Ο Τζοακίνο Αντόνιο Ροσίνι (Gioachino Antonio Rossini, 29 Φεβρουαρίου 1792 – 13 Νοεμβρίου 1868) ήταν Ιταλός συνθέτης, παγκοσμίως φημισμένος για τις όπερές του, με πιο γνωστές τον Κουρέα της Σεβίλλης, τη Σταχτοπούτα και τον Γουλλιέλμο Τέλλο. Έγραψε ακόμη έργα θρησκευτικής μουσικής, τραγούδια, μουσική δωματίου και άλλα κομμάτια για πιάνο και μικρά σύνολα. Οι μελωδίες του αγαπήθηκαν από πολύ κόσμο, ενώ ενέπνευσε πλήθος συνθετών, χαρίζοντάς του το προσωνύμιο «Ο Ιταλός Μότσαρτ».
Γόνος μιας μουσικής οικογένειας, ο Ροσίνι γεννήθηκε στην πόλη Πέζαρο· ο πατέρας του, Τζουζέππε, έπαιζε κόρνο και η μητέρα του, Άννα Γκουινταρίνι, ήταν τραγουδίστρια. Εν μέσω μιας ταραχώδους παιδικής ηλικίας, όπου λόγω των πολέμων η οικογένεια αναγκάστηκε να μετοικίσει στη Μπολόνια, ο Ροσίνι αρχικά εκπαιδεύεται στο τσέμπαλο από τον Τζουζέπε Πρινέτι. Αργότερα γίνεται βοηθός σε ένα σιδεράδικο και τη μουσική του εκπαίδευση αναλαμβάνει ο Άντζελο Τεζέι. Μέχρι τα δέκα του χρόνια έχει μάθει να διαβάζει μουσική, να παίζει πιάνο και κόρνο, αλλά και να τραγουδά, ενώ αποτελεί μέλος της χορωδίας της τοπικής εκκλησίας. Ορισμένα έργα, όπως οι Έξι σονάτες για έγχορδα, γράφτηκαν όταν ήταν περίπου δώδεκα ετών και ήδη αντανακλούν την επιρροή του Χάιντν και του Μότσαρτ.
Το 1805 κάνει την πρώτη και μοναδική του εμφάνιση ως τραγουδιστής στο έργο Camilla του Φερντινάντο Παέρ. Της ιδίας εποχής είναι και η πρώτη του όπερα, Δημήτριος και Πολύβιος, την οποία θα δει επί σκηνής αρκετά αργότερα, έχοντας ήδη παρουσιάσει άλλες πέντε όπερές του. Τον επόμενο χρόνο εγγράφεται στο Ωδείο της Μπολόνια, όπου σπουδάζει βιολοντσέλο με τον Καβεντάνι και αντίστιξη με τον πατέρα Στανισλάο Ματέι. Οι αυστηροί κανόνες της αντίστιξης φαίνεται πως είχαν αρνητική επίδραση και τον ώθησαν προς ένα πιο ελεύθερο συνθετικό ύφος. Η δε ικανότητά του στην ενορχήστρωση προέκυψε από την ενασχόλησή του με τα κουαρτέτα και τις συμφωνίες του Χάιντν και του Μότσαρτ, τις οποίες ενορχήστρωνε για διάφορους οργανικούς συνδυασμούς.
Το ξεκίνημα της καριέρας
Στα 16 του κερδίζει το πρώτο βραβείο του Ωδείου της Μπολόνια, για την καντάτα του Il pianto d’Armonia sulla morte d’Orfeo, ενώ επιδίδεται στη σύνθεση όπερας. Οι πιο αξιοσημείωτες, La pietra del paragone και Il signor Bruschino παρουσιάζονται στη Ρώμη, τη Βενετία και το Μιλάνο, ενώ με τη μεσολάβηση του Μαρκησίου Καβάλλι, ή όπερα La cambiale di matrimonio ανεβαίνει με επιτυχία στη Βιέννη. Ακολουθούν οι όπερες Τανκρέδος (Tancredi) και Η Ιταλίδα στο Αλγέρι (L’italiana in Algeri) που σημειώνουν ακόμη μεγαλύτερη επιτυχία και εκτοξεύουν τη φήμη του 20χρονου συνθέτη σε παγκόσμιο επίπεδο.
