Ο Τζoν Κιτς (John Keats) (31 Οκτωβρίου 1795 – 23 Φεβρουαρίου 1821) ήταν Άγγλος λυρικός ποιητής της δεύτερης γενιάς των Ρομαντικών μαζί με τον Πέρσι Σέλεϊ και τον Λόρδο Μπάιρον. Αφιέρωσε τη σύντομη ζωή του στην τελειοποίηση μιας ποίησης που χαρακτηρίζεται από δυνατές εικόνες και σχήματα λόγου, τη μεγάλη αισθητική έλξη που ασκεί και την προσπάθεια να εκφράσει μια φιλοσοφική στάση μέσα από τους μύθους της κλασικής αρχαιότητας. Πέθανε στα 25 του χρόνια από φυματίωση στη Ρώμη όπου είχε πάει αναζητώντας θεραπεία.
Ο Τζον Κιτς πέρασε δύσκολα παιδικά χρόνια δεδομένου ότι έχασε νωρίς τον πατέρα του Τόμας, ενώ η μητέρα Φράνσες του παντρεύτηκε σχεδόν αμέσως για δεύτερη φορά και ξαναχώρισε. Με τον θάνατο του εύπορου παππού του Τζον Τζένιγκς από την πλευρά της μητέρας του, και τους δικαστικούς αγώνες που επακολούθησαν για την κληρονομιά, αποξενώθηκε από την μητέρα του και κατ’ ουσίαν μεγάλωσε με την χήρα γιαγιά του και τα δύο του αδέλφια Τομ και Τζορτζ. Τον Μάρτιο του 1810 πέθανε και η μητέρα του από φυματίωση. Στο σχολείο που φοιτούσε στο Ένφιλντ υπήρχε φιλελεύθερο πνεύμα και εκεί αναπτύχθηκε μια ισχυρή φιλία με τον Τσαρλς Κάουντεν Κλαρκ, τον γιο του διευθυντή του, η οποία κράτησε για όλη του τη ζωή. Αργότερα πήγε μαθητευόμενος στον οικογενειακό του γιατρό και έκανε σπουδές στο Νοσοκομείο Γκάι όπου εντέλει απέκτησε την ειδικότητα του βοηθού Χειρουργού καθώς και γνώσεις Φαρμακευτικής. Η ποίηση όμως ήταν το κυρίαρχο ενδιαφέρον του και το πρωτόλειο δείγμα δουλειάς του ήταν το ποίημα Μίμηση του Σπένσερ αποτέλεσμα εν μέρει και της γνωριμίας του με τον Κάουντεν Κλαρκ. Δεν άργησε να ανακαλύψει τους σύγχρονους της εποχής του όπως τον Λη Χαντ και τον Ουίλιαμ Ουόρντσγουορθ ενώ την ίδια εποχή έγινε μέλος της Εταιρείας των Φαρμακοποιών. Το πρώτο του σονέτο ήταν Διαβάζοντας για πρώτη φορά τον Όμηρο του Τσάπμαν. Εγινε φίλος με τον Λι Χαντ, γνώρισε τον ζωγράφο ιστορικών θεμάτων Μπέντζαμιν Ρόμπερτ Χέιντον, τον ποιητή Τζον Χάμιλτον Ρέινολντς και αργότερα τον Πέρσι Σέλεϊ. Στα 21 του αποφάσισε να εγκαταλείψει τη χειρουργική και φαρμακευτική για να ασχοληθεί ολοκληρωτικά με την ποίηση. Ο Τζον ήταν εκπληκτικά όμορφος, με κοκκινόχρυσα μαλλιά, κλασικά χαρακτηριστικά, ζωηρή έκφραση, στητή κορμοστασιά αλλά μικρόσωμος.
