Πέθανε ο Βαγγέλης Παπαθανασίου

Ήταν βραβευμένος με Όσκαρ για την μουσική της ταινίας Οι δρόμοι της φωτιάς το 1982. Επίσης είχε επενδύσει μουσικά πλήθος άλλων κινηματογραφικών ταινιών όπως: Blade Runner, 1492: Χριστόφορος Κολόμβος, Αλέξανδρος, Ελ Γκρέκο κ.ά. Έχει συνεργαστεί με τον Ντέμη Ρούσο, την Ειρήνη Παππά και τον Γιον Άντερσον

by Times Newsroom

Έφυγε από τη ζωή σε ηλικία 79 ετών ο μεγάλος Έλληνας μουσικός και συνθέτης, Βαγγέλης Παπαθανασίου, αργά το βράδυ της Τρίτης 17 Μαΐου.

Βραβεύθηκε με Όσκαρ για την μουσική της ταινίας «Οι δρόμοι της φωτιάς το 1982». Επίσης έχει επενδύσει μουσικά πλήθος άλλων κινηματογραφικών ταινιών όπως: Blade Runner, 1492: Χριστόφορος Κολόμβος, Αλέξανδρος, Ελ Γκρέκο κ.ά.

Η συνέντευξή του στο περιοδικό «Κ» το 2019

Στις 25 Ιανουαρίου 2019 έφτασε στα χέρια μας το νέο έργο του Βαγγέλη Παπαθανασίου, το «Nocturne». Ο συνθέτης αποδίδει στο πιάνο έντεκα νέες και έξι κλασικές συνθέσεις του – το «Chariots of Fire», το love theme από το «Blade Runner», αλλά και το θέμα από το «1492», μεταξύ άλλων. Το «Nocturne», που είναι μια αφορμή για να μιλήσουμε για ορισμένα ζητήματα που τον απασχολούν διαχρονικά, μπορεί να προσεγγιστεί ως ένας «διαλογισμός» πάνω στην έννοια της νύχτας.

Ο καλλιτέχνης, που κέρδισε το Όσκαρ το 1982 για τη μουσική του στους «Δρόμους της Φωτιάς», έχει δημιουργήσει έργα με κεντρικό θέμα άλλοτε το Διάστημα και άλλοτε τη Γη. Θα έλεγε κανείς ότι ο νυχτερινός ουρανός με τα αστέρια –σε μια θαυμάσια φωτογραφία στο εξώφυλλο του CD– συμβολίζει τη νοητική σύντηξη Διαστήματος και Γης και γι’ αυτό –ως συμβολικό πλαίσιο– συνδυάζει δύο κύριες πλευρές της δημιουργικής έκφρασης του συνθέτη.

«Θεωρώ ότι όλα έχουν ειπωθεί και γραφτεί για τη νύχτα, από την αρχή της ύπαρξης του ανθρώπου, θετικά και αρνητικά», αρχίζει τη συζήτηση ο κ. Παπαθανασίου. «Μυστήρια, παραμύθια, κάθε είδους φόβοι, ερωτισμός, φαντασιώσεις. Και όλα αυτά, γιατί η νύχτα ενισχύει κατά πολύ στον άνθρωπο το συναίσθημα». Το «Nocturne» διαπνέεται από την έννοια της μοναχικότητας, όχι όμως με το βάρος της μελαγχολίας, αλλά με την ισορροπία του στοχασμού και της αταραξίας. «Η μοναχικότητα, η μελαγχολία, ο στοχασμός· σε όλα αυτά τα στοιχεία η νύχτα τούς δίνει τον χώρο να αναπτυχθούν και να λειτουργήσουν», λέει.

