- Επιμέλεια: Ηλίας Τουτούνης
- Από την Ομάδα ΕΝ ΔΗΜΩ ΗΛΙΔΑΣ
Το μουλάρι συνδέεται στενά με την πολιτιστική ιστορία του ανθρώπου εδώ και τουλάχιστον 3000 χρόνια, κάτι που επισημαίνει τις εξαιρετικές φυσικές και ψυχικές ιδιαιτερότητες αυτού του ζώου. Η Όμηρου Ιλιάδα είναι η πρώτη γνωστή πηγή στην οποία αναφέρονται. Οι Αρχαίοι Έλληνες εκτιμούσαν ιδιαίτερα την ορειβατική ικανότητα του ημίονου και το ονόμασαν μάλιστα Ορέα.
Στην Ηλεία παράγονταν κυρίως Ημίονοι (μουλάρια) και μάλιστα μεγαλόσωμοι από μεγαλόσωμες φοράδες, οι οποίες διασταυρώνονταν με επιβήτορες όνους.
Τι πλεονεκτήματα είχαν τα μουλάρια σε σχέση με τα άλογα και τα γαϊδούρια;
Τα μουλάρια ήταν πιο δυνατά από τα άλογα και πιο ανθεκτικά. Είχαν μεγάλη αντοχή σε συνεχή εργασία. Μπορούσαν να κουβαλήσουν φορτία μέχρι και 150 κιλά για 30-40 χιλιόμετρα. Σπάνια προσβάλλεται από ασθένειες από τις οποίες προσβάλλεται εύκολα τ’ άλογο, όπως οι κωλικοί, οι παθήσεις των άκρων, μολύνσεις κλπ. Άντεχαν επίσης καλύτερα σε ακραίες καιρικές συνθήκες όπως το τσουχτερό κρύο το χειμώνα και η αφόρητη ζέστη το καλοκαίρι. Ήταν λιτοδίαιτα με τρομερή ενέργεια και γρήγορο χρόνο ανάρρωσης. Διακρίνονταν επίσης για την ικανότητα τους να κινούνται με ασφάλεια σε δύσβατες περιοχές. Εκεί που το άλογο κυριολεκτικά τα έχανε το μουλάρι παρέμεινε ατρόμητο, λόγου του ψύχραιμου χαρακτήρα του. Το μουλάρι είχε την ικανότητα του προσανατολισμού και της μνήμης, ώστε πάντα να βρίσκει το σωστό δρόμο με αξιοθαύμαστη ακρίβεια.
Τα μουλάρια έχουν την φήμη να έχουν κακό χαρακτήρα και να είναι δύστροποι, αλλά όπως και στην περίπτωση του γαϊδουριού η περιβόητη ξεροκεφαλιά του μουλαριού είναι στην πραγματικότητα τίποτε άλλο από το ταλέντο του για αυτοπροστασία. Υπάρχουν στιγμές που ο άνθρωπος θεωρεί αυτό το ταλέντο ενοχλητικό, π.χ. όταν το μουλάρι δεν υπακούσει, αλλά υπάρχουν πολλές άλλες στιγμές που αποδεικνύεται μεγάλο πλεονέκτημα: αν το μουλάρι μπορεί να φροντίσει τον εαυτό του, τότε μπορεί να φροντίσει επίσης το φορτίο του, ανθρώπινο ή μη.
Τα μουλάρια είναι πανέξυπνα ζώα. Τα χαρακτηρίζει μια απρόσμενη ευαισθησία και από την φύση τους είναι καχύποπτα. Μέχρι να εμπιστευθούν τον άνθρωπο, ζουν με τον φόβο ότι ο άνθρωπος μπορεί να τους κάνει κακό, και πάντα λαμβάνουν αμυντικά μέτρα ανάλογα την περίπτωση. Με την κατάλληλη εκπαίδευση με ήπιο τρόπο, με υπομονή και μεθοδικότητα ο άνθρωπος μπορεί να βελτιώσει το χαρακτήρα του μουλαριού.
