ΤΑΚΗΣ ΠΑΠΑΤΣΩΝΗΣ (1895 – 26 Ιουλίου 1976)
Πικροδάφνες
Θα προσπαθήσω να ερμηνέψω τ’ ανερμήνευτα
να βάλω σε κατάταξη τ’ ακατάταχτα πράγματα
αναμειγνύοντας στοιχεία της φύσης με στοιχεία,
που ενώ ξέρω πως υπάρχουν, είναι όμως φανερό
πως δεν ανήκουν στη φύση, δεν είναι βαλμένα
στην εξουσία μας. Τώρα; είναι καλοκαίρι. Βαρύ
κ’ επίμονο. Ιούλιος μήνας, τραβάμε για τον Αύγουστο,
Ιούλιο κι Αύγουστο καμπίσιο στην Αττική.
Αβάσταγες τραβάνε οι μέρες δημιουργώντας
την ερημιά μας. Και τέτοιες μέρες προετοιμάζουν
τις ανάλογες νύχτες. Οι νύχτες όμως, αποσπασμένους
απ’ τις φριχτές μέριμνες καθώς βάλνονται
να μας τοποθετούν (όποτε το μπορέσουν), κερδίζουν
για μας, είτε από καλοσύνη τους, είτε τυφλά,
έτσι, με το άπλωμα των άστρων τους, με τις φάσεις
του φεγγαριού, με τις σκιές που περιπλανιόνται,
κάποια εξαφάνιση της ερημιάς. Σιμώνουν
με τις μύτες των ποδιών, μη μας διαλύσουν
ό,τι άρχισε το διάστημα γύρω μας να συνθέτει,
και, συχνά, δεν είναι απίθανο, αρκετά πίσω τους,
αθόρυβα, αλλά διόλου φοβισμένα, να μπαίνει ς’ ενέργεια
για μας, σε πίδακα ιριδένιο, το θαύμα. Τώρα λοιπόν,
στο τριπλό τούτο πλέγμα, τ’ όνειρο, το θαύμα,
κ’ εμάς παραδομένους στον κοσμογεννητή
τον ύπνο μας, γίνεται κάτι με τα μαγικά
της ξαφνικιάς αύρας, που, άγνωστο πώς, η νύχτα
την φυσάει να μας ανεμίζει, γίνεται κάτι
που ασφαλώς δεν είναι στο χέρι της εξουσίας μας:
εκείνη δα την ακριβή στιγμή, ς’ εκείνο το
πλασμένο από άγνωστην ουσία τοπίο
ξαφνικά κι ολωσδιόλου απροετοίμαστα
παρεμβάλλονται πλημμύρα οι πικροδάφνες, κυλάνε
καταρράχτης οι πολλές πικροδάφνες, δεξιά του δρόμου,
ζερβά του δρόμου, καταμεσής του δρόμου του μακριού:
λουλούδιασαν οι χώροι, καταχωστήκανε τριανταφυλλιές,
άσπρες, ς’ εναλλαγή ποικιλμένη, με όλα τα στιλέτα
της φυλλωσιάς τους τα τεφροπράσινα, με τα τζιτζίκια
μαζί κρατάν ακόμη τη λαύρα του λιοπυριού της μέρας,
κι όμως προσφέρουνε στ’ όνειρό μας τον παφλασμό
πολλών νερών στην τριχρωμία της θαλερής τους
φωτεινότητας. Δοξαστικό είναι τ’ όνομά τους.
Και μυστικό το νόημα· δάφνες δεν είναι,
κι όμως το φύλλωμά τους είναι της δόξας. Το στοιχείο
της μαντικής δεν τους λείπει, φτάνει να τους ταιριάξει,
τις ιδιότητες. Τα χρώματα των λουλουδιών τους
κ’ οι αναλογίες που συγκροτούν είναι της ομορφιάς.
Η ανευωδιά τους με τη γέψη τους είναι της πίκριας.
Φαρμάκι που το μουδιάζει η ομορφιά και το αφοπλίζει
η εμπειροπόλεμη η δόξα. Η άγρια δόξα
ενός ήλιου, που ξεραίνει στο καμίνι του τη ζωή μας.
Κάτω απ’ τον ουρανό, μακριά από στέγη, είναι όλα
ανοιχτά, ούτε σκοτάδι καν δεν συγκρατάει η νύχτα·
τώρα μάλιστα με το γιομάτο φεγγάρι, δε βρίσκει τόπο
ο κίνδυνος για να σταθεί. Τις ίδιες όμως τούτες ώρες,
τις προχωρημένες, τόλμησε να μπεις κάτω από στέγη:
κάμαρες, διάδρομοι, παράθυρα, λαβύρινθοι όλα γίνονται,
παραμερίζει στα κουφώματα το σκοτάδι αφήνοντας
εδώ κ’ εκεί τους ίσκιους του, τόπια κουρελιασμένα
σάβανα σκόρπια στα βήματά μας, μίτους Αριάδνης
που απατούνε, δεν οδηγούνε, δρόμοι θανάτων,
τις άγρυπνες ώρες, πριν από την αυγή, που ξεκινάει
ακυβέρνητο φάντασμα ο άνθρωπος, Αντιλάζαρος,
επιθυμώντας να μην ξαναδεί καινούργια μέρα
κι ό,τι είναι να γίνει, να γίνει πια τελειωτικά.
Αλλά γίνεται τούτο: με πρόθεση εναντία, όλο φως,
κι ορθάνοιχτη αγκαλιά τον ανταμώνουν οι καλόβολες
οι σκιές, οι πονετικές οι σκιές, με τη σοφή τους
τη μέθοδο, με τη μυθολογία των λουλουδιών τους,
με προβολές χρωμάτων δένουν με τις κλωστές τους
τα μελλούμενα με ό,τι ωραίο κρύβουν οι μνήμες,
διαλέγουν ώρες και στιγμές που μπλέκονται
χρονολογίς, και, με καμώματα ανεξιχνίαστα,
χωρίς να σβήνουν το παρόν, στρίβουν τη ροή του
για κει που πρέπει. Μας ξαναπάνε στον ανθοβολώνα
στις πικροδάφνες. Χωρίς να ’ναι τα κλαριά τους
ξεραμένα, έχουνε πάρει τη σοβαρίτητα της δίκαιας κρίσης
σαν τα κατατρεγμένα γεγονότα του παρελθόντος,
πλάι σε σπινθήρα της φωτιάς, που περιορίζονται
διόλου ασφυχτικά στο ίδιο το σχήμα. Τόσο μόνο
ασφυχτικά. Μια ζωή, μια πνοή, μια δόξα.
Μόνο που ανθίζουν από δυο καταφάσεις.
Τάκης Παπατσώνης: Εγκαινίασε την χρήση του ελεύθερου στίχου στην νεότερη ελληνική ποίηση