Τον ρωτώ γιατί, ενώ είναι ταυτισμένος με την πρωτοπορία στο πεδίο της αξιοποίησης της νέας τεχνολογίας, επέλεξε το έργο αυτό να είναι ουσιαστικά μια ωδή στο πιάνο, ένα παλαιό όργανο. «Αρέσει σε εμάς τους ανθρώπους να μιλάμε για πρωτοπορία, αλλά προσωπικά δίνω σημασία περισσότερο στη συνέπεια», λέει. «Όσον αφορά το πιάνο στο οποίο αναφέρεστε, όπως και τα άλλα μουσικά όργανα, στην ουσία δεν έχει ηλικία. Κάθε όργανο έχει τη δική του προσωπικότητα και οι συνδυασμοί τους δημιουργούν χαρακτήρες και χρώματα. Ως προς την πρωτοπορία, δεν βρίσκεται στα όργανα, αλλά στον άνθρωπο. Παράδειγμα: θα μπορούσατε να γράψετε με το δάχτυλό σας στην άμμο μια φράση ή μια μαθηματική εξίσωση και την ίδια φράση ή εξίσωση να τη γράψετε στον πιο σύγχρονο υπολογιστή. Το νόημα θα είναι ακριβώς το ίδιο».

Σε μια συνέντευξη που έδωσε το 1984 στο περιοδικό Guitar and Claviers είχε πει ότι εργάζεται με το συνθεσάιζερ όπως θα εργαζόταν με μια συμφωνική ορχήστρα. Πρόσθεσε ωστόσο ότι δεν θα μπορούσε ένα συνθεσάιζερ να υποκαταστήσει μια συμφωνική ορχήστρα, γιατί «λείπει ο ανθρώπινος παράγοντας, ο οποίος δεν μπορεί να κωδικοποιηθεί, να προγραμματιστεί». Τριάντα πέντε χρόνια μετά, μπαίνω στον πειρασμό να τον ρωτήσω αν πιστεύει ότι με τη σημερινή πρόοδο της τεχνητής νοημοσύνης μπορεί οι μικροεπεξεργαστές σε ένα συνθεσάιζερ να αρχίσουν να «εξανθρωπίζονται». Θα ήθελε να είχε μπροστά του και να εργάζεται με ένα “νοήμον συνθεσάιζερ” που θα προσέγγιζε ακόμα περισσότερο μια συμφωνική ορχήστρα;

Όλα είναι δόνηση

«Κατ’ αρχάς, είναι προφανές ότι ο άνθρωπος χρησιμοποιεί κάθε διαφορετική πηγή ήχου για να πετύχει ένα άλφα, βήτα ή γάμμα αποτέλεσμα», εξηγεί. «Αυτή ήταν η προσέγγιση, αιώνες πριν, των συμφωνικών συνόλων, μικρών ή μεγάλων. Πάντα θεωρούσα ότι η συμφωνική ορχήστρα ήταν και η αρχή του πρώτου συνθεσάιζερ. Το να νομίζουμε ότι ο ήχος που παράγεται από τα “παραδοσιακά” μουσικά όργανα, που και αυτά δεν είναι τίποτε άλλο από μηχανές, είναι ο σωστός τρόπος, αυτό είναι λάθος. Αυτό που έχει σημασία είναι το πώς τα χρησιμοποιεί ο άνθρωπος και κατά βάθος πώς τα χρησιμοποιεί η μουσική. Άλλωστε, όλα είναι δόνηση και η δόνηση υπάρχει παντού. Ως προς την τεχνητή νοημοσύνη που αναφέρετε και η οποία τελευταία έχει πάρει διαστάσεις μόδας, δεν βλέπω τον λόγο να χρησιμοποιώ ένα μηχάνημα με τεχνητή νοημοσύνη, τη στιγμή που μπορώ να συνεργάζομαι μ’ έναν άνθρωπο».

Η αλήθεια είναι ότι δεν περίμενα αυτή την απάντηση, διότι κατά βάθος θα ήθελα ο συνθέτης που σφράγισε με τη μουσική του το «Blade Runner» –την ταινία που κατά τη γνώμη πολλών σε όλο τον κόσμο αποτελεί την αισθητική, κινηματογραφική, αλλά και φιλοσοφική αποθέωση της τεχνητής νοημοσύνης– να είναι έτοιμος να υποδεχθεί το νέο στάδιο της εξέλιξης του ανθρώπου, που θα προέλθει από το άνοιγμα των ασκών της νοημοσύνης. Προφανώς, όμως, η σκέψη του παραμένει σταθερά «ανθρωποκεντρική».

