- ΝΙΚΟΣ ΛΑΓΚΑΔΙΝΟΣ
- [email protected]
Ανέλπιστα ήρθαν στην κατοχή μου παλαιά λογοτεχνικά περιοδικά που αποδεικνύουν ότι πάντοτε στη χώρα μας υπήρχε πνευματική δραστηριότητα ακόμη και σε δύσκολες εποχές. Αξίζει να σημειώσω ότι τα περιοδικά αυτά φαίνεται ότι ο πρώτος κάτοχος τα είχε ξεφυλλίσει και διαβάσει και προφανώς παρακολουθούσε ανελλιπώς τις εξελίξεις των ιδεών στην πατρίδα.
Ήταν ο κλασικός φιλόλογος Αντώνης Μ. Σοφός (1915-2009) που είχε και μια θαυμαστή ενασχόληση με τη λαογραφία. Ενδεικτικά αναφέρω: 1. «Γεωργικά», Α΄ Τόμος, Αθήνα 1986, 2. «Τα Ποιμενικά», Β΄ Τόμος, Αθήνα 1986, 3. «Παραμύθια», Γ΄ Τόμος, Αθήνα 1987, 4. «Ο Αη-Γιώργης της Χαδιές», Παράρτημα, Αθήνα 1992, 5. «Σύμμεικτα», Δ΄ Τόμος, Αθήνα 1996, 6. «Ιστορικά Μελετήματα», Παράρτημα 2, Αθήνα 1998, 7. «Ο Άη Μάμας στ’ Αποκράνι», Παράρτημα 3, Αθήνα 2003.
Τυχερός, λοιπόν κι εγώ γιατί η κόρη του (και οικογενειακή φίλη) Δέσπω Σοφού μού έδωσε όσα περιοδικά βρίσκονταν στη βιβλιοθήκη του για να τα αξιοποιήσω κατά το δοκούν. Περιοδικά γνωστά αλλά και ξεχασμένα: “Νέα Εστία”, “Σοσιαλιστική Επιθεώρηση”- Μηνιαίο θεωρητικό όργανο του Σοσιαλιστικού Κόμματος ΕΛΔ με διευθυντή τον Σ. Σωμερίτη, “Τα Νέα Ελληνικά”- Λογοτεχνικό περιοδικό των Ηρ. & Ρ. Αποστολίδη, “Νεοελληνική Λογοτεχνία”- Μηνιαίο λογοτεχνικό περιοδικό με διευθυντή τον Τώνη Ζαχαράκη, “Τα Προπύλαια”- Μηνιαίο περιοδικό πνευματικής καλλιέργειας με συντακτική επιτροπή τους Κ.Ι. Δεσποτόπουλο, Ηρώ Ε. Κορμπέτη, Νάσο Δετζώρτζη και Π.Α. Παπαληγούρα, “Ελεύθερα Γράμματα”- Επιθεώρηση γραμμάτων και τεχνών με διευθυντή τον Νικηφόρο Βρεττάκο (Περίοδος Γ’ αρ. 1-8, Ιανουάριος – Δεκέμβριος 1949), “Ο Κύκλος”- Φύλλα του Λόγου και της Τέχνης με διευθυντή τον Α. Μελαχρινό, “Γράμματα”- Μηνιαίο λογοτεχνικό περιοδικό με διευθυντή τον Κλέαρχο Στ. Μιμίκο (τεύχος 8, Αύγουστος 1943), “Αρχείον Φιλοσοφίας και Θεωρίας τω ν Επιστημών”- Συντακτική επιτροπή: Ι. Θεοδωρακόπουλος, Π. Κανελλόπουλος, Μ. Τσαμαδός, Κ. Τσάτσος.