Μέχρι τα 21 του είχε εδραιωθεί στο φιλόμουσο κοινό της Ιταλίας και συνέχισε να γράφει όπερες, οι οποίες παρουσιάζονταν στο Μιλάνο και τη Βενετία· η αποδοχή τους δεν ήταν τόσο επιτυχής όσο με τον Τανκρέδο κι έτσι το 1815 ο Ροσσίνι αποσύρεται στο πατρικό του στη Μπολόνια. Μια πρόταση συνεργασίας έρχεται από τον ιμπρεσάριο του θεάτρου της Νάπολης, Ντομένικο Μπαρμπάια: θα γινόταν διευθυντής των θεάτρων San Carlo και Del Fondo. Τα καθήκοντά του περιλάμβαναν τη σύνθεση μιας όπερας το χρόνο για το καθένα από τα δύο θέατρα, με αμοιβή 200 δουκάτα το μήνα· άλλα 1.000 δουκάτα θα λάμβανε κάθε χρόνο από τα τραπέζια χαρτοπαιξίας των θεάτρων ως μερίδιο συμμετοχής, συγκεντρώνοντας ένα διόλου ευκαταφρόνητο ποσό για την εποχή.
Ένα από τα αξιοσημείωτα έργα αυτής της περιόδου είναι και η όπερα Ελισάβετ, Βασίλισσα της Αγγλίας (Elisabetta, regina d’Inghilterra), στην οποία πρωταγωνίστησε η μέλλουσα σύζυγός του, Ισαμπέλα Κολμπράν. Η όπερα αυτή είναι η πρώτη στην οποία ο Ροσσίνι γράφει επακριβώς τους καλλωπισμούς των αριών, αποτρέποντας τον ελεύθερο αυτοσχεδιασμό τους από τους τραγουδιστές, ενώ αντικαθιστά το ασυνόδευτο ρετσιτατίβο (σέκκο) με τη συνοδεία ενός κουαρτέτου εγχόρδων.
Ο Κουρέας της Σεβίλλης και η μέση περίοδος
Στις 20 Φεβρουαρίου 1816 ανεβαίνει στο Θέατρο Αρτζεντίνα της Ρώμης η πιο γνωστή όπερά του, ο Κουρέας της Σεβίλλης. Ο αρχικός της τίτλος ήταν Almaviva και το λιμπρέττο γράφτηκε από τον Τσέζαρε Στερμπίνι πάνω σε μια εκδοχή του θεατρικού του Πιερ ντε Μπωμαρσαί Le Barbier de Séville. Σαμποταρισμένη από υποστηρικτές του Τζοβάνι Παϊζιέλο -του οποίου η συνώνυμη όπερα παιζόταν ήδη για 25 χρόνια- αποτέλεσε παταγώδη αποτυχία: οι θεατές σφύριζαν και φώναζαν καθ’ όλη τη διάρκεια της πρώτης πράξης. Σύντομα, εντούτοις, η επιτυχία της έλαβε τόσο μεγάλες διαστάσεις, που αντικατέστησε τον Κουρέα του Παϊζιέλο, κληρονομώντας παράλληλα τον νέο της τίτλο. Αξιοσημείωτο παραμένει το παρασκηνιακό γεγονός ότι ο Ροσίνι, κατά δήλωσή του, συνέθεσε το έργο σε δώδεκα μόλις ημέρες, χρόνο-ρεκόρ που ξεπερνάει και τις τέσσερις εβδομάδες που χρειάστηκε ο Χέντελ για το ορατόριό του Μεσσίας.
Καρικατούρα του Ροσίνι σε γαλλική εφημερίδα του 1867.
