Πολ Βαλερί (1871 – 1945) Γάλλος ποιητής, συγγραφέας και φιλόσοφος

Τα ενδιαφέροντά του ήταν τόσο πλατιά, ώστε μπορεί χαρακτηρισθεί πολυμαθής. Εκτός από το ποιητικό του έργο και τους διαλόγους του, συνέγραψε πολλά δοκίμια, ενώ είναι γνωστός και για τους αφορισμούς του πάνω σε θέματα Τέχνης, Ιστορίας, Γραμμάτων, Μουσικής και επικαιρότητας

by Times Newsroom

Ο Πολ Βαλερί (Ambroise-Paul-Toussaint-Jules Valéry, 30 Οκτωβρίου 1871 – 20 Ιουλίου 1945) ήταν Γάλλος ποιητής, συγγραφέας και φιλόσοφος. Τα ενδιαφέροντά του ήταν τόσο πλατιά, ώστε μπορεί χαρακτηρισθεί πολυμαθής. Εκτός από το ποιητικό του έργο και τους διαλόγους του, συνέγραψε πολλά δοκίμια, ενώ είναι γνωστός και για τους αφορισμούς του πάνω σε θέματα Τέχνης, Ιστορίας, Γραμμάτων, Μουσικής και επικαιρότητας.

Ο Valéry γεννήθηκε από Κορσικανό πατέρα και Γενοβέζα μητέρα στο Σετ (Sète), μια κωμόπολη στην ακτή της Μεσογείου, στον Νομό Ερό, αλλά μεγάλωσε στο Μονπελιέ. Μετά από παραδοσιακή ρωμαιοκαθολική εκπαίδευση, σπούδασε νομικά στο Πανεπιστήμιο του Μονπελιέ και στη συνέχεια εγκαταστάθηκε στο Παρίσι, όπου πέρασε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του.

Ο Valéry αφοσιώθηκε στη συγγραφή ως κύρια απασχόλησή του κάπως αργά στη ζωή του (σχεδόν 50 ετών), όταν ο επιχειρηματίας του οποίου ήταν γραμματέας επί εικοσαετία, ο Édouard Lebey, πέθανε από τη Νόσο του Πάρκινσον το 1920. Μέχρι τότε ο Βαλερύ είχε επίσης εργασθεί για λίγο ως υπάλληλος του Υπουργείου Πολέμου. Για ένα διάστημα ήταν μέλος του κύκλου του ποιητή Στεφάν Μαλαρμέ.

Μετά την εκλογή του στη Γαλλική Ακαδημία το 1925, ο Valéry άρχισε να γίνεται γνωστός ως διανοούμενος στη γαλλική κοινωνία. Γύριζε ακούραστα στην Ευρώπη δίνοντας διαλέξεις επί πολιτιστικών και κοινωνικών θεμάτων, ενώ αργότερα ανέλαβε και κάποιες επίσημες ιδιότητες: αντιπροσώπευσε τη Γαλλία σε πολιτιστικά ζητήματα στην Κοινωνία των Εθνών, υπηρετώντας σε αρκετές επιτροπές του οργανισμού αυτού. Μια δωδεκάδα δοκίμιά του που μεταφράσθηκαν στα αγγλικά με τον τίτλο The Outlook for Intelligence (1989) προέκυψαν από αυτές του τις δραστηριότητες.

Το 1931 ο Valéry ίδρυσε το Collège Internationale de Cannes (Διεθνές Κολέγιο των Καννών), ένα ιδιωτικό ίδρυμα για τη διδασκαλία της γαλλικής γλώσσας και πολιτισμού. Το Κολέγιο αυτό λειτουργεί μέχρι σήμερα, προσφέροντας επαγγελματικά μαθήματα σε Γάλλους και μαθήματα γαλλικών για ξενόγλωσσους φοιτητές.

Ο Valéry επιλέχθηκε για να δώσει τον εναρκτήριο λόγο στον εθνικό εορτασμό το 1932 από τους Γερμανούς της εκατοστής επετείου του θανάτου του Γκαίτε. Αυτή ήταν μια ταιριαστή επιλογή, καθώς ο Valéry μοιραζόταν με τον Γκαίτε το ίδιο έντονο ενδιαφέρον για την Επιστήμη (ιδίως τη Βιολογία και τη θεωρία του φωτός).

Εκτός από μέλος της Γαλλικής Ακαδημίας ο Valéry ήταν και μέλος της Ακαδημίας Επιστημών της Λισαβόνας και του Front national des Écrivains (= «Εθνικού Μετώπου Συγγραφέων»). Το 1937 διορίσθηκε διευθυντικό στέλεχος στο μετέπειτα Πανεπιστήμιο της Νίκαιας, ενώ ήταν ο πρώτος χρονικά κάτοχος της `Εδρας της Ποιητικής στο Κολέγιο της Γαλλίας.

Κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, η Κυβέρνηση του Βισί τον απεμάκρυνε από κάποιες από αυτές τις θέσεις και αξιώματα εξαιτίας της ήρεμης αρνήσεώς του να συνεργασθεί με αυτή και τις γερμανικές κατοχικές δυνάμεις, αλλά ο Valéry συνέχισε σε όλη τη διάρκεια της κατοχής να εκδίδει κείμενά του και να αναπτύσσει δραστηριότητα στη γαλλική πολιτιστική ζωή, ιδιαίτερα ως μέλος της Γαλλικής Ακαδημίας.

Το 1900 ο Valéry πήρε ως σύζυγό του τη Jeannie Gobillard, μια φίλη της οικογένειας Μαλαρμέ, που ήταν και ανεψιά της ζωγράφου Berthe Morisot. Ο γάμος ήταν μια διπλή τελετή κατά την οποία ταυτόχρονα η κόρη της Morisot, η Julie Manet, παντρεύτηκε τον ζωγράφο Ernest Rouart. Ο Valéry και η Γκομπιγιάρ απέκτησαν τρία παιδιά: τον Κλωντ, την Αγάθη και τον Φρανσουά.

Ο τάφος του Valéry

Ο Valéry πέθανε στο Παρίσι αλλά τάφηκε στο κοιμητήριο της γενέτειράς του Sète, το ίδιο κοιμητήριο που ενέπνευσε ένα από τα γνωστότερα ποιήματά του, το le Cimetière marin («Θαλασσινό κοιμητήρι»).

Έργο

Ο Valéry είναι γνωστότερος ως ποιητής, θεωρούμενος κάποτε ως τελευταίος των Γάλλων συμβολιστών. Ωστόσο υπήρξαν πολλές συζητήσεις σχετικά με το αν ήταν κυρίως φιλόσοφος ή ποιητής: συνολικά λιγότερα από εκατό ποιήματά του έχουν δημοσιευθεί.

Ποίηση

Τη νύχτα της 4ης Οκτωβρίου 1892, κατά τη διάρκεια μιας δυνατής θύελλας, ο Valéry είχε μία υπαρξιακή κρίση που επέδρασε πολύ στη συγγραφική του σταδιοδρομία. Περί το 1898, η συγγραφική του δραστηριότητα σχεδόν διακόπηκε, εξαιτίας και του θανάτου του μέντορά του Στεφάν Μαλαρμέ και για σχεδόν 20 χρόνια από τότε ο Valéry δεν δημοσίευσε ούτε μία λέξη μέχρι το 1917, οπότε και έσπασε αυτή τη «Μεγάλη Σιωπή» με την έκδοση του La Jeune Parque («Η νεαρή Μοίρα») στα 46 του. Αυτό το σκοτεινό αλλά και πλήρες μουσικότητας αριστούργημα από 512 αλεξανδρινούς στίχους σε ομοιοκατάληκτα ζευγάρια χρειάσθηκε 4 χρόνια για να ολοκληρωθεί και του εξασφάλισε άμεση φήμη. Πολλοί στη Γαλλία το θεωρούν το σημαντικότερο γαλλικό ποίημα του 20ού αιώνα. Ο τίτλος αναφέρεται στη νεαρότερη από τις τρεις Parcae (τις ρωμαϊκές θεότητες που αντιστοιχούν στις ελληνικές Μοίρες), παρότι η σύνδεση αυτή στο περιεχόμενο είναι προβληματική. Πριν από τη La Jeune Parque, τα μόνα (δημοσιευμένα) έργα του ποιητή ήταν διάλογοι, άρθρα, λίγα ποιήματα και η μελέτη για τον Λεονάρντο ντα Βίντσι (βλ. παρακάτω), ο πρώτος καρπός των επιστημονικής φύσεως ερευνών του. Το 1920 και το 1922 εξέδωσε δύο μικρές ποιητικές συλλογές. Η πρώτη, το Album des vers anciens (= «Λεύκωμα παλιών στίχων»), ήταν στην ουσία μια αναθεώρηση πρώιμων μικρότερων ποιημάτων, κάποια από τα οποία είχαν δει το φως πριν το 1900. Η δεύτερη, με τον τίτλο Charmes (από το λατινικό carmina = τραγούδια), περιείχε το «Θαλασσινό κοιμητήρι» καθώς και πολυάριθμα μικρότερα ποιήματα με πολύ διαφορετικές μεταξύ τους δομές, και επιβεβαίωσε τη φήμη του ως ενός από τους μεγαλύτερους Γάλλους ποιητές.