Δυστυχώς για τα μουλάρια αλλά και για τους ανθρώπους πολλοί άνθρωποι που δούλεψαν στους αιώνες με μουλάρια δεν κατανόησαν αυτή την ευαισθησία. Αυτό είχε οδηγήσει σε άπειρες μάχες ανάμεσα σε ζώο και άνθρωπο. Ένα καλό μεταχειρισμένο μουλάρι ήταν υπάκουο, καλό, υπομονετικό, ήρεμο, παιχνιδιάρικο, ανεκτικό- αλλά και περήφανο, ζηλιάρη και συμφεροντολόγο. Ένα κακομεταχειρισμένο μουλάρι αποτελούσε πρόβλημα για τον ιδιοκτήτη.
Η φωνή του Ημίονου και του Γίννου είναι οξεία και κάτι μεταξύ χρεμετισμού αλόγου και ογκανισμού γαϊδουριού.
Ο Ημίονος είναι πιο μεγαλόσωμος και έχει το σώμα ενός αλόγου και τα άκρα ενός γαϊδουριού. Έχει μεγάλα αυτιά, κοντή χαίτη με λίγες τρίχες, ενώ η ουρά έχει κοντές τρίχες όπως το γαϊδούρι αλλά και μακριές πυκνές τρίχες όπως η ουρά του αλόγου. Τα πόδια είναι όπως αυτά του γαϊδουριού ευθύγραμμα με μικρές, σκληρές, στητές οπλές. Το κεφάλι είναι λίγο πιο στενό από αυτό του γαϊδουριού, αλλά κατά τ’ άλλα πολύ ομοίως, εκτός από τα μάτια, τα οποία έχουν μια ειδική έκφραση. Ο χρωματισμός του ήταν μελανός, ορφνός βαθύς, ορφνός κοινός ή φαίος.
Το γαϊδουρομούλαρο αντίθετα είχε το σώμα γαϊδουριού με τα άκρα ενός αλόγου. Είναι πιο μικρόσωμος από το μουλάρι. Τα αυτιά είναι πιο κοντά από αυτά του μουλαριού, η χαίτη και η ουρά μακρύτερη και πιο πυκνή με άφθονες τρίχες, τα πόδια είναι πιο δυνατά με πιο στρογγυλές και λιγότερα στητές οπλές, και το κεφάλι πιο κοντό και στενό.
Στην Ηλεία παράγονταν κυρίως Ημίονοι (μουλάρια) και μάλιστα μεγαλόσωμοι από μεγαλόσωμες φοράδες, οι οποίες διασταυρώνονταν με επιβήτορες όνους.
Τα μουλάρια συνδυάζουν δύο χαρακτηριστικά των γαϊδουριών, όπως η υπομονή και επιμονή, και των αλόγων, όπως η αντοχή και η δυνατότητα μεταφοράς βαρέων φορτίων. Όταν ενοχληθεί, το μουλάρι μπορεί να κλωτσήσει πολύ δυνατά προς κάθε κατεύθυνση. Τα ζώα χρησιμοποιούνται σε αγροτικές κοινωνίες για βοήθεια στις μεταφορές. Τα μουλάρια είναι πιο δυνατά από τα άλογα και πιο ανθεκτικά. Έχουν τεράστιες αντοχές σε συνεχή εργασία. Μπορούν να κουβαλήσουν φορτία μέχρι και 150 κιλά για 30-40 χιλιόμετρα. Το μουλάρι συνδέεται στενά με την πολιτιστική ιστορία του ανθρώπου εδώ και τουλάχιστον 3000 χρόνια, κάτι που επισημαίνει τις εξαιρετικές φυσικές και ψυχικές ιδιαιτερότητες αυτού του ζώου. Η Όμηρου Ηλιάς είναι η πρώτη γνωστή πηγή στην οποία αναφέρονται. Οι Αρχαίοι Έλληνες εκτιμούσαν ιδιαίτερα την ορειβατική ικανότητα του ημίονου και το ονόμασαν μάλιστα Ορέα.