Ανάλογη επιτυχία με τον Κουρέα κάνει και η όπερα του 1817 Σταχτοπούτα· ο Ροσίνι δέχεται τη μελοποίηση του λιμπρέτου υπό τον όρο να παραλείψει τα όποια υπερφυσικά στοιχεία. Τέσσερα χρόνια μετά παντρεύεται την διάσημη σοπράνο Ιζαμπέλα Κολμπράν και μετακομίζει στη Βιέννη, όπου οι όπερές του αποθεώνονται από το κοινό. Εκεί, γνωρίζει από κοντά τον 51 ετών πλέον Λούντβιχ βαν Μπετόβεν, ο οποίος αργότερα του γράφει σε μια επιστολή: «…ώστε εσύ είσαι ο Ροσίνι, ο συνθέτης του “Κουρέα της Σεβίλλης”. Σε συγχαίρω. Θα παίζεται για όσο θα υπάρχει ιταλική όπερα. Ποτέ μην προσπαθήσεις να γράψεις κάτι άλλο εκτός από όπερα μπούφα: κάθε άλλο είδος θα βλάψει τη φύση σου». Επιστρέφοντας στη Μπολόνια, λαμβάνει μια πρόσκληση του πρίγκια Κλέμενς φον Μέτερνιχ, ο οποίος τον προσκαλεί στη Βερόνα, ώστε να συμβάλλει -μέσω ενός συνεδρίου- στην «αποκατάσταση της αρμονίας».
Μέχρι το 1823 ο Ροσίνι έχει γράψει περί τις 20 όπερες που είχαν παρουσιαστεί σε Βενετία, Μιλάνο, Φεράρα, Νάπολη και άλλες πόλεις. Από αυτές ο Οθέλλος αποτελεί την κλιμάκωση του έργου του, όποτε και στρέφεται στην όπερα σέρια. Εν αντιθέσει με το θεατρικό έργο του Σαίξπηρ, ο Ροσίνι επινοεί ένα ιλαρό τέλος, καθώς στην εποχή του οι τραγικές καταλήξεις στα θεατρικά έργα αποδοκιμάζονταν από το κοινό της Ρώμης. Το ίδιο έτος, με την παρακίνηση του διευθυντή του Βασιλικού Θεάτρου, επισκέπτεται το Λονδίνο. Το έργο του έλαβε θερμή υποδοχή από το λονδρέζικο κοινό, ενώ παρουσιάστηκε ενώπιον του Γεώργιου Δ΄ του Ηνωμένου Βασιλείου, ο οποίος τον αποζημίωσε με το ποσό των 7.000 λιρών για την πεντάμηνη παραμονή του εκεί. Την επόμενη χρονιά ανέλαβε τη διεύθυνση του Ιταλικού Θεάτρου στο Παρίσι (Théâtre des Italiens), με μισθό 800 λίρες τον χρόνο. Η επιτυχία του εκεί ήταν τόσο μεγάλη που ο Κάρολος Ι΄ της Γαλλίας του παραχώρησε συμβόλαιο για πέντε όπερες το χρόνο, το οποίο όταν έληξε του απέφερε μια ισόβια και παχυλή σύνταξη.
Ο Ροσίνι σε ιταλικό νόμισμα.
Τα τελευταία χρόνια
Την περίοδο του Παρισιού (1824-1829) ο Ροσίνι γράφει την κωμική όπερα Ο Κόμης του Ορύ και τον Γουλιέλμο Τέλλο. Με την τελευταία, όντας 38 ετών και με 38 όπερες στο ενεργητικό του, λήγει την ιδιότητά ως συνθέτης όπερας· το πιο αξιοσημείωτο στην όπερα αυτή είναι ίσως η εισαγωγή (ουβερτούρα) της, που αποτέλεσε μοντέλο για πολλές άλλες εισαγωγές σε όπερες του 19ου αιώνα. Αν και εξαίρετο έργο, η διάρκειά του υπερβαίνει τις τέσσερις ώρες, καθιστώντας σπάνιο το ανέβασμά του· μια σύντμησή του προτιμάται στις περισσότερες παραγωγές, ενώ η ουβερτούρα αποτελεί κλασικό κομμάτι του ορχηστρικού ρεπερτορίου.