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχουν οι απόψεις του για την Ελλάδα, τόσο τη σημερινή Ελλάδα όσο και την Ελλάδα ως διαχρονική έννοια δημιουργίας, πολιτισμού και πνευματικής ολοκλήρωσης. Σε μια συνέντευξή του στα «Πρόσωπα» και στη Μανουέλα Παυλίδου, το 1985, είχε πει ότι «οι χώρες που εισάγουν δεν διευκολύνουν τη δημιουργία, γιατί έχουν συνηθίσει να εισάγουν και όχι να εξάγουν πράγματα». Θεωρώ ότι αυτή είναι μια εξαιρετική παρατήρηση για την Ελλάδα, που ισχύει και σήμερα, παρά την όποια πρόοδο. Πιστεύει ότι η δημιουργία είναι ζήτημα νοοτροπίας – αν είμαστε και σκεφτόμαστε με εξωστρέφεια ή όχι; Το ερώτημα αυτό πυροδοτεί μια συζήτηση με επιχειρήματα που σε πολλούς θα φανούν ενδιαφέροντα όσο και απροσδόκητα, και είναι χρήσιμα για να εξηγήσουν όχι μόνο το έλλειμμα δημιουργίας στην Ελλάδα, αλλά και διεθνή φαινόμενα, όπως η οικονομική κρίση, το Brexit ή τα «κίτρινα γιλέκα».

«Ο κρίκος ή το κέντρο, αν θέλετε, που δημιουργεί αυτή τη συμπεριφορά είναι η ελευθερία», λέει και τονίζει τη λέξη «ελευθερία». «Αυτό που σας λέω μπορεί να σας φαίνεται παράξενο και όχι αληθινό, αλλά σκεφτείτε και πείτε μου. Πότε εδώ και περίπου 2.000 χρόνια η χώρα μας μπορούσε να πάρει μόνη της αποφάσεις για κάθε είδους ουσιαστικά θέματα, χωρίς να ρωτήσει και να πάρει την άδεια από κάποιον άλλον; Άρα λοιπόν, οι Έλληνες, ως κατακτημένοι, έπρεπε να πάρουν την άδεια από τον κατακτητή για να πράξουν το οτιδήποτε, έως ότου επιβληθεί η νέα τάξη πραγμάτων, που ήταν και η μεγαλύτερη καταστροφή στην ανθρωπότητα».

_________________

Συνθέσεις για κινηματογραφικές ταινίες

Άλμπουμ Chariots of fire

Ένα μεγάλο μέρος των συνθέσεων του Παπαθανασίου δημιουργήθηκαν για να πλαισιώσουν κινηματογραφικές παραγωγές ως σάουντρακ. Κορυφαίο σάουντρακ θεωρείται το Οι δρόμοι της φωτιάς (Chariots of Fire) για την ομώνυμη ταινία του 1981 η οποία απέσπασε το Όσκαρ Καλύτερης Πρωτότυπης Μουσικής το 1982.

Η ταινία εξιστορεί την προσπάθεια τριών Βρετανών δρομέων στους Ολυμπιακούς Αγώνες του 1924 στο Παρίσι. Ο Παπαθανασίου έχει γράψει μουσική σε αρκετές ταινίες μυθοπλασίας, ντοκιμαντέρ και τηλεοπτικές παραγωγές, ανάμεσα στις οποίες ξεχωρίζουν οι:

