Ο Τζινγκίζ Αϊτμάτοφ (κιργιζικά: Чыңгыз Айтматов (Çıňğız Aytmatov), Ρώσικα Чингиз Торекулович Айтматов), ήταν λογοτέχνης με καταγωγή από τη Ρωσία και την Κιργιζία.
Το όνομα Τζινγκίζ είναι το ίδιο με εκείνο του Τζένγκις Χαν. Ανήκει στην πρώτη γενιά της διανόησης της Κιργιζίας, που εμφανίστηκε σ’ αυτή την ορεινή χώρα μετά την Οκτωβριανή επανάσταση του 1917. Έχει γράψει στα ρώσικα και στα κιργίζικα και ήταν από τους πιο γνωστούς συγγραφείς της χώρας του.
Γεννήθηκε στις 12 Δεκεμβρίου του 1928 από οικογένεια υπαλλήλων στο Σεκέρ (Κιργίζικα: Шекер (Şeker)), κοντά στο Ταλάς της Κιργιζίας. Τα παιδικά του χρόνια συνέπεσαν με την περίοδο του ενεργού περάσματος του κιργίζικου λαού στο σοσιαλιστικό τρόπο ζωής. Πρόλαβε όμως και το νομαδικό τρόπο ζωής, όπως οι πρόγονοί του.
Ήταν μαθητής στο σοβιετικό σχολείο του χωριού του. Άρχισε να δουλεύει από πολύ μικρός και στα 14 του ήταν ήδη γραμματέας στο σοβιέτ του χωριού του. Αργότερα έκανε και άλλες δουλειές: φοροεισπράκτορας, φορτωτής, βοηθός μηχανοδηγού και συνέχισε με άλλες δουλειές. Το 1937, ο πατέρας του συνελήφθη στη Μόσχα ως υποστηρικτής του “αστικού εθνικισμού” και εκτελέστηκε από το σταλινικό καθεστώς το 1938.
Το 1946 άρχισε να σπουδάζει στο παράρτημα Ζωικής Παραγωγής του Ινστιτούτου Αγορανομίας της Κιργιζίας στο Φρούνζε (σημ. Μπισκέκ), αλλά αργότερα τα παράτησε για να φοιτήσει στο Ινστιτούτο Λογοτεχνίας Γκόρκι στη Μόσχα, από το 1956 ως το 1958. Τα επόμενα οχτώ χρόνια εργάστηκε στην εφημερίδα Πράβντα. Οι δύο πρώτες δημοσιεύσεις του εμφανίστηκαν το 1952 στα ρωσικά: “Ο εφημεριδοπώλης Ντζιούο” και “Ašym”. Η πρώτη του δουλειά στα κιργίζικα ήταν η “Λευκή βροχή” (Ak Ğaan) το 1954. Το πολύ γνωστό έργο του “Τζαμίλια” (Ğamijla; Παραλλαγές: Τζαμιλά ή Τζαμίλα) εμφανίστηκε το 1958.
Απεβίωσε στη Νιρεμβέργη της Γερμανίας, στις 10 Ιουνίου του 2008, από πνευμονία.
Ο Τζινγκίζ Αϊτμάτοφ ανήκει στη μεταπολεμική γενιά συγγραφέων. Τα έργα του πριν τη “Τζαμίλια” δεν ήταν σημαντικά: μερικά διηγήματα και μια μικρή νουβέλα με τίτλο “Πρόσωπο με Πρόσωπο”. Αλλά ήταν η “Τζαμίλια” που τον καθιέρωσε. Ο Λουί Αραγκόν χαρακτήρησε τη “Τζαμίλια” ως την “ωραιότερη ερωτική ιστορία του κόσμου”, λέγοντας πως είναι καλύτερη από την “Ωραιότερη ερωτική ιστορία του κόσμου” του Ράντγιαρντ Κίπλινγκ. Στα αντιπροσωπευτικά έργα του Αϊτμάτοφ ανήκουν επίσης οι μικρές νουβέλες “Αντίο, Γκιουλσαρί!”, “Το λευκό πλοίο”, “Μια μέρα ένας αιώνας”, και “Το ικρίωμα”.
Ο Αϊτμάτοφ τιμήθηκε το 1963 με το Βραβείο Ειρήνης του Λένιν για τη “Τζαμίλια” και αργότερα με το κρατικό βραβείο για το “Αντίο, Γκιουλσαρί!”. Η δουλειά του Αϊτμάτοφ λατρεύτηκε από τους θαυμαστές του, ενώ ακόμη και όσοι επέκριναν τον Αϊτμάτοφ αναγνώρισαν την υψηλή ποιότητα στις νουβέλες του.
Εκτός από τη λογοτεχνία ο Τζινγκίζ Αϊτμάτοφ ήταν μέλος του κοινοβουλίου και πρέσβης της Κιργιζίας στις χώρες της Μπενελούξ. Είναι επίσης πατέρας του πρώην υπουργού εξωτερικών της Κιργιζίας, Askar Aitmatov.
Κυριότερα έργα
- Πρόσωπο με πρόσωπο (“Лицом к лицу”, 1957)
- Τζαμίλια (“Джамиля”, 1958) ― ελλην.μετάφρ. Άλκη Ζέη (ΘΕΜΕΛΙΟ), Αντρέας Σαραντόπουλος (Σ.Ι. ΖΑΧΑΡΟΠΟΥΛΟΣ)
- Ο πρώτος δάσκαλος (“Первый учитель”, 1962) ― ελλην. μετάφρ. Μ. Χαλαύτρη, εκδ.”ΚΟΡΟΝΤΖΗ“
- Ιστορίες του βουνού και της στέπας (“Повести гор и степей”, 1963)
- Αντίο, Γκιουλσαρί! (“Прощай, Гульсары”, 1966)
- Το λευκό πλοίο (“Белый пароход”, 1970)
- Μια μέρα ένας αιώνας (“И дольше века длится день”, 1980)
- Το ικρίωμα (“Плаха”, 1988)
- Το μάτι της γκαμήλας
- Στο κυνήγι της φώκιας
- Το χωράφι της μάνας
- Πρώιμοι πελαργοί
- Η λεύκα με το κόκκινο μαντήλι
