επιθυμητές περιοχές και τα μετατρέπουν σε τουριστικά, δημιουργώντας ωστόσο με τον τρόπο αυτό οικιστικά προβλήματα και ανεβάζοντας τις τιμές.
Ωστόσο, μία ακόμα φορά πολλές πόλεις αντέδρασαν. Η Κοπεγχάγη, παραδείγματος χάρη, έχει περιορίσει τις ημέρες κατά τις οποίες οι ιδιοκτήτες μπορούν να νοικιάσουν την κατοικία τους. Η Βαρκελώνη έβαλε κατά της επιχείρησης Airbnb, εξαναγκάζοντας την να μοιραστεί τα δεδομένα των ιδιοκτητών και να αφαιρέσει τα διαμερίσματα που δεν διαθέτουν άδεια.
Παντού στην Ευρώπη αποτελεί πρόβλημα η εξισορρόπηση των αναγκών των ντόπιων με τις απαιτήσεις των τουριστών. Ιδιαίτερα οξύ είναι το πρόβλημα στη Βενετία, όπου εκατομμύρια τουρίστες συρρέουν στα στενά της σοκάκια. Προς το παρόν η τοπική κυβέρνηση έχει περιορίσει την ανοικοδόμηση νέων ξενοδοχείων και εστιατορίων, ενώ ταυτόχρονα δημιούργησε και μία λωρίδα ταχείας κυκλοφορίας για τους ντόπιους στις δημόσιες συγκοινωνίες. Επίσης έχει λάβει μέτρα για να αποτρέπει τους τουρίστες από το να κάθονται στα μνημεία, να πηδούν μέσα στα κανάλια και να συμπεριφέρονται με άσεμνο τρόπο.
Ωστόσο και οι πολλοί περιορισμοί κινδυνεύουν να στερήσουν από τους ντόπιους το τουριστικό συνάλλαγμα. Στη Βενετία οι καταστηματάρχες εναντιώθηκαν σε πρόταση να μπει εισιτήριο στην πλατεία Αγίου Μάρκου, ενώ ευαίσθητο ζήτημα παραμένει και η αποτροπή των μεγάλων κρουαζιερόπλοιων από το να δένουν στην (πάλαι ποτέ) Γαληνοτάτη. Πολλά κέντρα πόλεων κινδυνεύουν να μείνουν χωρίς ντόπιους, καθώς παντού έχουν τοποθετηθεί πάγκοι που πωλούν τουριστικά αναμνηστικά. Τα καταστήματα και τα γραφεία κλείνουν.
Οταν οι ντόπιοι φεύγουν και αντικαθίστανται από τους επισκέπτες, μέρος της γοητείας των ιστορικών αστικών κέντρων χάνεται.
Πολλές οι αιτίες
Η τουριστική αυτή έκρηξη οφείλεται σε πολλούς παράγοντες. Οι αεροπορικές εταιρείες χαμηλού κόστους όπως είναι η Εasyjet, η Ryanair και η Vueling σημείωσαν θριαμβευτική επέκταση τη δεκαετία του 2000 και οι ανταγωνιστικές τιμές των εισιτηρίων που πωλούν οδήγησαν σε αύξηση του επιβατικού κοινού. Αλλά δεν είναι μόνο τα αεροπλάνα που φταίνε για τον μαζικό τουρισμό. Η βιομηχανία των κρουαζιερόπλοιων σημείωσε έκρηξη και αυξήθηκε κατά 49%. Την ίδια στιγμή η έλευση της δημοφιλούς πλατφόρμας Airbnb, η οποία εμφανίστηκε το 2008, κατέστησε φθηνότερες τις τιμές διαμονής, δίνοντας την ευκαιρία σε εκατομμύρια ανθρώπους να ταξιδέψουν χωρίς να χρειάζεται να ξοδέψουν μία περιουσία. Επίσης, η οικονομική ανάπτυξη σε χώρες όπως η Κίνα και η Ινδία «πλημμύρισε» τη γη με ταξιδιώ-τες. Ακόμα και η κλιματική αλλαγή φαίνεται να διαδραμάτισε κάποιο ρόλο, καθώς τα καλοκαίρια επιμηκύνονται αλλά και τόποι όπου δεν υπήρχε πριν πρόσβαση ανοίγουν.