  • Vortex – Το πρόσωπο της μέδουσας (1967) του Νίκου Κούνδουρου,
  • Ο αγνοούμενος (Missing, 1982) του Έλληνα σκηνοθέτη Κώστα Γαβρά,
  • Blade Runner (Μπλέιντ Ράνερς: Ομάδες Εξόντωσης, 1982) ταινία επιστημονικής φαντασίας του Ρίντλεϊ Σκοτ,
  • Η ανταρσία του Μπάουντυ (1984) του Ρότζερ Ντόναλτσον,
  • Francesco (1989) της Liliana Cavani,
  • 1492: Χριστόφορος Κολόμβος (1492 – Conquest of Paradise, 1992) για το οποίο απέσπασε το βραβείο Echo Awards αλλά και το βραβείο του Χρυσού Λέοντα,
  • Τα μαύρα φεγγάρια του έρωτα (Bitter Moon, 1992) του Ρόμαν Πολάνσκι,
  • Καβάφης (1996) του Γιάννη Σμαραγδή,
  • Αλέξανδρος (Alexander, 2004) του Όλιβερ Στόουν,
  • Ελ Γκρέκο (2007) του Γιάννη Σμαραγδή.

Μουσική για το διάστημα

Η εξερεύνηση του διαστήματος τον ενθουσίαζε από τα πρώτα του παιδικά χρόνια όπως είχε δηλώσει και ο ίδιος. Ένα μεγάλο μέρος από τα έργα του είναι αφιερωμένο σε αυτό, ενώ διαχρονικά οι κορυφαίοι διαστημικοί οργανισμοί τον εμπιστεύτηκαν για να μελοποιήσει τις επιτυχίες τους.

Το 1980 ξεκίνησε να προβάλλεται η αμερικανική τηλεοπτική σειρά Cosmos: A Personal Voyage του Καρλ Σαγκάν, που είχε ως κύριο θέμα τη θέση του ανθρώπου στο σύμπαν και την ύπαρξη εξωγήινης ζωής. Η μουσική επένδυση των επεισοδίων δημιουργήθηκε από τον Παπαθανασίου, ενώ η σειρά απέσπασε βραβείο Έμμυ και προβλήθηκε σε 69 χώρες και σε 500 εκατομμύρια τηλεθεατές.

Το καλοκαίρι του 2001 ο Παπαθανασίου παρουσίασε το έργο Μυθωδία στους στύλους του Ολυμπίου Διός. Η μουσική του έργου δημιουργήθηκε ώστε να συνοδεύσει τη διαστημική αποστολή της ΝΑΣΑ 2001: Οδύσσεια στον Άρη. Ήταν μία φαντασμαγορική μουσική παράσταση, κατά τη διάρκεια της οποίας προβάλλονταν με ειδικά οπτικά εφέ απεικονίσεις κυρίως από θεούς της αρχαίας Ελλάδας και διαστημικές εικόνες της ΝΑΣΑ.

Τα σολιστικά μέρη του έργου ερμήνευσαν οι σοπράνο Τζέσι Νόρμαν και Κάθλιν Μπατλ. Επίσης συμμετείχε η Μητροπολιτική Ορχήστρα του Λονδίνου, 120μελής χορωδία της Εθνικής Λυρικής Σκηνής ενώ ο ίδιος ο συνθέτης χειριζόταν τα πλήκτρα. Το έργο προβλήθηκε τηλεοπτικά σε όλο τον πλανήτη ενώ υπήρχαν γιγαντοοθόνες και στο Παναθηναϊκό Στάδιο. Μετά το τέλος της μουσικής παράστασης η γαλλική κυβέρνηση, την οποία εκπροσώπησε ο υπουργός παιδείας Ζακ Λανγκ, απένειμε στον Παπαθανασίου τον τίτλο του Τάγματος της Λεγεώνας της Τιμής σε μία τελετή που έλαβε χώρα στο περιστύλιο του Ζαππείου.

Δύο χρόνια αργότερα η ΝΑΣΑ του απένειμε το μετάλλιο δημόσιας συνεισφοράς σε αναγνώριση εξαιρετικής συνεισφοράς στο όραμα της. Το βραβείο αποτελεί την υψηλότερη τιμή από τον Αμερικανικό οργανισμό για μη κυβερνητικά πρόσωπα.

