Τζέιν Έλεν Χάρισον (1850 – 1928) ήταν λέκτορας των αρχαίων Ελληνικών στο πανεπιστήμιο του Κέμπριτζ

Η Τζέιν Έλεν Χάρισον (Jane Ellen Harrison, 9 Σεπτεμβρίου 1850 – 15 Απριλίου 1928) ήταν λέκτορας των αρχαίων Ελληνικών στο πανεπιστήμιο του Κέμπριτζ, μία από τις πρώτες μαθήτριες του Τζέιμς Φρέιζερ και πρωτοπόρος της διεπιστημονικής προσέγγισης του ελληνικού πολιτισμού, για την οποία συνδύασε κοινωνιολογικές και ανθρωπολογικές απόψεις με αρχαιολογικές και φιλολογικές μαρτυρίες. Συνεπής φεμινίστρια έως το τέλος της ζωής της, ήταν η πρώτη γυναίκα πανεπιστημιακός που κατόρθωσε να αποκτήσει φήμη διεθνούς ακτινοβολίας σε ένα ανδροκρατούμενο ακαδημαϊκό κατεστημένο.

Γεννήθηκε στο Κόττινχαμ (Cottingham) του Γιόρκσαϊρ και η μητέρα της πέθανε λίγο μετά τη γέννα. Στην ηλικία των 17 ετών την έστειλαν στο Κολέγιο Κυριών Τσέλτενχαμ υπό τη διεύθυνση της Δωροθέας Μπηλ (Dorothea Beale). Το 1870 έλαβε τιμητική διάκριση στις εξετάσεις του πανεπιστημίου του Λονδίνου για γυναίκες και κέρδισε υποτροφία για τις Κλασικές Σπουδές του πανεπιστημίου του Κέμπριτζ. Ασχολήθηκε με την σπουδή των Κλασικών στο Κολέγιο Νιούχαμ, του Κέιμπριτζ από το 1874 έως το 1879. Το 1879 βρέθηκε στην κορυφή του Κλασικού Τρίποδα την υψηλότερη θέση που κατείχε γυναίκα από τα δύο ειδικά κολέγια για κυρίες. Από εκείνη την περίοδο και μετά την αποκάλεσαν «η εξυπνότερη γυναίκα στην Αγγλία». Το 1879 μετακόμισε στο Λονδίνο, για να μελετήσει αρχαιολογία στο Βρετανικό Μουσείο. Εργάστηκε και μελέτησε υπό τον Τσαρλς Νιούτον, στο τμήμα Αρχαιοτήτων του Βρετανικού Μουσείου. Μέσα στις επόμενες δύο δεκαετίες κέρδισε ιδιαίτερη φήμη ως λαμπρή και δυναμική ομιλήτρια σε θέματα σχετικά με την κλασική τέχνη και την αρχαιολογία, μετακινούμενη συχνά στην Ελλάδα και αλλού στην Ευρώπη. Ήταν σε επαφή με επιφανείς Γερμανούς αρχαιολόγους, όπως για παράδειγμα ο Ερνστ Κούρτιους, (Ernst Curtius), ο ανασκαφέας της Ολυμπίας.

Το 1879, όταν τελείωνε η Τζέιν Χάρισον τις μελέτες της στο Κέμπριτζ, μια άλλη νέα γυναίκα, η Ευγενία Σέλερς (Eugénie Sellers) (1860-1943) ξεκινούσε τις κλασικές σπουδές της. Οι δύο γυναίκες μοιράστηκαν ένα διαμέρισμα το 1885 και ταξίδευαν μαζί. Η Σέλερς οργάνωνε τις διαλέξεις της Τζέιν Χάρισον και σε ό,τι αφορούσε στην ατομική της καριέρα, ακολούθησε την ίδια πορεία, αλλά στον τομέα των ρωμαϊκών σπουδών και κυριάρχησε στη Βρετανική σχολή στη Ρώμη στα μέσα της δεκαετίας του 1920. Όμως, οι δύο γυναίκες διέκοψαν τις σχέσεις τους για κάποιο άγνωστο λόγο το 1893 και η Ευγενία Σέλερς παντρεύτηκε τον Άρθουρ Στρονγκ. Η Τζέιν Χάρισον έγινε αντιπρόεδρος της Ελληνικής Εταιρίας από το 1889 έως το 1896. Το 1896 έγινε αντεπιστέλλον μέλος του Κλασικού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου του Βερολίνου.

