- Καταγραφή- επιμέλεια Ηλίας Τουτούνης
- Από την Ομάδα ΕΝ ΔΗΜΩ ΗΛΙΔΑΣ
ΖΩΕΜΠΟΡΙΟ
Τότε που άνθιζε η αγοροπωλησία των υποζυγίων (αλόγου, γαϊδουριού ή μουλαριού), μέχρι και την δεκαετία του ’60, απαιτούσε ώστε οι κάθε εμπλεκόμενοι κυρίως οι τσαμπάσηδες να έχουν κάποιες ειδικές εμπορικές ικανότητες, γνώσεις, εμπειρία, και πειθώ (παζάρεμα), ώστε να μην προβούν σε λάθος αγορά ζώου, χάριν της εξωτερικής εμφάνισης. Γι’ αυτό οι αγοραστές, έπρεπε να γνωρίζουν μερικά βασικά χαρακτηριστικά όσον αφορά την ηλικία, τα τερτίπια (ελαττώματα), την υπακοή τις ασθένειες του εκάστοτε ζώου κ.ά. Λίγο πολύ οι αγοραστές, οι πωλητές και κυρίως οι τσαμπάσηδες από εμπειρία και από την διδασκαλία των παλαιοτέρων και εξετάζοντας ή ψηλαφίζοντας προσεκτικά το εκάστοτε ζώο, εντόπιζαν τα περισσότερα εξ αυτών. Το πιο δύσκολο όμως ήταν να ανακαλύψουν την ηλικία του εκάστοτε ζώου και κυρίως του αλόγου, που ήταν και το κυρίαρχο ζώο για όλες τις ανάγκες της υπαίθρου.
ΕΠ ΙΛΟΓΗ ΖΩΟΥ
Η εμπειρία της αγοροπωλησίας των τσαμπάσηδων, κατά τον διακανονισμό ενός ζώου προς αγορά, επικεντρωνόταν κυρίως στην διακριτικότητα κι όταν έβλεπαν το παζαρευόμενο ζώο, «το ζύγιζαν» όπως έλεγαν «με το μάτι», μετά το ψηλάφιζαν και στο τέλος έκαναν την συμφέρουσα προς τον εαυτόν τους εκτίμηση. Η τιμή αγοράς ήταν πάντα χαμηλότερη έναντι της αξίας τους, και υψηλότερη όταν επρόκειτο για πώληση. Έλεγχαν εξονυχιστικά τα πάντα, διότι οι πωλητές, στην προσπάθειά τους για ν’ αποκρύψουν την ακριβή ηλικία των ηλικιωμένων ζώων, έτριβαν με χοντρό αλάτι το πάνω χείλος* του ζώου (άλογο, μουλάρι, γαϊδούρι), μέχρι να βγάλει αίμα. Πολλές φορές, η παραπλάνηση, γινόταν και με ισχυρά ναρκωτικά, ή με μέθη **, όταν τα ζώα ήταν άγρια, (δάγκωναν ή κλωτσούσαν) ή με καυτηρίαση των δοντιών με νιτρικό άργυρο, για να κρύψουν την ηλικία τους.
Τοιουτοτρόπως προέβαιναν σε διάφορες παραπλανητικές μεθόδους επί του ζώου, για να εντοπίσουν πόσα και πια ήταν τα ελαττώματα, τα κουσούρια και τα τερτίπια του. Ένα ζώο μπορεί ήταν καχεκτικό, τραυματισμένο, να τσίνιζε, να δάγκωνε, να σκόνταφτε, να κούτσαινε, να είναι στραβό από το ένα μάτι, να είχε συρίγγιο, να μην έκανε καλό καμάτι ή ζέξιμο, να μην στεκόταν στο φόρτωμα, στο πετάλωμα, στο πεδούκλι, στο σαμάρωμα να μην πρόγκαγε, να μην ήταν υπάκουο κ.λπ.