Η τεχνική του Valéry είναι αρκετά παραδοσιακή στην ουσία της. Ο στίχος του ομοιοκαταληκτεί και δένει στο μέτρο με παραδοσιακούς τρόπους, έχοντας επηρεασθεί από τους Μαλαρμέ και Μαλέρμπ. Παραπέρα, θέλησε να απαλλάξει την ποίηση από κάθε αισθηματισμό, φθάνοντας στο σημείο να τη μετατρέψει σε καθαρά πνευματική άσκηση. Για τον λόγο αυτό του απέδωσαν τον τίτλο του «αρχηγού της καθαρής ποίησης» (poesie pure). Το ποίημά του Palme ενέπνευσε το ποίημα του Τζέιμς Μέριλ Lost in Translation («Χαμένοι στη μετάφραση», 1974).

Πεζογραφία και φιλοσοφία

Τα πολύ περισσότερα πεζά κείμενα του Valéry , γεμάτα αφορισμούς και bons mots, αποκαλύπτουν μια συντηρητική και σκεπτικιστική ματιά πάνω στην ανθρώπινη φύση, στα όρια του κυνισμού. Πάντως ποτέ δεν είπε ή έγραψε κάτι που να υποθάλπει οποιαδήποτε μορφή ολοκληρωτισμού. Προσωπικότητες όπως οι Ρεϊμόν Πουανκαρέ, Λουί ντε Μπρολί, Ανρί Μπερξόν και Άλμπερτ Αϊνστάιν είχαν σε μεγάλη υπόληψη τη σκέψη του Valéry και αλληλογραφούσαν μαζί του. Συχνά ζητιόταν από τον Valéry να γράψει άρθρα πάνω σε θέματα που δεν επέλεγε ο ίδιος: η προκύπτουσα «διανοούμενη δημοσιογραφία» εκδόθηκε από τον ίδιο σε 5 τόμους με τον γενικό τίτλο Variétés («Ποικιλίες»).

Το εντυπωσιακότερο ίσως έργο του Valéry είναι το μνημειώδες του ημερολόγιο, τα Cahiers («Τετράδια»). Νωρίς κάθε πρωί σε όλη του την ενήλικη ζωή, έγραφε κάτι στα Cahiers, ώστε κάποτε ανέφερε: «Έχοντας αφιερώσει αυτές τις ώρες στη ζωή του νου, κερδίζω εξ αυτού το δικαίωμα να είμαι ηλίθιος για το υπόλοιπο της ημέρας». Τα θέματα που τον απασχολούν στα «Τετράδια» είναι συχνά, κατά τρόπο απροσδόκητο, η Επιστήμη και τα Μαθηματικά. Στην πραγματικότητα, τέτοια θέματα φαίνεται να έχουν απορροφήσει επί πολύ περισσότερο χρόνο την προσοχή του από ό,τι η διάσημη ποίησή του. Τα «Τετράδια» περιέχουν και τις αρχικές μορφές πολλών αφορισμών που αργότερα εισήγαγε σε βιβλία του. Μέχρι σήμερα, τα «Τετράδια» έχουν δημοσιευθεί στο σύνολό τους μόνο σε φωτοστατική αναπαραγωγή, και μόνο μετά το 1980 περίπου άρχισαν να δέχονται την εξειδικευμένη και σε βάθος μελέτη που αξίζουν.

Σήμερα ο Valéry θεωρείται ως μία αναφορά για την κονστρουκτιβιστική επιστημολογία, π.χ. στην ιστορία του κονστρουκτιβισμού από τον Ζαν-Λουί λε Μουάν (Jean-Louis Le Moigne: Les épistémologies constructivistes, 1995, PUF, σειρά «Que sais-je?»).

Από τους αφορισμούς του Valéry, συχνότατα απαντώμενος σε ελληνικά άρθρα και γενικότερα κείμενα, συντηρητικών συνήθως διανοητών, είναι αυτός κατά τον οποίο ολόκληρος ο ευρωπαϊκός και δυτικός πολιτισμός στηρίζεται πάνω σε τρεις μόνο πυλώνες: στην (αρχαία) Ελληνική Φιλοσοφία, στο Ρωμαϊκό Δίκαιο και στη Χριστιανική Ηθική.