Το 1829 ο Ροσίνι επιστρέφει στη Μπολόνια· η μητέρα του είχε ήδη αποβιώσει από το 1827 και ο ίδιος ήθελε να σταθεί στο πλευρό του πατέρα του. Τα σχέδια για μια επιστροφή στο Παρίσι ναυάγησαν λόγω της Ιουλιανής Επανάστασης του 1830 και της έκπτωσης του Καρόλου Ι΄, ενώ η ιδέα μιας νέας όπερας με θέμα τον Φάουστ επίσης έπεσε στο κενό. Δυο χρόνια αργότερα γράφει έξι μέρη από το Stabat Mater του, το οποίο -κατά παράκληση του Ροσίνι – συμπληρώνει με άλλα έξι μέρη ο Τζοβάννι Ταντολίνι. Εντούτοις το έργο ολοκληρώνεται από τον ίδιο το Ροσσίνι μέχρι το 1841 και σημειώνει επιτυχία ανάλογη με αυτή των οπερών του.
Το 1845 πεθαίνει η πρώτη σύζυγός του και στις 16 Αυγούστου του επόμενου χρόνου νυμφεύεται ξανά, με την Ολάμπ Πελισσιέ, μοντέλο του ζωγράφου Οράς Βερνέ. Για μια ακόμη φορά λόγω πολιτικών αναταραχών, ο Ροσίνι αφήνει τη Μπολόνια και -μετά από ένα διάστημα στη Φλωρεντία- μετοικεί στο Παρίσι το 1855. Με την εθελούσια αποχή του από τον χώρο της όπερας, ο Ροσίνι επιδίδεται στη γαστρονομία και διοργανώνει στην έπαυλή του δεξιώσεις, προσκαλώντας διάφορες προσωπικότητες από τον χώρο της τέχνης και της λογοτεχνίας. Το πάθος του για το καλό φαγητό τον οδηγεί στην ερασιτεχνική ενασχόλησή του με αυτό, δημιουργώντας μάλιστα και πολλά πιάτα, όπως τα Tournedos Rossini, τα οποία στις μέρες μας φιγουράρουν σε πολλά ιταλικά εστιατόρια.
Από μουσικής σκοπιάς, το έργο του είναι μικρής εμβέλειας, γράφοντας σύντομα κομμάτια για ιδιωτικές συναυλίες. Σ’ αυτά περιλαμβάνονται οι «Αμαρτίες του παλιού καιρού» (Péchés de vieillesse), μια συλλογή από κομμάτια κυρίως για πιάνο, αλλά και για φωνή και μικρά σύνολα, τα οποία συγκεντρώνονται σε 14 τόμους. Το ταλέντο του για τη μελωδία και η χιουμοριστική διάθεση είναι κι εκεί παρόντα, με πιο εμφανή την επιρροή από τον Μπετόβεν και τον Σοπέν. Έχοντας αντιμετωπίσει για χρόνια μια φθίνουσα υγεία, στα 76 του χρόνια πεθαίνει από πνευμονία στην εξοχική του κατοικία στο Πασσύ· ετάφη στο Κοιμητήριο Περ Λασέζ και τον επόμενο χρόνο -κατά παράκληση της ιταλικής κυβέρνησης- η τέφρα του μεταφέρεται στη Βασιλική του Τιμίου Σταυρού στη Φλωρεντία.
Η μετά θάνατον φήμη του και έτερα παραφιλολογικά
Κατά τη διάρκεια της ζωής του ο Ροσίνι χρημάτισε πρεσβευτής του Ιταλικού Ινστιτούτου και έλαβε αμέτρητες τιμές, με πιο σπουδαίο ίσως το παράσημο της Λεγεώνας της Τιμής. Μετά τον θάνατό του ο Τζουζέπε Βέρντι πρότεινε τη συλλογική σύνθεση ενός ρέκβιεμ προς τιμήν του· η παρουσίαση του έργου, ανήμερα του μνημοσύνου του, εγκαταλείφθηκε. Ωστόσο, ο Βέρντι χρησιμοποίησε ένα μέρος που είχε γράψει, συνθέτοντας το περίφημο πια Ρέκβιεμ του για τον Μαντσόνι. Μόλις το 1989, ο Γερμανός διευθυντής ορχήστρας Χέλμουτ Ρίλινγκ, παρουσίασε την παγκόσμια πρώτη του αυθεντικού “Ρέκβιεμ για τον Ροσίνι“.
