Το δημογραφικό ζήτημα

Η Ελλάδα διαθέτει τις προϋποθέσεις για να συμβάλει στην παγκόσμια προβληματική για τους πληθυσμούς. Η γεωγραφική θέση και η ιστορική εμπειρία τής προσφέρουν επιχειρήματα για να διεκδικήσει ένα σημαντικό ρόλο. Για να ανταποκριθεί, πάντως, στις προκλήσεις και τις δυνατότητες, χρειάζεται να ανοιχτεί προς τα έξω

by Times Newsroom

Τα δημοσιοποιημένα αποτελέσματα της απογραφής 2021 επιβεβαίωσαν τη δημογραφική παρακμή της Ελλάδας. Πόρρω απέχει η σημερινή πληθυσμιακή κατάσταση από όσα είχε αποτυπώσει η υποδειγματική απογραφή του 1961 – όταν η ελληνική στατιστική υπηρεσία είχε αναδιοργανωθεί με ξένη βοήθεια. Το τότε Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών, το Κέντρο Οικονομικών Ερευνών και η Στατιστική Υπηρεσία συνεργάστηκαν με Γάλλους και Αμερικανούς εμπειρογνώμονες. Οι σχετικές μελέτες και δημοσιεύσεις επηρέασαν καθοριστικά την κοινωνική έρευνα και την πολιτική, η οποία, κατόπιν, ασκήθηκε στους τομείς της κοινωνίας, της οικονομίας και της χωροταξίας.

Η επόμενη απογραφή του 1971 διενεργήθηκε σε τελείως διαφορετικό κλίμα. Η εσωστρέφεια του δικτατορικού καθεστώτος και η αποπομπή των ξένων εμπειρογνωμόνων εξανέμισαν την προαναφερθείσα επιστημονική δυναμική. Στη συνέχεια, το ενδιαφέρον για τα πληθυσμιακά ζητήματα μειώθηκε, καθώς κυριάρχησαν οι οικονομικές μετρήσεις, έρευνες και αναλύσεις. Η εξέλιξη αυτή αντανακλούσε τη ριζική αναπροσαρμογή του πλαισίου στο οποίο λειτουργούσε η Ελλάδα. Η ευρωπαϊκή πορεία και η παγκοσμιοποίηση αποδυνάμωσαν το ενδιαφέρον για τις ενδογενείς διεργασίες και το έστρεψαν στις οικονομικές εξαρτήσεις από το εξωτερικό.

Ο πληθυσμιακός παράγων επανέρχεται δυναμικά στο προσκήνιο, εντός και εκτός Ελλάδος. Η Ευρώπη παρακμάζει δημογραφικά με σοβαρές συνέπειες· οικονομικές και όχι μόνον. Αντιθέτως, η γείτων Αφρική γνωρίζει εκρηκτική πληθυσμιακή αύξηση. Τα μεταναστευτικά ρεύματα αυξάνονται. Οι προσφυγικές ροές, λόγω κλιματικής αλλαγής ή γεωπολιτικών κρίσεων, όπως η τρέχουσα ουκρανική, απειλούν τις παγκόσμιες ισορροπίες. Η παγκοσμιοποίηση, σε συνδυασμό με την ψηφιακή επανάσταση, έχει ισχυροποιήσει τα δίκτυα των διασπορών, με αποτελέσματα παραγωγικά, αλλά συχνά επικίνδυνα. Οι πανδημίες αναπτύσσονται μαζικά. Τέλος, ο δημογραφικός παράγων επηρεάζει τις μεγάλες παγκόσμιες ισορροπίες – όπως συμβαίνει στην Κίνα, η επιδιωκόμενη ηγεμονία της οποίας απειλείται από τις συνέπειες της μονογονικής πολιτικής του μαοϊκού καθεστώτος.

Στη δραματική αναβίωση του ενδιαφέροντος για τη δημογραφία, η Ελλάδα κατέχει κεντρική θέση. Ιστορικά υπήρξε εργαστήριο των πληθυσμιακών μετασχηματισμών, καθώς δέχθηκε και ενέταξε τον τεράστιο προσφυγικό πληθυσμό μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή. Επανέλαβε τον άθλο μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, ενσωματώνοντας μετανάστες από τις τέως κομμουνιστικές χώρες, με πρώτη την Αλβανία. Ανάμεσα στην Ευρώπη, την Αφρική και την Ασία λειτουργεί ως σταυροδρόμι των μεταναστευτικών ροών. Χώρα εξόδου πληθυσμών, με ευρέα μεταναστευτικά ρεύματα προς τις Ηνωμένες Πολιτείες, την Αυστραλία και την Ευρώπη, η Ελλάδα είναι, ταυτοχρόνως, τόπος υποδοχής προσφύγων. Η δημογραφική παρακμή απειλεί την οικονομική εξέλιξη· η γήρανση του πληθυσμού εγείρει σοβαρές ανησυχίες για τη μελλοντική της ικανότητα να καινοτομεί και να προοδεύει. Η σύγκριση της παρακμιακής δημογραφίας με τα πληθυσμιακά δεδομένα της αναθεωρητικής Τουρκίας αφυπνίζει φόβους για το μέλλον. Τέλος, η σημαντική ελληνική διασπορά κεντροποιεί την ελληνική περίπτωση στη σχετική παγκόσμια προβληματική.