Η Χάρισον εφήρμοσε τα συμπεράσματα των συγχρόνων της αρχαιολογικών ανακαλύψεων και ανθρωπολογικών προσεγγίσεων των πολιτισμών, στην ερμηνεία της αρχαιοελληνικής θρησκείας με τρόπο που έγινε στερεότυπο για μεταγενέστερους ερευνητές. Ανάμεσα στα έργα της ανθρωπολογικής έρευνας για την προέλευση της ελληνικής θρησκείας και μυθολογίας περιλαμβάνονται τα: Προλεγόμενα στη Μελέτη της Ελληνικής Θρησκείας (1903), Αίρεση και Ανθρωπότητα (1911), Θέμις: Μια Μελέτη των Κοινωνικών Πηγών της Ελληνικής Θρησκείας (1912, αναθ. 1927), Αρχαία Τέχνη και Τελετουργία (1912+) και Επιλεγόμενα στη Μελέτη της Ελληνικής Θρησκείας (1921).

Στην εποχή της η Χάρισον ήταν γνωστή για τις δημόσιες διαλέξεις της στην αρχαιοελληνική τέχνη, και τις ριζοσπαστικές απόψεις της. Μιλούσε Γερμανικά, Λατινικά, Ελληνικά και Εβραϊκά (αργότερα έμαθε περίπου 16 γλώσσες, στις οποίες περιλαμβάνονται τα Ρωσικά). Θεωρείται πως επηρεάστηκε σημαντικά από το έργο του Γιόχαν Γιάκομπ Μπαχόφεν (Johann Jakob Bachofen) Mutterrecht (1861), μια ανάλυση της μητριαρχίας στην αρχαιότητα.

Οι πρόωρες δημοσιεύσεις της προοιωνίζονταν μια διακεκριμένη ακαδημαϊκή σταδιοδρομία. Αφού συμπεριελήφθη στον κατάλογο επιλέκτων υποψηφίων για την καθηγεσία Yates της κλασικής αρχαιολογίας στο πανεπιστήμιο του Λονδίνου ορίστηκε ομότιμη στο κολέγιο Νιούνχαμ. Η Χάρισον επέστρεψε στο Νιούνχαμ το 1898, για να μείνει εκεί μέχρι το θάνατό της, το 1928. Εκεί ουσιαστικά άρχισε να ασχολείται βαθύτερα με την αρχαία Ελλάδα σκάβοντας πίσω από την παραδοσιακή εικόνα που διαμόρφωσε το αγγλικό ακαδημαϊκό κατεστημένο. Η αρχαία Ελλάδα της Χάρισον δεν ήταν ο λαμπρός, ήρεμος και ορθολογιστικός κόσμος που επινόησαν οι μελετητές του ανά τους αιώνες. Ήταν ένας κόσμος διονυσιακής φρενίτιδας, πάθους, ανορθολογισμού και μαγείας που έβραζε κάτω από μια φαινομενικά ήρεμη επιφάνεια. Αυτός ήταν ο λόγος που την αποκάλεσαν «αιματοβαμμένη Τζέιν», αλλά ο αρχαίος κόσμος μετά την παρέμβασή της δεν ήταν πλέον και δεν έγινε ποτέ ίδιος.

Το 1922 η Τζέιν Χάρισον αποσύρθηκε από τις δημόσιες διαλέξεις και μετακόμισε μαζί με την Χόουπ Μίρλις, υπεύθυνη για τα αρχεία της, σε ένα σπίτι στο Μπλούμπσμπερι, στο Λονδίνο. Πέθανε το 1928 από λευχαιμία.

Η Τζέιν Έλεν Χάρισον ήταν άθεη.

Σουφραζίστρια

Η Τζέιν Έλεν Χάρισον ήταν μετριοπαθής σουφραζίστρια και υποστήριζε το δικαίωμα ψήφου των γυναικών, όχι με ακτιβισμό, αλλά με ανθρωπολογικά επιχειρήματα. Θεωρούσε πως το δικαίωμα ψήφου δεν αποτελούσε γυναικείο δικαίωμα ή προνόμιο, αλλά ανθρώπινο. Με την έννοια αυτή ακολουθούσε το ρητό του Τερέντιου “homo sum; humani nihil mihi alienum est” (Είμαι άνθρωπος. Τίποτα ανθρώπινο δεν μου είναι ξένο).

