Σύμφωνα με την E.B. Johnson, συγγραφέα του βιβλίου με τίτλο: “Healing childhood trauma”(θεραπεύοντας το παιδικό τραύμα), τα «σπασμένα» παιδιά όταν μεγαλώσουν γίνονται «σπασμένοι» ενήλικες. Αν κάποιος επιθυμεί να αφήσει πίσω αυτόν τον πόνο, θα πρέπει να ξεκινήσει προσδιορίζοντας το αρχέτυπό του. Οι εμπειρίες της παιδικής μας ηλικίας έχουν πολύ μεγαλύτερη επίδραση από τον σχηματισμό αμυδρών αναμνήσεων. Οι παιδικές μας εμπειρίες, ειδικά όταν αυτές σχετίζονται με το χάος ή το φόβο, μεταμορφώνουν τη ζωή μας για πολλές δεκαετίες, διαμορφώνοντας οποιαδήποτε άλλα γεγονότα της ζωής μας, δημιουργώντας κρίσιμους τρόπους αντίδρασης κι επεξεργασίας του άγχους, αλλά ακόμη και του πώς σχηματίζουμε τις σχέσεις μας.
Ο D. Kalsced, ο οποίος είναι Γιουνγκιανός ψυχαναλυτής κι έχει κι αυτός γράψει πολλά ενδιαφέροντα βιβλία για το παιδικό τραύμα συμφωνεί με την Johnson. Στο βιβλίο του με τίτλο: «The Inner World of Trauma: Archetypal Defenses of the Personal Spirit (1996)» (Ο εσωτερικός κόσμος του τραύματος: Αρχετυπικές άμυνες του προσωπικού πνεύματος), διερευνά πώς οι πρώιμες εμπειρίες κακοποίησης ή κακομεταχείρισης βλάπτουν εντελώς την ανάπτυξη της ψυχικής ζωής του παιδιού. Μπροστά σε αυτόν τον πόνο, αυτό που κάνει το νηπιακό μυαλό είναι να προσπαθεί να υπερασπιστεί τον εαυτό του. Ωστόσο, κάνοντας αυτό, τα παιδιά τείνουν να δημιουργούν εικόνες και άμυνες που είναι σίγουρα κακόβουλες και ακόμη και καταστροφικές. Αυτό εξηγεί τα αρχέτυπα του παιδικού τραύματος. Στην πραγματικότητα, αυτά τα αρχέτυπα είναι απαραίτητα για τη θεραπεία και τη διαφώτιση του ασθενούς που υποφέρει από τραύμα.
Για να επιλύσουμε και να θεραπεύσουμε τα τωρινά μας αδιέξοδα, θα πρέπει να προσδιορίσουμε ποιο είναι το αρχέτυπο του παιδικού τραύματος μας. Αυτό σημαίνει ότι θα πρέπει να πάμε σε βάθος για να αντιμετωπίσουμε αναμνήσεις, στιγμές κι ανθρώπους με τους οποίους είχαμε ισχυρές συναισθηματικές αλληλεπιδράσεις. Αντί να προσπαθούμε να ξεφύγουμε από τον πόνο της παιδικής μας ηλικίας, θα ήταν σοφότερο να τον αγκαλιάσουμε. Κι αυτό μπορούμε να το κατορθώσουμε αν μάθουμε όσα περισσότερα μπορούμε σχετικά με το από που προερχόμαστε, ούτως ώστε να σχεδιάσουμε το που θα πάμε.
Οι παιδικές εμπειρίες έχουν, λοιπόν, αντίκτυπο σε όλη τη μετέπειτα ζωή μας. Τα γεγονότα που συμβαίνουν στην παιδική μας ηλικία διαμορφώνουν τις αποφάσεις που λαμβάνουμε στην ενήλικη ζωή μας, την σταδιοδρομία που ακολουθούμε, τους συνεργάτες που επιλέγουμε κοκ. Κάποια από τα μαθήματα που μας δίδαξε η ζωή όταν ήμασταν παιδιά ήταν καλά, ενώ κάποια άλλα ήταν τοξικά. Όπως όμως κι αν ήρθαν τα πράγματα, θα πρέπει να έχουμε υπόψη ότι είναι στο χέρι μας να αντλήσουμε δύναμη και να διορθώσουμε την ζημιά που έχει γίνει.