Η Ελλάδα επείγεται να ανανεώσει και να διευρύνει τη μέριμνα και τη γνώση περί τα πληθυσμιακά ζητήματα· να κατανοήσει τα διακυβεύματα, τους κινδύνους, τις λύσεις και τις ευκαιρίες, όσον αφορά τους σχετικούς με τον ελληνικό χώρο και την ελληνική ταυτότητα πληθυσμούς: Eλληνες εντός Ελλάδος, Eλληνες της διασποράς, μετανάστες και πρόσφυγες στο ελληνικό έδαφος, αλλοδαποί με προαπαιτούμενα να ενταχθούν δυνάμει στον ελλαδικό πληθυσμό.

Η Ελλάδα διαθέτει τις προϋποθέσεις για να συμβάλει στην παγκόσμια προβληματική για τους πληθυσμούς. Η γεωγραφική θέση και η ιστορική εμπειρία τής προσφέρουν επιχειρήματα για να διεκδικήσει ένα σημαντικό ρόλο. Για να ανταποκριθεί, πάντως, στις προκλήσεις και τις δυνατότητες, χρειάζεται να ανοιχτεί προς τα έξω. Oπως τη δεκαετία 1960, μόνο με εξωστρέφεια μπορεί να συγκεντρωθεί η κρίσιμη επιστημονική, ερευνητική και πολιτική μάζα για μια τόσο απαιτητική και καθοριστικής σημασίας αποστολή.

Τον Ιούνιο 2021 ο πρωθυπουργός πρότεινε στον γ.γ. του ΟΟΣΑ Ματίας Κόρμαν, στην επίσημη επίσκεψή του στην Ελλάδα, τη δημιουργία ενός θεματικού κέντρου ΟΟΣΑ στην Κρήτη, με ερευνητικό αντικείμενο τους πληθυσμούς. Η πρόταση αυτή, ιδιαιτέρως επίκαιρη, θέτει την Ελλάδα στο επίκεντρο του διεθνούς ενδιαφέροντος για το δημογραφικό ζήτημα· ταυτοχρόνως προσφέρει στη χώρα μας τις αναγκαίες προϋποθέσεις και τα κίνητρα για την καινοτόμο ανάπτυξη της έρευνας ως προς τα ζωτικά πληθυσμιακά ζητήματα. Ο γ.γ. του ΟΟΣΑ απεδέχθη καταρχήν την πρόταση, αναγνωρίζοντας τη σημασία και τα απορρέοντα οφέλη για τον διεθνή Οργανισμό. Για να εγκριθεί, όμως, η πρόταση από το Συμβούλιο των 38 χωρών-μελών του Οργανισμού, η μόνιμη ελληνική αντιπροσωπεία ΟΟΣΑ στο Παρίσι επί ένα χρόνο διεξήγε μακρές και επίπονες διαπραγματεύσεις, με εκτεταμένες συζητήσεις, πειστικές απαντήσεις, συστηματικές προσεγγίσεις, ώστε να καμφθούν επιφυλάξεις, αντιρρήσεις, αμφισβητήσεις και στερεότυπα. Το σχέδιο για ένα κέντρο ΟΟΣΑ στην Κρήτη έγινε τελικά ομόφωνα αποδεκτό. Η ελληνική αυτή επιτυχία συνιστά μια μεγάλη ευκαιρία, η οποία έρχεται σε μια ιδιαιτέρως ευαίσθητη συγκυρία.

* Ο κ. Γιώργος Πρεβελάκης είναι ομότιμος καθηγητής Γεωπολιτικής στη Σορβόννη, μόνιμος αντιπρόσωπος της Ελλάδας στον ΟΟΣΑ.

Αναδημοσίευση από την ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ

Σχετικά Άρθρα

Leave a Comment

Αυτή η ιστοσελίδα χρησιμοποιεί cookies για να βελτιώσει την εμπειρία σας. Συνεχίζοντας την περιήγησή σας, δίνετε την συγκατάθεσή σας για την χρήση των cookies. Aποδοχή