Ο συνθέτης Μάουρο Τζιουλιάνι, επηρεασμένος από τη μουσική του, έγραψε έξι σετ παραλλαγών για κιθάρα, πάνω σε θέματα του Ροσίνι. (έργα 119-124). Το κάθε σετ τιτλοφορείται Ροσινιάνα και αποτελεί την πρώτη εφαρμογή της κατάλληξης -άνα, προς τιμήν κάποιου συνθέτη. Το 1925, ο Οτορίνο Ρεσπίγκι ενορχήστρωσε τέσσερα κομμάτια από τις Αμαρτίες του παλιού καιρού, συνθέτοντας τη σουίτα Ροσσινιάνα.
Συνήθη πρακτική για τον Ροσίνι αποτελούσε ο πλαγιαρισμός, η παραβολή δηλαδή μελωδιών και αποσπασμάτων από έργα του, σε άλλα του έργα. Η πρακτική αυτή δεν ήταν κάτι καινούργιο – ο Μπαχ, ο Χέντελ και τόσοι άλλοι πριν απ’ αυτόν έκαναν ακριβώς το ίδιο. Χαρακτηριστική μανιέρα στις ενορχηστρώσεις του αποτελεί μια σταδιακή δόμηση έντασης, με βάση ένα επαναλαμβανόμενο μοτίβο· η τεχνική αυτή, που στα χέρια του αναπτύχθηκε αριστουργηματικά, ευθύνεται και για το παρατσούκλι της εποχής, «Signor Crescendo».
Οι περισσότερες από τις όπερές του έπεσαν στη λήθη κατά τη διάρκεια της ζωής του· κάποιες ανασύρθηκαν στην επιφάνεια τα τελευταία 50 χρόνια, χάρη στην αναβίωση του μπελ κάντο, του οποίου και θεωρείται ένας από τους κύριους εκφραστές.
Κατά τον βιογράφο Χέρμπερτ Βάινστοκ, η περιουσία του Ροσσίνι αποτιμήθηκε σε 2,5 εκατομμύρια φράγκα, που αντιστοιχούν σε περίπου 1,4 εκατομμύρια σημερινά δολλάρια. Ένα μέρος τους κληρονομήθηκε από τους συγγενείς του και το υπόλοιπο -σύμφωνα με τη διαθήκη του- παραχωρήθηκε στην Κοινότητα του Πεζάρο. Με το κληροδότημα ιδρύθηκε το Ωδείο της πόλης, το οποίο αργότερα μετετράπη στο Κρατικό Ωδείο Τζοακίνο Ροσίνι. Το μετέπειτα Ίδρυμα Ροσίνι έχει την επιμέλεια του Ωδείου και σκοπός του είναι η προώθηση του έργου και της προσωπικότητας του συνθέτη. Στους αδελφούς συνεργάτες του ιδρύματος περιλαμβάνεται και το Φεστιβάλ Όπερας Ροσίνι.
Όπερες
- Demetrio e Polibio (Δημήτριος και Πολύβιος), σύνθεση του 1806, πρώτη παράσταση το 1812)
- La cambiale di matrimonio (Υπόσχεση γάμου), 1810
- L’equivoco stravagante (Παράξενη παρεξήγηση), 1811
- L’inganno felice (Η ευτυχής απάτη), 1812
- Ciro in Babilonia, ossia La caduta di Baldassare (Ο Κύρος στην Βαβυλωνία ή Η πτώση του Βαλτάσσαρ), 1812
- La scala di seta (Η μεταξένια σκάλα), 1812
- La pietra del paragone (Η λυδία λίθος), 1812
- L’occasione fa il ladro, ossia Il cambio della valigia (Η ευκαιρία κάνει τον κλέφτη ή Η αλλαγή της βαλίτσας),1812
- Il signor Bruschino, ossia Il figlio per azzardo (Σινιόρ Μπρουσκίνο ή Ο κατά τύχην γιος), 1813
- Tancredi (Τανκρέδος), 1813
- L’Italiana in Algeri (Η Ιταλίδα στο Αλγέρι), 1813
- Aureliano in Palmira (Ο Αυρηλιανός στην Παλμύρα), 1813
- Il Turco in Italia (Ο Τούρκος στην Ιταλία), 1814