ΤΑ ΠΡΟΠΥΛΑΙΑ
“Τα Προπύλαια”- Μηνιαίο περιοδικό πνευματικής καλλιέργειας. Συντακτική επιτροπή: Κ.Ι. Δεσποτόπουλος, Ηρώ Ε. Κορμπέτη, Νάσος Δετζώρτζης και Π.Α. Παπαληγούρας. Τα γράμματα, η ύλη και τα εμβάσματα στη διεύθυνση “Τα Προπύλαια”, Λασκάρεως 15, Αθήναι. – Ετήσια συνδρομή εσωτερικού δρ. 80 και για τους φοιτητές δρ. 60. – Συνδρομή εξωτερικού φρ. Γαλλ. 40. – Τιμή τεύχους δρ. 7. Τύποις Μωυσιάδου και Μάρδα, Αθήναι 1938
Τα περιεχόμενα του πρώτου τεύχους
Τα Προπύλαια: Εισαγωγικό άρθρο, Π.Α. Παπαληγούρας: Ιωάννης Συκουτρής, Π.Α. Παπαληγούρας: Το Ελληνικό πνεύμα και ο νόμος (μελέτη), Werner Jaeger (Πρόλογος, μετάφραση και σημειώσεις Ηρώς Πεζοπούλου): Αρχαιότητα και ανθρωπισμός (μελέτη), Πλάτων: (εισαγωγή, μετάφραση και σημειώσεις Ηρώς Ε. Κορμπέτη): Επιστολή Ζ΄.
Σημειώματα
Τα περιεχόμενα του περιοδικού. – Η εμφάνιση του τεύχους. – Η κριτική των βιβλίων: Π.Α. Παπαληγούρα: Κ.Ι. Δεσποτόπουλου “Η πνευματική υπόσταση της Νομικής επιστήμης” (βιβλιοκρισία). – Κ.Ι. Δεσποτόπουλου: Α. Ρουσοπούλου “Κατασκευάζειν και χαίρειν” (βιβλιοκρισία).
Ο Κωνσταντίνος Ι. Δεσποτόπουλος (Σμύρνη, 8 Φεβρουαρίου 1913 – Αθήνα, 7 Φεβρουαρίου 2016) ήταν Μικρασιάτης φιλόσοφος και πολιτικός στοχαστής, αντιστασιακός, πανεπιστημιακός δάσκαλος, μέλος της Ακαδημίας Αθηνών και πρώην υπουργός Παιδείας. Την εποχή εκείνη που συμμετείχε στο περιοδικό ήταν 25 χρονών.
Η Ηρώ Ε. Κορμπέτη που δεν είναι και πολύ γνωστή τους ευρύτερους πνευματικούς κύκλους, γεννήθηκε το 1915 στην Οδησσό. Ήλθε με τους δικούς της στην Ελλάδα το 1919. Φοίτησε στο Αρσάκειο Παρθεναγωγείο και στο Β Γυμνάσιο Θηλέων Αθηνών. Το 1931 εγγράφεται στη Φιλοσοφική Σχολή του Παν/μίου Αθηνών και το 1936 παίρνει το πτυχίο της με άριστα. Κατά τη διάρκεια των σπουδών της συμμετέχει δραστήρια και διαπρέπει στα δύο φροντιστήρια που είχε οργανώσει ο Ιωάννης Συκουτρής στο “Φιλολογικό Κύκλο” και στο “Επιστημονικό Φιλολογικό Φροντιστήριο”. Τα έτη 1938-1940 εργάζεται ως φιλόλογος καθηγήτρια στο Ελληνικό Γυμνάσιο του Αμερικανικού Κολεγίου Θηλέων. Κατά τον ελληνο-ιταλικό πόλεμο και την εισβολή των Γερμανών υπηρετεί ως εθελόντρια αδελφή του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού στους υγειονομικούς συρμούς Θεσσαλονίκης-Φλώρινας. Τα έτη 1848-50 βρίσκεται στην Αγγλία όπου παντρεύεται το Βασίλη Γόντικα. Από το 1950 εγκαταστάθηκε μόνιμα στη Γαλλία, όπου και πέθανε το 1996.