ΗΛΙΚΙΑ
Την ηλικία ενός αλόγου την βρίσκουμε εξετάζοντας τα δόντια του. Τ’ άλογα έχουν (36-40) τριάντα έξι έως σαράντα δόντια. Τα δόντια που βρίσκονται στο μπροστινό μέρος των σιαγόνων λέγονται κοπτήρες, επειδή μ’ αυτά το άλογο κόπτει το χόρτο όταν βόσκει. Οι κοπτήρες είναι (6) έξι σε κάθε σαγόνι. Στο βάθος του στόματος βρίσκονται οι τραπεζίτες και μ’ αυτά το άλογο μασάει τις τροφές του. Οι τραπεζίτες είναι (24) είκοσι τέσσερις. Ανάμεσα στους κοπτήρες και στους τραπεζίτες βρίσκονται οι (4) τέσσερις σκυλόδοντες. Σκυλόδοντες συνήθως έχουν μόνον τ’ αρσενικά άλογα. Οι φοράδες σπανίως αναπτύσσουν αυτά τα δόντια, που άμα τ’ αναπτύξουν αυτά μένουν κυρίως ατροφικά. Γι’ αυτό τον λόγο τ’ αρσενικά έχουν σαράντα δόντια ενώ οι φοράδες (36) τριάντα έξι.
Για να εντοπίσουμε την ηλικία ενός αλόγου, εξετάζουμε κυρίως τους κοπτήρες της κάτω σιαγόνας. Τα δόντια αποτελούνται κυρίως από δύο ουσίες την αδαμαντίνη, η οποία είναι άσπρη και πολύ σκληρή και έχει επικαλύψει την επιφάνεια του δοντιού και την ελεφαντίνη, η οποία είναι κιτρινωπή τρίβεται πιο εύκολα από την αδαμαντίνη και βρίσκεται στο εσωτερικό του δοντιού.
Το σχήμα των κοπτήρων είναι κωνικό, χωρίς όμως να είναι και κανονικός κώνος. Εάν κάνουμε διάφορες τομές σ’ ένα κοπτήρα που δεν έχει αρχίσει ακόμη να τρίβεται, θα ιδούμε στην αρχή ότι αυτές οι τομές έχουν σχήμα αυγοειδές ενώ αργότερα γίνονται στρογγυλές, τριγωνικές και τέλος πατημένες από το ένα μέρος προς το άλλο. Το μέρος των κοπτήρων που φαίνεται λέγεται στεφάνη, ενώ το τμήμα δε που μένει μέσα στο σαγόνι, λέγεται ρίζα του δοντιού.
Η στεφάνη έχει μάκρος 16 χιλιοστών του μέτρου. Το μάκρος αυτό πάντα μένει συνήθως το ίδιο, διότι όσο τρίβεται τόσο βγαίνει προς τα έξω. Στ’ άκρα της στεφάνης βρίσκεται μια βαθουλή εσοχή , όπου στο βάθος της οποίας υπάρχει μια μαύρη ουσία που την λέγεται αρμπατζίκι. Στην άκρη της ρίζας υπάρχει επίσης η τρύπα μιας στενής εσοχής, η οποία προχωρεί προς τα μέσα και χώνεται ανάμεσα του μπροστινού μέρους του δοντιού και της εξωτερικής εσοχής. Στη στενή αυτή εσοχή, βρίσκεται το νεύρο του δοντιού που χρησιμεύει για να τραφεί το δόντι.
Η στενή αυτή εσοχή του δοντιού, με τον καιρό, γεμίζει με νέα ελεφαντίνη, η οποία έχει άλλο χρώμα και ξεχωρίζει στην επιφάνεια του τριψίματος του δοντιού από την παλιά αδαμαντίνη. Η νέα αυτήν αδαμαντίνη η οποία παρουσιάζεται αρχικώς στην ηλικία των οκτώ χρονών και βρίσκεται σαν μια μικρή κηλίδα ανάμεσα στην εξωτερική εσοχής και στο μπροστινό τοίχωμα του δοντιού την ονομάζουν άστρο του δοντιού.
Οι κοπτήρες είναι δύο ειδών, οι πουλαρίσιοι και οι παντοτινοί. Οι κοπτήρες του πουλαριού, είναι πιο μικροί και πιο άσπροι και διαφέρουν κατά το σχήμα από τους παντοτινούς. Διακρίνονται πολύ εύκολα, σ’ άλογα τα οποία έχουν συγχρόνως και παντοτινούς κοπτήρες και πουλαρίσιους. Τα πουλαρίσια δόντια, με τον καιρό, πέφτουν και στην θέση τους βγαίνουν παντοτινά.