Το 2013, η ΝΑΣΑ υιοθέτησε για δεύτερη φορά τη μουσική του Παπαθανασίου με ένα πρωτότυπο μουσικό έργο που δημιουργήθηκε για να πλαισιώσει το βίντεο από την αποστολή Ήρα (Τζούνο), που απεικονίζει συγχρόνως την κίνηση της Γης και της σελήνης μαζί για πρώτη φορά. Το βίντεο απαθανατίστηκε κατά τη διάρκεια της αποστολής καθ’ οδόν για το σύστημα του πλανήτη Δία.

Τον Νοέμβριο του 2014 ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Διαστήματος (ESA) πρότεινε στον Παπαθανασίου να συνθέσει την μουσική για την πρώτη ιστορική προσεδάφιση σε κομήτη. Έτσι, συνέθεσε μια μουσική τριλογία (Άφιξη, Το ταξίδι του Philae και Το βαλς του Ροζέτα) η οποία παρουσιάστηκε από τον ESA μετά την επιτυχημένη προσεδάφιση του σκάφους Ροζέτα στον κομήτη 67P.

Το 1995, ως φόρο τιμής στην μουσική του προσφορά αλλά και στην αγάπη του για το διάστημα, το Minor Planet Center της Διεθνούς Αστρονομικής Ένωσης έδωσε το όνομα του συνθέτη στον Αστεροειδή της Κύριας Ζώνης 6354, που πλέον ονομάζεται 6354 Vangelis.

Διάφορες μουσικές δημιουργίες

  • 1982: Δημιουργεί το ηχητικό σήμα των ειδήσεων της ΕΡΤ, το οποίο συνέχιζε να ακούγεται στα τηλεοπτικά δελτία ειδήσεων μέχρι σήμερα, με εξαίρεση την περίοδο 2013-2015.
  • 1991: Αναλαμβάνει τη μουσική για τα ντοκιμαντέρ του παγκοσμίου φήμης ωκεανογράφου Ζακ-Υβ Κουστώ.
  • 1998: Γράφει το άλμπουμ Φόρος τιμής στον Γκρέκο, τα έσοδα του οποίου διατέθηκαν για την ενίσχυση της εκστρατείας της εθνικής πινακοθήκης για την απόκτηση του πίνακα του Ελ Γκρέκο Άγιος Πέτρος.
  • 1999: Συνθέτει τη μουσική που συνόδευσε την παρουσίαση του επίσημου εμβλήματος των Ολυμπιακών Αγώνων του 2004, ενώ δημιουργεί και τη μουσική για την τελετή παράδοσης την ολυμπιακής φλόγας τόσο στο Σίδνεϊ όσο και από το Σύδνεϊ στην Αθήνα.
  • 2002: Δημιουργεί την μουσική για το Παγκόσμιο Κύπελλο Ποδοσφαίρου 2002 που πραγματοποιήθηκε στις Ιαπωνία και Κορέα.

Θέατρο

Αξιοσημείωτη είναι η προσφορά του Βαγγέλη Παπαθανασίου και στο θέατρο. Το 1983 δημιούργησε τη μουσική για τη παράσταση του Μιχάλη Κακογιάννη, Ηλέκτρα στο Αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου, με πρωταγωνίστρια την Ειρήνη Παππά.

Επίσης έχει συνεργαστεί με τα Βασιλικά μπαλέτα, καθώς δημιούργησε την μουσική για τρία έργα, Το R B Sque (1980) που παρουσιάστηκε στο Βασιλικό Θέατρο Drury Lane, Το Φρανκενστάιν (1985) και το Η πεντάμορφη και το τέρας (1986).

Άλλα έργα

Το ενδιαφέρον του για τις τέχνες δεν περιοριζόταν μόνο στη σύνθεση μουσικής. Το 1997 έκανε την πρώτη του σκηνοθετική απόπειρα, καθώς σχεδίασε και διηύθυνε εξ ολοκλήρου την τελετή έναρξης του 6ου Παγκόσμιου Πρωταθλήματος Ανοιχτού Στίβου της IAAF που πραγματοποιήθηκε στο Παναθηναϊκό της Αθήνας.

