Shoah | Ταινία του Claude Lanzmann

Στο πλαίσιο της παγκόσμιας προβολής της ταινίας κατά τη Διεθνή Ημέρα Μνήμης των Θυμάτων του Ολοκαυτώματος, 27/1, ημέρα απελευθέρωσης των στρατοπέδων συγκέντρωσης Auschwitz-Birkenau.
Το κάλεσμα στην παγκόσμια προβολή της ταινίας είναι μια πρωτοβουλία του Διεθνούς Φεστιβάλ Λογοτεχνίας του Βερολίνου.

Η ταινία δεν έχει χρονολογική αφήγηση, μπορεί κανείς την παρακολουθήσει και τμηματικά και οποιαδήποτε ώρα.

Shoah, Schoah, Shoa, Schoa
Εβραϊκή λέξη που σημαίνει: βάραθρο, εξολόθρευση, έρεβος, μεγάλη καταστροφή, συμφορά, πτώση – πλέον χρησιμοποιείται επίσης ως συνώνυμο για τη μαζική εξόντωση του ευρωπαϊκού εβραϊσμού την περίοδο του εθνικοσοσιαλισμού.

Το ντοκιμαντέρ διάρκειας εννιάμιση ωρών SHOAH παρουσιάζει τις δηλώσεις ανθρώπων που βίωσαν άμεσα ως θύματα, δράστες και παρατηρητές την εθνικοσοσιαλιστική εξόντωση των Ευρωπαίων Εβραίων και την επιβεβαίωσαν, συχνά για πρώτη φορά, ύστερα από 30 χρόνια και πλέον. Σύμφωνα με τα λόγια του σκηνοθέτη, η ταινία δεν έχει θέμα την επιβίωση, αλλά είναι «μια μαρτυρία για το θάνατο». Ο Lanzmann δεν αφήνει τους μάρτυρες απλά να ανακαλέσουν στη μνήμη τα βιώματά τους. Μέσω της τεχνικής που χρησιμοποιεί όταν τους κάνει ερωτήσεις, τους παροτρύνει να ζήσουν ξανά τα όσα συνέβησαν τότε. Οι ερωτήσεις του Λανζμάν περιστρέφονται γύρω από τα γεγονότα στους τόπους δολοφονίας των Εβραίων και θίγουν το μηχανισμό της γραφειοκρατίας της εξόντωσης. Ο μηχανισμός αυτός ξεκίνησε ήδη στα γκέτο και εφαρμόστηκε πλήρως στα στρατόπεδα συγκέντρωσης και εξόντωσης. Οι λήψεις δείχνουν τους τόπους της δολοφονίας όπως ήταν στα τέλη της δεκαετίας του ’70 και τις αρχές της δεκαετίας του ’80. Η διαφωτιστική επίδραση της ταινίας βασίζεται στο μοντάζ των δηλώσεων των μαρτύρων και των ιστορικών τόπων στους οποίους αναφέρονται οι αναμνήσεις: «Πήγα στα μέρη αυτά, μόνος, και κατάλαβα ότι πρέπει να συνδυάσει κανείς τα πράγματα. Πρέπει να γνωρίζεις και να δεις, να δεις και να γνωρίζεις. Γι’ αυτό και το ζήτημα των τόπων είναι τόσο ουσιώδες. Πρόκειται για ένα φιλμ άμεσα συνυφασμένο με τον τόπο, ένα τοπογραφικό, ένα γεωγραφικό φιλμ».

Claude Lanzmann

Ο Claude Lanzmann γεννήθηκε το 1925 στο Παρίσι. Το 1943, κι ενώ ήταν μαθητής Λυκείου, προσχώρησε στη Αντίσταση του Κλερμόν-Φεράν και έδρασε σε συνθήκες παρανομίας. Το 1947 έλαβε τον διδακτορικό του τίτλο στη Φιλοσοφία. Το 1948-49 δίδαξε ως λέκτορας στο Ελεύθερο Πανεπιστήμιο του Βερολίνου. Από το 1952, μετά τη συνάντησή του με τον Jean-Paul Sartre και τη Simone de Beauvoir, υπήρξε μόνιμος συνεργάτης και αργότερα αρχισυντάκτης του θρυλικού πολιτικού-λογοτεχνικού περιοδικού Les Temps Modernes. Από το 1970 παρουσίασε τις πρώτες κινηματογραφικές δουλειές του και ξεκίνησε την πολιτική του δράση κατά της γαλλικής πολιτικής στην Αλγερία. Το καλοκαίρι του 1973 άρχισε να δουλεύει πάνω στην ταινία SHOAH, την οποία ολοκλήρωσε το 1985 – δηλαδή 12 χρόνια αργότερα. Η ταινία έτυχε παγκόσμιας αναγνώρισης και αποτελεί γεγονός τόσο από κινηματογραφική όσο από ιστορική άποψη.

Ο Claude Lanzmann τιμήθηκε με πλήθος διακρίσεων, μεταξύ άλλων με το Médaille de la Résistance, παρασημοφορήθηκε ως Ταξιάρχης του Ordre National du Mérite (του Εθνικού Τάγματος της Αξίας), ως Ταξιάρχης της Légion d’Honneur (της Λεγεώνας της Τιμής) – της υψηλότερης τιμητικής διάκρισης στη Γαλλία που απονέμεται σε στρατιωτικούς και πολίτες για τις υπηρεσίας τους. Αναγορεύθηκε επίτιμος διδάκτωρ Φιλοσοφίας από το Εβραϊκό Πανεπιστήμιο της Ιερουσαλήμ, το Πανεπιστήμιο του Amsterdam, το Πανεπιστήμιο Adelphi της Νέας Υόρκης και της Ευρωπαϊκής Σχολής Μεταπτυχιακών Σπουδών στο Saas-Fee της Ελβετίας. Από το 1998 ήταν μέλος της Ακαδημίας των Τεχνών του Βερολίνου, στο Τμήμα της Τέχνης του Κινηματογράφου και των Μέσων.
Το 2013 κυκλοφόρησε η ταινία του με τίτλο Le dernier des injustes («Ο τελευταίος των αδίκων»), μια συνέντευξη-συνομιλία του Lanzmann με τον ραβίνο Benjamin Murmelstein, τον τελευταίο πρόεδρο του Εβραϊκού Συμβουλίου του γκέτο του Theresienstadt. Την ίδια χρονιά ο σκηνοθέτης τιμήθηκε στο Φεστιβάλ του Βερολίνου με τη Χρυσή Άρκτο για το συνολικό του έργο.
O σκηνοθέτης μίλησε διεξοδικά για τη δουλειά του στην ταινία «Shoah» στο ντοκιμαντέρ που κυκλοφόρησε το 2015 με τίτλο Claude Lanzmann: Spectres of the Shoah, το οποίο γύρισε ο Adam Benzine.
Η αυτοβιογραφία του Lanzmann με τίτλο Le lièvre de Patagonie (Ο Λαγός της Παταγονίας) κυκλοφόρησε το 2010.
Ο Claude Lanzmann πέθανε στις 5 Ιουλίου 2018 στο Παρίσι σε ηλικία 92 ετών.