Ο Νάσος Δετζώρτζης (Κέρκυρα, 2 Φεβρουαρίου 1911 – Αθήνα, Ιούνιος 2003) ήταν πεζογράφος, ποιητής, αρθρογράφος, μεταφραστής, επιμελητής εκδόσεων, αποδέκτης του Ειδικού Κρατικού Βραβείου Λογοτεχνίας για το σύνολο του έργου του το 1995. Φοιτητής τότε ο Δετζώρτζης της Φιλοσοφικής Σχολής, όπως και τα άλλα μέλη της συντακτικής επιτροπής.
Ο Παναγιώτης (Παναγής) Παπαληγούρας (Ιούνιος 1917- 5 Μαΐου 1993) ήταν πολιτικός του δεξιού χώρου που διατέλεσε υπουργός σε σημαντικά υπουργεία κυρίως στις κυβερνήσεις του Κωνσταντίνου Καραμανλή. Επίσης χρημάτισε για ένα σύντομο διάστημα και Διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδας.
Το εισαγωγικό κείμενο του πρώτου τεύχους που κυκλοφόρησε το Μάρτιο του 1938, υπογραμμίζει τις φιλοδοξίες των μελών της συντακτικής επιτροπής και, εν πολλοίς, τις προσδοκίες τους για τη συσπείρωση νέων ανθρώπων σε ένα κοινό μέτωπο που θα παλέψει προς την κατεύθυνση της επίλυσης κυρίως πνευματικών προβλημάτων.
Τα “Προπύλαια” ιδρύθηκαν με τη συνείδηση συγκεκριμένης αποστολής. Αντικείμενό της είναι ο πολιτισμός της χώρας στην καθολικότητά του, όχι απλώς όπως υπάρχει, αλλά προπάντων όπως πρέπει να διαμορφωθεί κατά τη δύναμη τού κειμένου εθνικού πνεύματος αλλά και του σημερινού οικουμενικού πολιτισμού.
Για να δημιουργηθούν θετικές προϋποθέσεις προς αυτή την κατεύθυνση χρειάζονται και υποκειμενικές πνευματικές δυνάμεις, – χρειάζονται δηλαδή πρόσωπα αφοσιωμένα στο πνεύμα, – αλλά και είναι ανάγκη να καθορισθούν ουσιαστικά κριτήρια πολιτισμού, ώστε να διαγραφεί ο χώρος, όπου πρέπει να κινηθεί η πνευματική δημιουργία. Έως σήμερα, παρά τις ατομικές ή γενικώτερες προσπάθειες, που πλούσιες έχουν γίνει, και δυσανάλογες μάλιστα προς τη νεότητα του έθνους, ούτε το πρώτο, ούτε το δεύτερο στοιχείο έγινε δυνατό να διαμορφωθεί ικανοποιητικά. Η έλλειψη ιδιαίτερα θετικού προσανατολισμού των πνευματικών αναζητήσεων του νέου έθνους είχε αποτέλεσμα να καταναλωθούν πολύτιμες πνευματικές του δυνάμεις προς κατευθύνσεις άγονες ή ελάχιστα άξιες, και να μείνουν άθικτα σχεδόν πολλά ουσιαστικά προβλήματα της ζωής του, και περίπου αδιανόητες καίριες ελλείψεις του πολιτισμού του. Ίσως και αυτός ήτανε ο κυριώτερος λόγος που τα περισσότερα ζωτικά στοιχεία του έθνους έμειναν σε πολύ εξωτερική σχέση προς το πνεύμα, και, το πολύ, διατήρησαν μιαν αόριστη ευλάβεια προς την αξία τους.
Ήδη, αφού πέρασαν χρόνια αναζητήσεων και ετοιμασίας του έθνους, αρχίζουν να είναι ώριμοι οι καιροί για μια αποτελεσματική συνείδηση και δημιουργία των κατευθύνσεων του πνευματικού του πολιτισμού. Το περιοδικό μας έρχεται να προσφέρει τη συμβολή του προς αυτή την κατεύθυνση, και κατά τις δυνάμεις του θα εργασθεί, ώστε να διαμορφωθούν συγκεκριμένες πνευματικές αξίες και κριτήρια για το σύγχρονο πολιτισμό μας. Στην αναζήτηση των αξιών αυτών θα προσπαθήσει να συνενώσει όσες υπάρχουν ήδη πνευματικές δυνάμεις, και να ανεύρει προπάντων και να ωθήσει προς το πνεύμα εκείνους, που και κατά τη φύση τους και κατά τη θέση τους είναι τεταγμένοι στην εργασία για την προαγωγή του πολιτισμού.