Μεταφορικά, ο όρος μουλάρι μπορεί να χρησιμοποιηθεί για κάποιον που είναι ιδιαίτερα επίμονος (μουλάρωσε). Εναλλακτικά, και υποτιμητικά, για κάποιον που έχει μεγαλώσει αρκετά ώστε να επωμίζεται ευθύνες χωρίς ωστόσο να το κάνει (είκοσι χρονών μουλάρι). Η λέξη μούλος ή μούλικος αποτελεί ύβρι συνώνυμη του μπάσταρδος και αναφέρεται σε εξώγαμο ή αγνώστου πατρότητος παιδί.
Σε μερικούς μπορεί να φανεί παράξενο, αλλά για μένα αξίζει μια μεγάλη τιμή στα μουλάρια (ημίονους) του 1940. Παλαιότερα στον στρατό υπήρχε ένα Τάγμα Επιτάξεων Κτηνών, όπου σε περίπτωση πολέμου, επίτασσε τα μόνοπλα κτήνη, άλογα, γαϊδούρια και μουλάρια για τις ανάγκες του στρατού.
Ημιονηγούς ή μουλαράδες στον Ελληνικό στρατό συνήθως έλεγαν στρατιώτες με βάση τα πολιτικά φρονήματα, ακόμη και στρατεύσιμοι όσοι ήσαν ηλικιακά μεγάλοι.
Όμως πολλοί στρατιώτες, κυρίως από την ύπαιθρο, για να μην πάνε στην πρώτη γραμμή, δήλωναν ημιονηγοί και κατατάσσονταν στο ΛΟΜ (Λόχοι Ορεινών Μεταφορών). Αυτές τις μονάδες λαϊκά στον στρατό τις ονόμαζαν «μουλαράδες».
Βασικά στον στρατό το κάθε μουλάρι συνοδευόταν από ένα φαντάρο, ο οποίος περπατούσε δίπλα του πεζός, φρόντιζε για τη διατροφή του ζώου, τον καθαρισμό του, τη φόρτωσή του, το ξεφόρτωμά του και ανάφερε για την ανάγκη πεταλώματος ή κτηνιατρικού ελέγχου.
Οι αξιωματικοί που συνόδευαν τον ΛΟΜ ήταν καβάλα σε άλογα, στις δε παρελάσεις ο ΛΟΜ παρήλαυνε με τα μουλάρια του, στρατιώτης οπλισμένος μουλάρι σε τριάδες ή τετράδες, ενώ στην πορεία το ένα μουλάρι πίσω από το άλλο με τον συνοδό αριστερά κατά μήκος αυτής της σειράς, τα όπλα των μουλαράδων δεν ήταν σε καμιά περίπτωση φορτωμένα στο ζώο, από τη μεριά των συνοδών ανά διαστήματα παρακολουθούσαν οι έφιπποι αξιωματικοί.
Οι άνδρες φρόντιζαν ιδιαίτερα για την καθαριότητα του ζώου και ειδικά στις επιθεωρήσεις του Λόχου ο αξιωματικός που περνούσε μπροστά από τον μουλαρά κρατούσε λευκό μαντήλι και δοκίμαζε να δει πόσο καθαρό είναι το ζώο, τρίβοντάς το στο σώμα του!
Αυτά λοιπόν για τα ζώα του αλβανικού μετώπου που έγραψαν τις δικές τους σελίδες δόξας μαζί με τους ηρωικούς μουλαράδες που ξεχάστηκαν από όλους μας.