Το 2003 αποκάλυψε την ικανότητα του στη ζωγραφική παρουσιάζοντας 70 δικά του έργα ζωγραφικής στα πλαίσια της Βαλένσια Μπιενάλ στην Ισπανία. Μετά την επιτυχία της έκθεσης Vangelis Pintura, τα έργα του εκτίθενται σε σημαντικές γκαλερί σε όλο τον κόσμο.

Την ίδια χρονιά, ο Παπαθανασίου παρουσίασε επίσης ένα βιβλίο που περιέχει μερικά από τα ωραιότερα έργα του, με τίτλο Vangelis.

Βραβεία και διακρίσεις

  • Όσκαρ Καλύτερου Πρωτότυπου Τραγουδιού 1982 Για την μουσική στη ταινία Δρόμοι της φωτιάς.
  • Χρυσός Λέοντας στο Cannes Lions International Advertising Festival, για την μουσική Ask the Mountains σε τηλεοπτική διαφήμιση.
  • Βραβείο Max Steiner Award το 1989, για σύνθεση και παρουσίαση διακεκριμένης κινηματογραφικής μουσικής.
  • Βραβείο Echo (Γερμανία) για το διεθνή καλλιτέχνη της χρονιάς 1992.
  • Βραβείο του Διεθνούς Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Φλάνδρας (Βέλγιο) για καλύτερη μουσική επένδυση κινηματογραφικής ταινίας.
  • Βραβείο του Διεθνούς Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Βαλένθια για καλύτερη μουσική επένδυση κινηματογραφικής ταινίας.
  • Βραβείο Κοινού για καλύτερη μουσική επένδυση κινηματογραφικής ταινίας από την Παγκόσμια Ακαδημία Μουσικής Επένδυσης στη Φλάνδρα, Βέλγιο.
  • Βραβείο Απόλλων το 1993 για τη συνεισφορά του στη μουσική από την Εταιρεία των Φίλων της Εθνικής Λυρικής Σκηνής.
  • Ο τίτλος του Ιππότη του Τάγματος των Τεχνών και των Γραμμάτων της Γαλλικής Δημοκρατίας το 1992. Η απονομή έγινε από τον Γάλλο υπουργό παιδείας.
  • Δύο φορές το Παγκόσμιο Μουσικό Βραβείο του Μόντε Κάρλο, για τον Έλληνα καλλιτέχνη με τις μεγαλύτερες πωλήσεις.
  • Ο τίτλος του Ιππότη της Λεγεώνας της Τιμής της Γαλλικής Δημοκρατίας το 2001.
  • Βραβείο RIAJ (Δισκογραφική Βιομηχανία της Ιαπωνίας) για διεθνές τραγούδι της χρονιάς 2002.
  • Μετάλλιο Δημόσιας Συνεισφοράς της ΝΑΣΑ σε αναγνώριση εξαιρετικής συνεισφοράς στο όραμα της ΝΑΣΑ το 2003.
  • Το 2013 τα Ελληνικά Ταχυδρομεία εξέδωσαν γραμματόσημα τα οποία τον απεικόνιζαν.
  • Τιμητικό διδακτορικό δίπλωμα από το Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών το 2008, παραχωρώντας του το διακεκριμένο τίτλο του ομότιμου καθηγητή. Το διδακτορικό του δόθηκε για την εξαιρετική συμβολή του στη μουσική παιδεία του ελληνικού λαού, καθώς και για τη διάδοση του μηνύματος του
  • Ελληνισμού σε όλο τον κόσμο.

Σχετικά Άρθρα

Leave a Comment

Αυτή η ιστοσελίδα χρησιμοποιεί cookies για να βελτιώσει την εμπειρία σας. Συνεχίζοντας την περιήγησή σας, δίνετε την συγκατάθεσή σας για την χρήση των cookies. Aποδοχή