Κατά τούτο, η προσπάθεια του περιοδικού είναι κυρίως και στην έμπνευση και στην εκτέλεσή της προσπάθεια νέων, και απευθύνεται ιδιαίτερα στους νέους, όσοι έχουν και τυπική έστω σχέση προς το πνεύμα. Το σημερινό θέαμα, που παρουσιάζουν πολλοί νέοι, βυθισμένοι στα κλειστά διαμερίσματα της ειδικής επιστήμης τους, άλλοι παραστρατημένοι προς επιπόλαιους λογοτεχνικούς ερασιτεχνισμούς, κι άλλοι – ακόμα χειρότερα – απομακρυσμένοι εντελώς από την επιστήμη και το πνεύμα, το λυπηρό αυτό θέαμα πρέπει να εξαφανισθεί. Όλοι αυτοί, όσοι προπάντων έχουν κάποια δύναμη ήθους και πνεύματος, πρέπει να κατανοήσουν, ότι είναι υπεύθυνοι προς το έθνος τους για τη δημιουργία και την αρτίωση του πολιτισμού του.
Ούτε εξοφλούν οι καλύτεροι και επιμελέστεροι με την εξαντλητική τους αφοσίωση στα ειδικά προβλήματα της ειδικής επιστήμης τους. Έχουν καθήκον, πέρα από την καθαρή και ειδική θεωρία, ν’ αντιμετωπίσουν προσωπικά και υπεύθυνα τα καθολικά προβλήματα του πνεύματος και του πολιτισμού, όπου περιέχονται βέβαια και τα συγκεκριμένα πρακτικά και κοινωνικά ζητήματα. Τα “Προπύλαια” έχουν ακριβώς το σκοπό να ενώσουν τις δυνάμεις ιδιαίτερα των νέων στην κοινή αναζήτηση και αντιμετώπιση των μεγάλων αυτών προβλημάτων.
Έθνος δίχως πνευματική αυτοσυνείδηση είναι ουσιαστικά ανύπαρκτο. Όταν μάλιστα έχει, όπως το ελληνικό έθνος, μοναδική πνευματική ιστορία οικουμενικής έως σήμερα ακτινοβολίας, έχει και χρέος βαρύτερο να θεμελιώνει τη σύγχρονη ζωή και δημιουργία του στις αξίες και μορφές πολιτισμού, που εδημιούργησε το παρελθόν του.
Είναι όμως οξύτατα προβληματικός ο τρόπος, που οι παλαιές αξίες θα μπορούσαν να γίνουν αρχή νέας ζωής. Είναι πολύ διδακτική η πείρα του λογιωτατισμού και του στενού αρχαϊσμού, που νόμιζε ότι αρκούσε η εξωτερική επανάληψη των τύπων του παρελθόντος και η ειδωλολατρική προσήλωση στην αίγλη του. Εμείς έχουμε ν’ αντιμετωπίσουμε ακέραιο το πρόβλημα:τι ουσιαστικά συνιστά την υπερχρονική αξία της αρχαίας και μεταγενέστερης ζωής του έθνους, και πώς οι αξίες της μπορούν να ισχύσουν γόνιμα στη σημερινή μας ύπαρξη.
Παράλληλα, καθώς μας περιβάλλει η καταθλιπτική δύναμη του σύγχρονου ευρωπαϊκού πολιτισμού, γίνεται ευρύτερο και δυσκολώτερο το πρόβλημα των αρχών του νεώτερου πολιτισμού μας. Πρέπει να καθορισθεί ουσιαστικά η σχέση του έθνους προς το ευρωπαϊκό πνεύμα, ώστε κατά το γονιμώτερο τρόπο να αναχθεί προς τον πανανθρώπινο πολιτισμό, χωρίς όμως να χάσει τη δική του πνευματική ιδιοτυπία.