Οι ημιονηγοί του Ελληνικού στρατού πανάξιοι γνωρίζοντας την συμπεριφορά των και την διαχείριση λόγω ότι οι περισσότεροι φαντάροι ήσαν από την Ελληνική ύπαιθρο και γνώριζαν την χρήση και την συμπεριφορά των ημιόνων, κατά τις μεγάλες μάχες που δόθηκαν στα ορεινά σημεία της Βόρειας πείρου, υπερασπίζοντας τα σύνορά μας οι ημίονοι προσέφεραν τις υπηρεσίες τους στο ακέραιο και μετέφεραν εφόδια (όπλα- πυρομαχικά- τρόφιμα κ.λπ.) στα απάτητα και απροσπέλαστα σημεία όπου αντιστεκόταν τα Ελληνικά στρατεύματα στην εισβολή των Ιταλικών στρατευμάτων.
Κατά τον Β’ Παγκόσμιο πόλεμο, τα μουλάρια σαν ποιο σκληρά και ανθεκτικά ζώα, χρησιμοποιήθηκαν στις δύσβατες βουνοπλαγιές για μεταφορές, κανονιών πυρομαχικών, ανθρώπων, εφοδίων και τραυματιών και μάλιστα σε συνθήκες δύσκολες.
Οι μουλαράδες αν και επέλεγαν να γίνουν ημιονηγοί για να μην βρεθούν στην πρώτη γραμμή ή γραμμή του πυρός, αρκετοί πλήρωσαν με την ζωή τους διότι η αεροπορία του Μουσολίνι κτυπούσε τις πομπές που μετέφεραν εφόδια στην πρώτη γραμμή έτσι τα πρώτα θύματα ήταν οι ημιονηγοί και τα μουλάρια του Ελληνικού στρατού
Η χρήση των μόνοπλων το 1940, όταν ο ελληνικός στρατός έφτασε να διαθέτει δεκάδες χιλιάδες πλέον τέτοια ζώα στις τάξεις του. «Λίγο πριν το 1940, το 1936, άρχισε η προετοιμασία της χώρας για τον πόλεμο, που ερχόταν. Στον τομέα αυτό, αγοράστηκαν μόνοπλα και τροφή. Το 1940 είχαμε 130.000 μόνοπλα. Τεράστιος αριθμός. Αυτοί που πολέμησαν ήταν 300.000 και έτσι για κάθε δύο άνδρες, είχαμε ένα μόνοπλο. Στο αλβανικό μέτωπο, ειδικά είχαμε να αντιμετωπίσουμε ένα σύγχρονο στρατό σε ένα περιβάλλον όπου όμως τα μηχανοκίνητα δεν μπορούσαν να δράσουν. Και τα άλογα, όπως και τα μουλάρια, έδωσαν τη μάχη και ήταν ένας παράγοντας νικηφόρος.
Σχεδόν 14.000 στρατιώτες μας έπεσαν νεκροί στη διάρκεια του Ελληνοϊταλικού πολέμου. Από τα επιταγμένα υποζύγια, τα περισσότερα χάθηκαν στα δύσβατα βουνά της Αλβανίας γκρεμίστηκαν σε χαράδρες, διαμελίστηκαν από το σφυροκόπημα των ιταλικών πυρών, θάφτηκαν στα χιόνια. Ελάχιστα γύρισαν πίσω – και αυτά τσακισμένα από τις κακουχίες. Μέρα που είναι τους αξίζει ένα κομμάτι της ιστορικής μνήμης. Ένα, τουλάχιστον, «ευχαριστώ».
Όσοι ήσαν ανίδεοι κυρίως από αστικά κέντρα και δεν γνώριζαν από ζώα, πολλές φορές τα πλήγωναν και τα κακομεταχειρίζονταν αν αναφέρουμε ότι και τα μουλάρια είναι ζώα σκληρά επικίνδυνα και εκδικητικά
Όταν τα σαμάρωναν και δεν έβαζαν το δικό του σαμάρι, τότε τα ζώα τα πλήγωναν στην πλάτη και τα έβγαζαν εκτός υπηρεσίας και αρκετές ημέρες, πράγμα που τις ημέρες των επιχειρήσεων αποδυνάμωνε κάθε προσφορά στον αγώνα του Ελληνικού στρατού.