Τ’ άλογα, όταν γίνονται δύο ετών, αλλάζουν δυο δόντια, τον πέμπτο χρόνο βγάζουν το σκυλόδοντο και όταν φτάσει στην ηλικία των 7, 8, 9 χρόνων, τα δόντια παίρνουν κατεύθυνση προς τα πάνω και από 9 έως 20 χρονών, τα δόντια πάνε μπροστά και αυτή την διάταξη στην οδοντοστοιχία τους, την έχουν για το υπόλοιπο της ζωής των.
Αυτή την εμπειρία, του ακριβούς προσδιορισμού της ηλικίας, την κατείχαν κυρίως οι τσαμπάσηδες, οι οποίοι λόγω επαγγέλματος αγόραζαν και μεταπωλούσαν τα υποζύγια και κυρίως τ’ άλογα. Ο τρόπος του προσδιορισμού της ηλικίας, στις τάξεις των τσαμπάσηδων και των αλογοσούρτων, ήταν κοινό μυστικό και διδασκόταν από πατέρα σε παιδί και ούτω καθεξής, τοιουτοτρόπως ώστε να μην διαρρεύσει ένα από τα μυστικά της δουλειάς των.
Η συγκέντρωση των στοιχείων περί του προσδιορισμού της ηλικίας των αλόγων, έχει γίνει από παλαίμαχους τσαμπάσηδες, αλογοκλέφτες και αλογοσούρτες, όταν πλέον το επάγγελμά τους, άρχισε να εκλείπει και να περνάει στην ιστορία ως ένα από τα πιο πονηρά, περίεργα, εμπειρικά, ανεξάρτητα αλλά και κινητά και επαγγέλματα.
ΠΡΟΣΩΠΙΚΕΣ ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ:
(- Αγγελόπουλος Π. με τον πατέρα του, από το ΖυγοβίτσιΓορτυνίας.
-Δρακόπουλος Φώτης, Ανδραβίδα Ηλείας Ιούλιος 1978.
-Παρασκευόπουλος Σωτήρης του Ιωάννου, Μάιος 1995, Άγιος Δημήτριος [Μαρινάκι] Ήλιδας.
-Ραδαίος Μηλτιάδης [Μέλτης], από το Ζυγοβίτσι Γορτυνίας.
-Επαγγελματίες αγωγιάτες Κουλοσπύρος Γιωργάκης, Βγενόπουλος Βαγγέλης, Δαμασκός Αγγελής, Αρίστος Τσιρώνης, Γιώργης Μπάρκουλας, Βασίλης Κολοκούρης και Αρτέμης Γεωργακόπουλος).
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
*Η παρατεινόμενη εντριβή, των χειλιών των υποζυγίων με αλάτι, έπρηζε το χείλος και εξαφάνιζε τις ζάρες της μεγάλης ηλικίας. Όπως είναι γνωστόν τα χείλη και τα δόντια κάποιου εξ αυτών των ζώων προσδιορίζουν την ακριβή ηλικία των, και αυτό επιτυγχανόταν μόνον από γνώστες και έμπειρους ανθρώπους του επαγγέλματος. Επίσης ένα άλογο πριν το πάνε για πώληση, του έτριβαν τα δόντια με σόδα και στάχτη για να γυαλίσουν.
**Η μέθη επιτυγχάνονταν με το τάγισμα του ζώου με βρώμη ή κριθάρι το οποίο το είχαν εμποτίσει με οινοπνευματώδη ποτά.
ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ:
Αλογοσούρτης = αυτός που αναλαμβάνει να προωθήσει κλεμμένα άλογα.
Αρμπατζίκι =(τουρκ.) το κριθαράκι.
Καμάτι = μεροκάματο υποζυγίου
Κουρεμάδι = άλογο δύο ετών περίπου.
Παζαρεύω = διαπραγματεύομαι την τιμή ενός προϊόντος
Πουλάρι = νεαρό άλογο
Τσαμπάσης = ζωέμπορος
Τσίνιζε = κλωτσούσε
Φοράδες = θηλυκά άλογα