Τα μεγάλα όμως προβλήματα του έθνους δεν εξαντλούνται στη σφαίρα του πνευματικού πολιτισμού. Ο ηθικός του πολιτισμός είναι εξίσου αποφασιστικός για την ιστορική του αξία και ύπαρξη. Στοιχεία του ηθικού πολιτισμού είναι και τα πρακτικά και κοινωνικά σύγχρονα ζητήματα του έθνους, που η εύστοχη αντιμετώπισή τους είναι απαραίτητη και για τη δυνατότητα και την ευρύτητα του πνευματικού πολιτισμού.
Όλα αυτά τα προβλήματα, τα “Προπύλαια” καλούν τους νέους, όσοι έχουν πρόθεση πνευματικής δημιουργίας, να τ’ αντιμετωπίσουν με όλη τη δύναμη της ψυχής τους σαν προσωπικά τους και υπεύθυνα προβλήματα.
Με τη συνείδηση αυτής της αποστολής και των υποχρεώσεων που επιβάλλει, και με την ελπίδα για τη δυνατή της πραγματοποίηση, αρχίζουν τα “Προπύλαια” την πνευματική τους ύπαρξη.
Σ’ ένα μἠνα, τον Απρίλιο του 1938, κυκλοφορεί το δεύτερο τεύχος.
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
Κωνσταντίνος Τσάτσος: Πριν από το ξεκίνημα (μελέτη), Άγγελος Σικελιανός: Από την τραγωδία Ἁσκληπιός” (απόσπασμα), Κ.Ι. Δεσποτόπουλος: Προς την καθολική παιδεία (μελέτη), Πλάτων (μετάφραση και σημειώσεις Ηρὠς Ε. Κορμπέτη): Επιστολή Ζ΄ (συνέχεια)
ΣΗΜΕΙΩΜΑΤΑ
Το γλωσσικό ζήτημα σήμερα. – Οι συνεργάτες του περιοδικού.
Προαναγγέλλει ότι θα δημοσιευθούν στα ερχόμενα τεύχη
Κ.Ι. Δεσποτόπουλου: Άτομον και Πολιτεία στην Ελληνική Αρχαιότητα (μελέτη).- Π.Α. Παπαληγούρα: Από τον Πλάτωνα στον Αλέξανδρο (μελέτη).- Ηρώς Πεζοπούλου: Γνωριμιά με το Βέρθερο (μελέτη).- Marcel Proust (εισαγωγή και μετάφραση Νάσου Δετζώρτζη): Αποσπάσματα από τη “Recherche du Temps Perdu”.- Rainer Maria Rilke (εισαγωγή και μετάφραση Ηρώς Πεζοπούλου): Γράμματα σ’ ένα νέο ποιητή.
Σ’ ένα σημείωμά τους τα μέλη της Σ.Ε. διευκρινίζουν ότι το έργο του περιοδικού δεν μπορεί να ολοκληρωθεί με τη συνεργασία μονάχα των προσώπων που είχαν την πρωτοβουλία της έκδοσης. Επισημαίνεται ότι οι παλαιότεροι πνευματικοί άνθρωποι άρχισαν να εκφράζουν την εκτίμησή τους στο περιοδικό κι αυτή φυσικά είχε σαν αποτέλεσμα να δημοσιεύεται μια μελέτη του καθηγητή του Πανεπιστημίου Κων/νου Τσάτσου κι ένα απόσπασμα από την τραγωδία “Ασκληπιός” του Αγγελου Σικελιανού. Επιμένουν, ωστόσο ότι είναι απαραίτητη η συνεργασία των νέων που πρέπει να εκδηλωθεί με άμεση πρωτοβουλία.
Το επόμενο τεύχος κυκλοφορεί με τα νούμερα 3-4 και καλύπτει τον Μάιο και τον Ιούνιο 1938.