Είναι οι αφανείς ήρωες του μετώπου της Πίνδου, χωρίς τους οποίους το Αλβανικό Μέτωπο ίσως δεν θα αποτελούσε ποτέ …εποποιία και δεν γνωρίζουμε ακόμα αν θα ήταν νίκη και εκείνη την περίοδο του ΄40 πραγματικά επιτέλεσαν έργο καταδρομών.
Το αποτέλεσμα ήταν, τόσο η επιστράτευση, όσο και ο ανεφοδιασμός των μονάδων στην Ήπειρο να πραγματοποιείται με μεγάλη καθυστέρηση. ‘Όλα τα τμήματα που πολέμησαν στην Πίνδο, εκτός από ενισχύσεις σε πολεμοφόδια και άνδρες, ζητούσαν ψωμί, έχοντας μείνει νηστικοί συχνά για τρεις ημέρες, ενώ η έλλειψη μεταγωγικών υποχρέωνε τα τμήματα σε κοπιαστικές πορείες τριών έως πέντε ημερών, μέχρι να φθάσουν όλοι νηστικοί και μισοπεθαμένοι στους προκαθορισμένους τομείς δράσης. Αυτά τα τεράστια κενά και τις ελλείψεις του Ελληνικού Στρατού κάλυψαν με μεγάλη αυτοθυσία οι ημιονηγοί με τα υποζύγια και οι αυτοκινητιστές. Ο ρόλος των αφανών αυτών ηρώων, όμως ελάχιστα μνημονεύεται: Μέσα στη νύκτα, στη βροχή, στο χιόνι, στην ατελείωτη λάσπη και πολλές φορές υπό τις βολές των εχθρικών πυροβόλων, τα ζώα μετέφεραν στις πλάτες τους κάθε μορφής εφόδια, ακόμη και τραυματίες, μέσα από μονοπάτια και γιδόστρατες.
Οι ημιονηγοί-μουλαράδες, έπρεπε να κρατήσουν ζωντανό όχι μόνο τον εαυτό τους, αλλά και το ζώο, επειδή αυτό μετέφερε ότι θα επέτρεπε στο στράτευμα να παραμείνει ζωντανό. Πρώτα από όλα μετέφεραν τον οπλισμό και τα πυρομαχικά, και κατόπιν τα λιγοστά τρόφιμα και εφόδια. «Μουλαράδες» και φορτωμένα ζώα κινούντο άλλοτε μέσα από απάτητα μονοπάτια που συχνά χωρούσαν μόνο έναν, βουλιάζοντας σε χιόνια και λάσπη μέχρι τη μέση, και άλλοτε πάνω στον πάγο. Τα ζώα, πολλές φορές έπεφταν στον γκρεμό παρασύροντας ακόμη και τους οδηγούς τους που μάταια προσπάθησαν να τα συγκρατήσουν!
«Αλλά τραγική εξίσου και απελπιστική ήτο και η κατάστασις των ζώων, των μουλαριών, όταν σώθηκε το λίγο άχυρο και το κριθάρι που ήτο δυνατό να οικονομηθεί στα απομακρυσμένα και αποκλεισμένα από την κακοκαιρία εκείνα μέρη τ’ άτυχα κτήνη τρέφονταν με ξερά φύλλα που και αυτά σπάνιζαν και με φλούδες των δέντρων. Υπό τας συνθήκες αυτές πολλά ζώα ψόφησαν μη δυνάμενα να αντέξουν στις κακουχίες και στην έλλειψη τροφής. Ήσαν και αυτά οι αφανείς μάρτυρες και ήρωες που -κατά χιλιάδας πλήρωσαν με την ζωή των την πολύτιμη συμβολή των εις τον εθνικό αγώνα. Αξίζει να στηθεί ένα μνημείο και γι’ αυτά που να θυμίζει ταις θυσίες και την συμβολή των εις τον πόλεμο 1940-1941», γράφει χαρακτηριστικά στο ημερολόγιο του Έλληνας μαχητής του ελληνοϊταλικου μετώπου.