- Sigismondo (Σιγισμόνδος), 1814
- Elisabetta, regina d’Inghilterra (Ελισάβετ, βασίλισσα της Αγγλίας), 1815
- Torvaldo e Dorliska (Τορβάλντο και Ντορλίσκα), 1815
- Il barbiere di Siviglia ossia L’inutile precauzione (Ο Κουρέας της Σεβίλλης ή Οι ανώφελες προφυλάξεις), 1816
- La gazzetta, ossia Il matrimonio per concorso (Η εφημερίδα ή Ο γαμήλιος διαγωνισμός), 1816
- Otello, ossia Il moro di Venezia (Οθέλλος ή Ο Μαυριτανός της Βενετίας), 1816
- La Cenerentola, ossia La bontà in trionfo (Η Σταχτοπούτα ή Ο θρίαμβος της καλοσύνης), 1817
- La gazza ladra (Η κλέφτρα κίσσα), 1817
- Armida (Αρμίντα), 1817
- Adelaide di Borgogna, ossia Ottone, re d’Italia (Αδελαΐδα της Βουργουνδίας ή Όθων, Βασιλιάς της Ιταλίας), 1817
- Mosè in Egitto (Ο Μωυσής στην Αίγυπτο), 1818
- Adina (Αντίνα), 1818
- Ricciardo e Zoraide, 1818
- Ermione (Ερμιόνη), 1819
- Eduardo e Cristina (Εδουάρδος και Χριστίνα), 1819
- La donna del lago (Η Κυρά της Λίμνης), 1819
- Bianca e Falliero, ο sia Il consiglio dei Tre (Μπιάνκα και Φαλλιέρο ή Το συμβούλιο των Τριών), 1819
- Maometto secondo (Μωάμεθ Β΄), 1820
- Matilde di Shabran o sia Bellezza e Cuor di ferro (Ματίλντε του Σαμπράν ή Ομορφιά και Σιδερένια Καρδιά), 1821
- Zelmira (Τζελμίρα), 1822
- Semiramide (Σεμίραμις), 1823
- Ugo, Re d’Italia (Ούγκο, Βασιλιάς της Ιταλίας), 1824
- Il viaggio a Reims, ossia L’albergo del giglio d’oro (Το ταξίδι στη Ρενς ή Το πανδοχείο του Χρυσού Κρίνου), 1825
- Ivanhoé (Ιβανόης), 1826
- Le siège de Corinthe (Η Πολιορκία της Κορίνθου), ανάπλαση του Μωάμεθ Β΄, 1826
- Moïse et Pharaon, ou Le passage de la Mer Rouge (Μωϋσής και Φαραώ ή Η διάβαση της Ερυθράς Θαλάσσης), ανάπλαση του Μωϋσή στην Αίγυπτο), 1827
- Le Comte Ory (Ο κόμης Ορύ), 1828
- Guillaume Tell (Γουλιέλμος Τέλλος), 1829
Πηγές
- Fisher, Burton D., The Barber of Seville (Opera Classics Library Series). Grand Rapids: Opera Journeys, 2005.
- Philip Gossett, [http://www.oxfordmusiconline.com/subscriber/article/grove/music/23901 “Rossini, Gioachino” in Grove Music Online (Oxford Music Online, November 17, 2009)
- Osborne, Richard, Rossini: His Life and Works (Oxford: Oxford University Press, 2007)
- Osborne, Richard, “Rossini” in The Musical Times, Vol. 127, No. 1726 (December 1986), 691 (Musical Times Publications Ltd.) http://www.jstor.org/stable/964669
- Steen, Michael, The Lives and Times of the Great Composers (NY: Oxford University Press, 2004)
- Weinstock, Herbert, Rossini: A Biography (New York, 1968)
- Βασιλειάδης Γ. Μουσικά Πορτρέτα Αθήνα, 1994
- Giuseppe Grazzini, «Ροσσίνι. Ένας μεγάλος της όπερας», Ιστορία Εικονογραφημένη, τχ. 56 (Φεβρουάριος 1973), σελ. 76-87
Πηγή: wikipedia