Ας έχουμε υπόψη ότι τα «σπασμένα» παιδιά δεν γεννιούνται έτσι, αλλά παγιδεύονται στον πόνο και την δυσλειτουργικότητα κάποιων ρόλων, εξαιτίας κάποιων αμελών ή εγωκεντρικών ενηλίκων που με την συμπεριφορά τους υπονομεύουν την ευτυχία των παιδιών και τα εμποδίζουν από το να δημιουργήσουν υγιείς σχέσεις κι από το να αξιοποιήσουν πλήρως τις δυνατότητές τους. Έτσι, τα παιδιά για να επιβιώσουν υιοθετούν κάποιους συγκεκριμένους ρόλους ή αλλιώς αρχέτυπα, που όμως έχουν σοβαρό αντίκτυπο στην ζωή τους αργότερα, καθώς αν δεν κατανοήσουν αυτά τα αρχέτυπα, δε θα μπορέσουν να ξεφύγουν ποτέ απ’ αυτά.
Θα πρέπει να έχουμε υπόψη ότι όλα τα γεγονότα και οι εμπειρίες που λαμβάνουν χώρα κατά την παιδική ηλικία αποτελούν μαθησιακές ευκαιρίες για τα παιδιά. Αν τα γεγονότα είναι καλά, τότε δημιουργούν καλές αναμνήσεις, συναισθήματα και μοτίβα, ενώ όταν τα γεγονότα είναι άσχημα, τότε συμβαίνει το αντίθετο. Συνήθως, οι κακές εμπειρίες σχετίζονται με την ψυχολογική ή συναισθηματική κακοποίηση, αλλά επίσης την σωματική κακοποίηση ή την σεξουαλική κακοποίηση, καθώς επίσης και την παραμέληση ή την εγκατάλειψη. Τέτοιες εμπειρίες ενσταλάζουν στο παιδί τον φόβο, την ενοχή, την ντροπή, καθώς και μια πληθώρα άλλων αρνητικών συναισθημάτων που μπορούν να οδηγήσουν στο άγχος ή την απελπισία.
Βεβαίως, υπάρχουν και εμπειρίες που έχουν έμμεσο αντίκτυπο στα παιδιά, όπως ο αλκοολισμός κάποιου γονέα, ο τζόγος ή άλλες εξαρτήσεις, καβγάδες μεταξύ των γονέων και άλλες συμπεριφορές που επηρεάζουν συναισθηματικά την ψυχική υγεία των παιδιών και το χειρότερο είναι ότι τα παιδιά αργότερα ως ενήλικες μιμούνται ασυναίσθητα αυτές τις συμπεριφορές ή μοτίβα οικογενειακών συμπεριφορών (family patterns).
Υπάρχουν πέντε διαφορετικά αρχέτυπα, τα οποία όταν θα τα κατανοήσουμε, τότε θα μπορέσουμε να σπάσουμε τα δεσμά που μας κρατούν αλυσοδεμένους με τα τραύματα του παρελθόντος μας. Μόνο όταν εξοπλιστούμε με την σωστή γνώση, θα ελευθερωθούμε χωρίς να χρειάζεται να επαναλάβουμε το παρελθόν μας.
1ο αρχέτυπο: «ο αναγκαίος ήρωας»
Αποτελεί ένα από τα πιο τραγικά αρχέτυπα, γιατί ο ρόλος αυτός είναι αναγκαστικός κι έρχεται με βαρύ φορτίο και λίγες εξόδους. Τον ρόλο αυτό τον αναλαμβάνει συνήθως το μεγαλύτερο παιδί, το οποίο αναγκάζεται να αντισταθμίσει τρόπους που το εξαντλούν και το αμφισβητούν. Το παιδί αυτό ποτέ δεν γνωρίζει ποιο είναι πραγματικά, καθώς εργάζεται πάντα πολύ σκληρά για να κάνει την οικογένεια να φαίνεται όσο το δυνατόν καλύτερη στον έξω κόσμο. Καταβάλλουν υπερπροσπάθειες για να φαίνονται όσο το δυνατόν καλύτερα εξωτερικά, πιστεύοντας ότι τόσο λιγότερο θα πονάνε τα πράγματα εσωτερικά.