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
Κωνσταντίνος Τσάτσος: Πριν από το ξεκίνημα (μελέτη, τέλος).- Αλ. Διαμαντόπουλος: Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης (ψυχολογικό σχεδίασμα).- Friedrich Schiller (μετάφραση και σημείωμα Κ.Π.): Ο ποιητής.- Πλάτων (μετάφραση και σημειώσεις Ηρὠς Ε. Κορμπέτη): Επιστολή Ζ΄ (συνέχεια)
ΣΗΜΕΙΩΜΑΤΑ
Ηρώ Πεζοπούλου: Περικλής Γιαννόπουλος
Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΤΩΝ ΒΙΒΛΙΩΝ
Κ.Ι. Δεσποτόπουλος: Γιώργου Σαραντάρη “Η Παρουσία του Ανθρώπου”
Το υπ’ αριθμόν 5-7 τεύχος καλύπτει τους μήνες Ιούλιο, Αύγουστο και Σεπτέμβριο 1938.
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
Κ.Ι. Δεσποτόπουλος: Πνευματική αρτίωση (μελέτη).- Montaigne (εισαγωγή, μετάφραση και σημειώσεις Αλεξάνδρας Νικολερτοπούλου): Ότι η φιλοσοφία είναι μελέτη θανάτου.- Ισοκράτης (εισαγωγή, μετάφραση και σημειώσεις Βας. Λαούρδα): Φίλιππος.- Πλάτων (μετάφραση και σημειώσεις Ηρὠς Ε. Κορμπέτη): Επιστολή Ζ΄ (τέλος)
ΣΗΜΕΙΩΜΑΤΑ
Κ.Ι. Δεσποτόπουλος: Ο “Φίλιππος” του Ισοκράτη. Ένα γράμμα.
Το γράμμα είναι του Γιώργου Σαραντάρη που επιχειρηματολογεί, διαφωνώντας με την κριτική του βιβλίου του “Η Παρουσία του Ανθρώπου” από τον Κ.Ι. Δεσποτόπουλο, ο οποίος και ανταπαντά.
Το υπ’ αριθμόν 8-10 τεύχος καλύπτει τους μήνες Οκτώβριο, Νοέμβριο και Δεκέμβριο 1938.
Δημοσιεύονται τα κείμενα του Π.Α. Παπαληγούρα “ Από τον Πλάτωνα στον Αλέξανδρο” (μελέτη), του Κων/νου Τσάτσου “Ένας διάλογος για την ποίηση” (μελέτη) και του Ισοκράτη “Φίλιππος” (συνέχεια, μετάφραση και σημειώσεις Βασ. Λαούρδα).
Την επόμενη χρονιά, το 1939, κυκλοφορεί το υπ’ αριθμόν 11-12 τεύχος που καλύπτει τους μήνες Ιανουάριο και Φεβρουάριο και περιλαμβάνει κείμενα του Κ. Τσάτσου “Απολογισμός ενός διαλόγου” (μελέτη), της Ηρώς Πεζοπούλου “Μοίρα” (ποίημα), του Ισοκράτη “Φίλιππος” (τέλος). Επίσης, στα Σημειώματα το κείμενα της Ηρώς Πεζοπούλου: Π. Πρεβελάκη “Το Χρονικό Μιας Πολιτείας”.
Τα “Προπύλαια” έπεσαν σε μια πολύ σκληρή εποχή για τον τόπο και τον κόσμο ολόκληρο. Ήταν η εποχή της δικτατορίας του Μεταξά, ακολούθησε και ο πόλεμος που διέλυσε τη χώρα και όπως ήταν φυσικό και κάθε εκδοτική προσπάθεια δεν τελεσφορούσε. Ωστόσο, οι τότε φοιτητές που είχαν δημιουργήσει αυτό το εξαιρετικό έντυπο με τα σοβαρά κείμενά του, στην πορεία της ζωής τους πρόκοψαν κι ο καθένας από τη μεριά του πρόσφερε ό,τι του αναλογούσε στα γράμματα και την πατρίδα.
__________________________
Σημείωση: Με τον τίτλο “Προπύλαια”, είχε κυκλοφορήσει περιοδικό με διευθυντὴ τον Γ. Βλαχογιάννη, Ἀθήνα 1900-1908.