Πολύ χαρακτηριστική είναι η μελέτη του Ε. Κουμουνδούρου για τον Valéry, η οποία μεταξύ άλλων αναφέρει για το έργο του:

Διανόηση η οποία αποσπάσθηκε από κάθε επιφανειακή επένδυση, και η οποία κατώρθωσε να καθαρθεί από κάθε τι που δεν είναι αυτή η ίδια (πράγματα ορατά του εξωτερικού κόσμου, καθώς επίσης και εσωτερικές λεπτομέρειες της προσωπικότητάς μας, ξένες προς την αφηρημένη έννοια του πνεύματος), μόνη με τον εαυτό της, αντιμέτωπη προς το κενό….

— Εμπειρίκος Κουμουνδούρος

Τέχνες

Αν και ο ίδιος δεν προέβαλε τον εαυτό του ως ιστορικό της τέχνης, τα κείμενα και οι κριτικές του για τις τέχνες αποτελούν επίσης σημαντικό τμήμα του συγγραφικού έργου του. Ξεχωρίζουν τα Paradoxe sur l’architecte (1891), στο οποίο διακήρυξε την ενότητα της αρχιτεκτονικής με τη μουσική, τις οποίες θεωρούσε υπέρτατες τέχνες, καθώς και οι μελέτες του για τον Λεονάρντο ντα Βίντσι. Το 1895 δημοσίευσε το άρθρο Εισαγωγή στη μέθοδο του Λεονάρντο ντα Βίντσι (Introduction à la méthode de Léonard de Vinci) σε συνεργασία με τον Στεφάν Μαλαρμέ, ενώ ακολούθησαν τα Note et digression (1919) και Léonard et les philosophes (1929). Έχοντας προσωπική γνωριμία με τον Εντγκάρ Ντεγκά, όταν ο τελευταίος ήταν σε προχωρημένη ηλικία, ο Valéry έγραψε το Degas, danse, dessin (1936), που περιέχει ανεκδοτολογικές αναφορές αλλά και μία σε βάθος ανάλυση της φύσης του σχεδίου, του χορού και γενικών ζητημάτων αισθητικής. Έτρεφε μεγάλη εκτίμηση στους μεγάλους δασκάλους της Αναγέννησης, ενώ αντιθέτως δεν ταυτίστηκε με τα έργα των σύγχρονών του δημιουργών, θεωρώντας την τέχνη του 20ού αιώνα παρακμασμένη.

Επιλεγμένα έργα

  • Introduction à la méthode de Léonard de Vinci (1895)
  • La soirée avec monsieur Teste (1896)
  • La Jeune Parque (1917)
  • Album des vers anciens (1920)
  • Charmes (1922)
  • Regards sur le monde actuel. (1931)
  • Variétés I; II; III (1936)
  • Variétes IV (1938)
  • Mauvaises pensées et autres (1942)
  • Tel quel (1943)
  • Variétes V (1944)
  • Vues (1948)
  • Œuvres I (1957), édition établie et annotée par Jean Hytier, Bibliothèque de la Pléiade / nrf Gallimard
  • Œuvres II (1960), édition établie et annotée par Jean Hytier, Bibliothèque de la Pléiade / nrf Gallimard
  • Prose et Vers (1968)
  • Cahiers I (1973), édition établie, présentée et annotée par Judith Robinson-Valéry, Bibliothèque de la Pléiade / nrf Gallimard
  • Cahiers II (1974), édition établie, présentée et annotée par Judith Robinson-Valéry, Bibliothèque de la Pléiade / nrf Gallimard
  • Cahiers (1894-1914) (1987), édition publiée sous la direction de Nicole Celeyrette-Pietri et Judith Robinson-Valéry avec la collaboration de Jean Celeyrette, Maria Teresa Giaveri, Paul Gifford, Jeannine Jallat, Bernard Lacorre, Huguette Laurenti, Florence de Lussy, Robert Pickering, Régine Pietra et Jürgen Schmidt-Radefeldt, tomes I-IX, Collection blanche, Gallimard

Πηγές

  • Λειβαδίτης : το άρθρο για τον Βαλερύ στη Νέα Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια (Χάρη Πάτση), τόμος 7, σελ. 677.
  • Μιχελῆς, Παναγιώτης Α., «Σκέψεις γύρω στὸν Παῦλο Βαλερὺ καὶ τὴν ἀρχιτεκτονική » , Νέα Ἑστία, 38, 437-8 (1945), σσ. 750-763

Σχετικά Άρθρα

Leave a Comment

Αυτή η ιστοσελίδα χρησιμοποιεί cookies για να βελτιώσει την εμπειρία σας. Συνεχίζοντας την περιήγησή σας, δίνετε την συγκατάθεσή σας για την χρήση των cookies. Aποδοχή