Εργογραφία

• Myths of the Odyssey in Art and Literature (Οι μύθοι του Οδυσσέα στην τέχνη και τη λογοτεχνία), 1882
• Prolegomena to the Study of Greek Religion, 1903, (ανατ. 1991), Princeton University Press, 720 σελίδες, ISBN 0-691-01514-7

  Στα Ελληνικά κυκλοφόρησε ως έξι ξεχωριστά βιβλία από τις εκδόσεις Ιάμβλιχος, Αθήνα, όλα με τον υπότιτλο Προλεγόμενα στη Μελέτη της Ελληνικής Θρησκείας και τους ακόλουθους τίτλους:

  1. Αρχαίες ελληνικές γιορτές, 1996, ISBN 9789602680797 (αντιστοιχεί στα κεφάλαια 1-4 του πρωτότυπου)
  2. Οι μυθολογικές όψεις του πεπρωμένου, 1996, ISBN 9789602680834 (κεφάλαιο 5)
  3. Η δημιουργία των θεών, 1996, ISBN 9789602680780 (κεφάλαια 6-7)
  4. Ο θεός Διόνυσος, 1995, ISBN 9789602680650 (κεφάλαιο 8)
  5. Ορφέας και ορφικά μυστήρια, 1995, ISBN 9789602680681 (κεφάλαια 9-10)
  6. Η ορφική φιλοσοφία, 1990, ISBN 9789602680711 (κεφάλαια 11-12)

• Themis: A Study in the Social Origins of Greek Religion, 1912

  Στα Ελληνικά κυκλοφόρησε ως πέντε ξεχωριστά βιβλία από τις εκδόσεις Ιάμβλιχος, Αθήνα, όλα με τον υπότιτλο Θέμις: Μελέτη της Κοινωνικής Προέλευσης της Ελληνικής Θρησκείας και τους ακόλουθους τίτλους:

  1. Τελετουργικά δρώμενα στην αρχαία Ελλάδα, 1999, ISBN 9789602681374 (αντιστοιχεί στα κεφάλαια 1-3 και 6 του πρωτότυπου)
  2. Η Γένεση της Αρχαίας Ελληνικής Θρησκείας, 1996 (ανατύπωση 2014), ISBN 9789602680803 (κεφάλαια 4-5)
  3. Η προέλευση των Ολυμπιακών Αγώνων, 1996, ISBN 9789602680810 (κεφάλαιο 7)
  4. Δαίμων και Ήρως, 1997, ISBN 9789602681121 (κεφάλαιο 8)
  5. Οι θεοί του Ολύμπου, 1999, ISBN 9789602681336 (κεφάλαια 9-11)

• Ancient Art and Ritual, 1912

  Ιερές Τελετές και Αρχαία Τέχνη, Ιάμβλιχος, Αθήνα, 1995 (ανατύπωση 2006), ISBN 9789602680766

• Epilegomena to the Study of Greek Religion (Επιλεγόμενα στη μελέτη της ελληνικής θρησκείας), 1921
• Reminisciences of a Student’s Life (Αναμνήσεις από τη ζωή μιας σπουδάστριας), 1925
• The Book of the Bear (Το βιβλίο της αρκούδας), με την Hope Mirrlees, 1926 – σειρά μεταφράσεων από τα Ρωσικά
• Life of the Arch-Priest Avvakum, by himself (Η ζωή του αρχιερέα Αββακούμ, από τον ίδιο), με την Hope Mirrlees – μετάφραση ρωσικού μυθιστορήματος του 17ου αιώνα

Βιβλιογραφία

• Beard, Mary, 2000, The Invention of Jane Harrison, Harvard University Press,
• Robinson, Annabel, 2002, The Life and Work of Jane Ellen Harrison, Oxford University Press.
• Peacock, Sandra J. 1955- “The Life and Work of Jane Ellen Harrison” στο Modernism/modernity – Vol 10, No 3, September 2003, 575-576.
• Peacock, Sandra J. 1989, Jane Ellen Harrison: The mask and the self, Yale University Press, ISBN 0-300-04128-4.
• Stewart, Jessie, (1959), Jane Ellen Harrison: A portrait from letters.
• Stray Christopher (ed.), 1998, Classics in 19th and 20th Century Cambridge: Curriculum, Culture and Community, Cambridge Philological Society, Suppl. 24.