2ο αρχέτυπο: «ο γελωτοποιός»
Συνήθως είναι ένας ρόλος που τον αναλαμβάνουν οι νεότεροι της οικογένειας, του οποίου ο πρωταρχικός στόχος περιλαμβάνει την κάλυψη ζητημάτων αναμόρφωσης της οικογένειας, αλλά με πολύ διαφορετικό τρόπο. Το άτομο χρησιμοποιεί την κωμωδία, τα αστεία και το χιούμορ ή τις γελοιότητες για να γιατρέψει τις πληγές των άλλων, αλλά και για να κρύψει τις δικές του ανασφάλειες και ελλείψεις. Όταν τα πράγματα γίνουν αρκετά ασταθή, ο γελωτοποιός θα αγωνιστεί για την ηρεμία, όμως το μεγαλύτερο όπλο του είναι και η μεγαλύτερη αδυναμία του. Η χιουμοριστική του διάθεση μπορεί να κάνει τους άλλους να αισθάνονται πιο άνετα, όμως δεν επαρκεί για να απαλύνει τον πόνο του ίδιου του ατόμου.
3ο αρχέτυπο: «το άγριο παιδί»
Πρόκειται για έναν ρόλο πολλές φορές γνωστό ως «αποδιοπομπαίο τράγο», δηλαδή αυτόν του απόκληρου ή του περιθωριακού της οικογένειας, που πάντα μπαίνει σε μπελάδες και είναι απερίσκεπτος, παρορμητικός, συναισθηματικός και συχνά σε σύγκρουση με πρόσωπα εξουσίας ή αντιμέτωπος με το γράμμα του νόμου. Είναι το άτομο που θα κατηγορηθεί από την οικογένεια για ό, τι πάει στραβά κι έτσι συνήθως είναι το πρώτο άτομο που θα φύγει από την «φωλιά». Το άτομο αυτού του αρχετύπου λαχταρά την προσοχή περισσότερο από οτιδήποτε άλλο κι αυτό με τη σειρά του μπορεί να οδηγήσει σε σοβαρά προβλήματα.
4ο αρχέτυπο: «ο αντικαταστάτης»
Εμφανίζεται όταν οι φροντιστές μας αποτυγχάνουν να μας παρέχουν την ασφάλεια που χρειαζόμαστε. Έτσι, το παιδί αναλαμβάνει τον προστατευτικό ρόλο αντικαθιστώντας τον γονιό ή και τα αδέλφια του. Συνήθως, το παιδί αυτό είναι ωριμότερο σε σχέση με άλλα παιδιά της ηλικίας του και ξοδεύει πολύ χρόνο «μαζεύοντας τα κομμάτια» ύστερα από μια έκρηξη ή μια κατάρρευση των οικογενειακών δεσμών. Αντί να αφήσει τους πραγματικούς φροντιστές της οικογένειας να αναλάβουν τους ρόλους τους και να αντιμετωπίσουν τις αδυναμίες τους, ο αντικαταστάτης αναλαμβάνει τον δικό τους ρόλο αντικαθιστώντας τους αποτυχημένους φροντιστές.
5ο αρχέτυπο: «ο δίχως σκοπό περιπλανώμενος»
Αποτελεί το πιο τυπικό και το πιο σύνηθες αρχέτυπο. Εδώ αντί να ενεργεί, αυτό το χαμένο παιδί κλείνεται προς τα μέσα. Συνήθως αναφέρεται ως το «αόρατο» παιδί, που αποσύρεται στο δωμάτιό του ή βρίσκει παρηγοριά στα βιβλία, τη μουσική και την φαντασία του για να αντιμετωπίσει το οικογενειακό χάος. Στο παιδί αυτό δεν αρέσει να ξεχωρίζει, ούτε να ξοδεύει πολύ χρόνο αναλύοντας την δυστυχία του. Είναι σχεδόν ανύπαρκτο στην οικογένεια και συνεχίζει να διατηρεί αυτό τον ρόλο στην ενήλικη ζωή, περιπλανώμενο χωρίς σκοπό.
Όλα τα παραπάνω αρχέτυπα μας βοηθούν να γνωρίσουμε τον πόνο μας και τον τρόπο που τον εκφράζουμε κι αποτελούν ένα εξαιρετικό σημείο εκκίνησης για την προσωπική μας ψυχοθεραπεία. Όσο περισσότερα γνωρίζουμε σχετικά με το γιατί συμπεριφερόμασταν έτσι, τόσο πιο αποτελεσματικά μπορούμε να δουλέψουμε στο εδώ και τώρα επιλέγοντας και προσαρμόζοντας εκείνα τα βήματα που είναι απαραίτητα για να μας πάνε μπροστά.
Βήμα 1ο : γράψτε μια νέα αφήγηση για τη ζωή σας
Όταν ήμασταν παιδιά βλέπαμε τους γονείς μας με δέος, σαν παντοδύναμους και τους σεβόμασταν ξεχνώντας όμως να επεκτείνουμε την ίδια αγάπη και σεβασμό για τον εαυτό μας. Η νέα μας αφήγηση, λοιπόν, θα πρέπει να περιλαμβάνει αγάπη και σεβασμό για εμάς, καθώς και προσπάθεια να ξεφύγουμε από ρόλους που δεν μας ταιριάζουν. Για να βρούμε την ευτυχία και τον σκοπό στην ζωή μας, θα πρέπει πρώτα να αγαπήσουμε τον εαυτό μας, ακόμη και τα άσχημα κομμάτια του κι έπειτα να τον συγχωρήσουμε για τα λάθη ή τις παραλείψεις που μας οδήγησαν εδώ που είμαστε σήμερα και που δεν μας αρέσει. Είναι στο χέρι μας να αλλάξουμε ό,τι δεν μας αρέσει, αρκεί να το αποφασίσουμε να αφήσουμε πίσω τον βουβό πόνο των παιδικών μας χρόνων.
Βήμα 2ο : ενισχύστε την αυτοεκτίμησή σας
Η ειρήνη, η ευημερία και η πληρότητα δε θα έρθουν αν δεν χτίσουμε πρώτα το ισχυρό θεμέλιο της αυτοεκτίμησης. Όταν ήμασταν παιδιά, μας ήταν δύσκολο να αποδράσουμε από τα δεσμά ενός επικριτικού, ματαιωτικού ή απορριπτικού γονέα, όμως πλέον ως ενήλικες μπορούμε να δούμε την αξία μας και ποιοι πραγματικά είμαστε. Πρέπει να καταλάβουμε ότι είναι ολότελα δικό μας το δικαίωμα στον αυτοσεβασμό, κι ότι δεν χρειαζόμαστε την έγκριση, ούτε την άδεια κανενός για να τιμήσουμε την αξία κάθε πτυχής της ζωής μας. Καλλιεργώντας αξίες όπως την καλοσύνη, την γενναιοδωρία, τον σεβασμό, μπορούμε να οικοδομήσουμε έναν νέο εαυτό αποκλείοντας τοξικά πράγματα και τοξικούς ανθρώπους από την ζωή μας. Δείτε τον εαυτό σας σαν ένα λουλούδι που χρειάζεται τις κατάλληλες συνθήκες και το περιβάλλον για να ευδοκιμήσει. Δεν χρειάζεστε άτομα που έβαζαν εμπόδια στο να ανεβείτε προς το φως και προς το να βρείτε τον αληθινό σας εαυτό.
Βήμα 3ο : αναζητήστε βοήθεια από κάποιον ειδικό
Η επίλυση και η αντιμετώπιση των τραυμάτων του παρελθόντος δεν είναι εύκολο να γίνει από εμάς τους ίδιους και πολλές φορές ούτε συγγενείς , ούτε προσφιλή μας πρόσωπα μπορούν να μας βοηθήσουν. Τα συμπτώματα του τραύματος, επειδή ποικίλουν από περίπτωση σε περίπτωση, είναι καλό να αξιολογηθούν από καταρτισμένους επιστήμονες κι επαγγελματίες ψυχικής υγείας όπως οι ψυχίατροι και οι ψυχολόγοι. Η εύρεση ενός ειδικού στην θεραπεία τραύματος μπορεί να σας πάρει κάποιον χρόνο, αλλά σίγουρα αξίζει τον κόπο. Πολύ καλή αντιμετώπιση του τραύματος έχει η ψυχοθεραπευτική προσέγγιση της γνωστικής – συμπεριφοριστικής θεραπείας και του EMDR. Ένας ειδικός μπορεί να σας βοηθήσει να φτάσετε στην ρίζα του προβλήματος κι όσο δύσκολη κι αν είναι η ψυχοθεραπεία, σίγουρα δεν είναι τόσο δύσκολη όσο το να ζεις διαρκώς με ψυχικό πόνο.
Πηγές:
- What’s Your Childhood Trauma Archetype? | Practical Growth (medium.com)
- The Five Archetypes of Childhood Trauma (exploringyourmind.com)
_______________________________________________________________
Κουραβάνας Νικόλαος- Παπαδοπούλου Ελένη, Ψυχολόγοι, MSc.
Posted by Κουραβάνας Νικόλαος- Παπαδοπούλου Ελένη, Ψυχολόγος, MSc