Πρώτα μεγάλα έργα
Ο Κιτς άφησε το Λονδίνο τον Απρίλιο του 1817 για να αρχίσει την επεξεργασία του ποιήματος στη μοναξιά της εξοχής. Το πρώτο από τα τέσσερα βιβλία των 1000 στίχων που αποτελούν το ποίημα γράφτηκε στο Κάρισμπρουκ (Νήσος Ουάιτ), το Μάργκεϊτ, το Καντέρμπερυ και το Χάμπστεντ. Γύρισε στο Χάμπστεντ, για να γράψει το Δεύτερο βιβλίο, και εκεί συνδέθηκε με στενή φιλία με δύο γείτονες, τον συλλέκτη αρχαιοτήτων και κριτικό Τσαρλς Ουέντγουορθ Ντιλκ και τον ερασιτέχνη λογοτέχνη Τσαρλς Άρμιτατζ Μπράουν. Το τρίτο βιβλίο γράφτηκε τον Σεπτέμβριο του ίδιου χρόνου στην Οξφόρδη, όπου έμεινε μαζί με έναν άλλο καινούργιο του φίλο, τον Μπέντζαμιν Μπέιλι, φοιτητή της θεολογίας, με τον οποίο συζητούσε θρησκευτικά και φιλοσοφικά θέματα. Μέρος του τέταρτου βιβλίου γράφτηκε στο Λονδίνο και μέρος στο Μποξ Χιλ, κοντά στο Ντόρκινγκ, και ολοκληρώθηκε τις τελευταίες ημέρες του Νοεμβρίου. Κατά τη διάρκεια της συγγραφής του ο Κιτς μορφοποίησε πολλές ιδέες του σχετικά με τη φιλοσοφία και την τέχνη, τις οποίες εκθέτει στα γράμματά του προς τον Μπέιλι. Τον χειμώνα του 1817-1818 ενώ ο Κιτς ζούσε έντονη κοινωνική ζωή γνωρίστηκε με τον Ουίλιαμ Ουόρντσγουορθ, ο οποίος βρισκόταν τότε στο Λονδίνο. Αν και θαύμαζε σχεδόν ανεπιφύλακτα την ποίηση του Ουόρντσγουορθ, απογοητεύτηκε από από τον εγωκεντρισμό του. Επίσης έχασε την εμπιστοσύνη του στον Χαντ και φοβήθηκε την επιθετικότητα ορισμένων κριτικών τους οποίους είχε προσβάλλει ο Χαντ. Τους πρώτους μήνες του 1818 ο Κιτς ετοίμασε για έκδοση τον Ενδυμίωνα και άρχισε να γράφει με θέμα τον αρχαίο ελληνικό μύθο του υποσκελισμού του Τιτάνα Υπερίωνα από τον Απόλλωνα, τον Θεό του Ήλιου.
Αντιξοότητες
Όταν ο αδελφός του Τομ προσεβλήθη από φυματίωση, μεγάλο βάρος της φροντίδας και περίθαλψης του το ανέλαβε ο Τζον. Ο άλλος αδελφός του, Τζορτζ, του έδωσε ένα δάνειο 500 λιρών πριν μεταναστεύσει στην Αμερική, το οποίο διεκδίκησε με την επιστροφή του στο Λονδίνο, λόγω οικονομικών δυσχερειών που αντιμετώπισε στη Νέα Γη, παίρνοντας μέρος από την κληρονομιά του Τομ. Τα οικονομικά του δεν ήταν ποτέ ιδιαίτερα ανθηρά επιβαρύνονταν δε τόσο από την ασθένεια του αδελφού του, όσο και από την μετέπειτα δική του φυματίωση. Πολλές φορές οι κριτικοί ήταν ιδιαίτερα αυστηροί μαζί του, με αποκορύφωμα την άδικη κριτική που γράφτηκε από την εφημερίδα Blackwood’s, για το ποίημα του Ενδυμίων, στην οποία αναφέρεται: “Καλύτερα και σοφότερα πειναλέος φαρμακοποιός, παρά πειναλέος ποιητής, γύρνα λοιπόν στο σπίτι σου, κύριε.“
Τα ώριμα έργα του
Τα δύο πρώτα βιβλία τού Υπερίωνα καθώς και η εκπεφρασμένη πεποίθηση του ότι θα μείνει στην ιστορία ως σημαντικός Άγγλος ποιητής και μετά θάνατον ήταν η απάντησή του στις άδικες κριτικές. Η Ιζαμπέλα Τζόουνς του έδωσε την ιδέα για την συγγραφή του ποιήματος Η Παραμονή της Αγίας Αγνής ενώ ταυτόχρονα ήταν ερωτευμένος με την Τζέιν Κοξ, εξαδέλφη τού Ρέινολντς, και την μεγάλη του αγάπη Φράνσες “Φάνι” Μπράουν. Με τη Φάνι έζησε και τις καλύτερες στιγμές της ζωής του, ιδιαίτερα μετά τον θάνατο του αδελφού του Τομ, οπότε ήλθαν πολύ κοντά και σχεδόν συμφώνησαν να αρραβωνιαστούν. Αργότερα έγραψε το το ημιτελές Η παραμονή του Αγίου Μάρκου ενώ εγκατέλειψε την συγγραφή του Υπερίωνα στο τρίτο βιβλίο από έντονη ανησυχία και απογοήτευση λόγω του θανάτου του αδελφού του Τομ. Με τη γειτνίαση του με την Φάνι και τη μητέρα της που εντωμεταξύ μετακόμισαν δίπλα στο σπίτι του, άρχισε μια περίοδος μεγάλης έμπνευσης με έργα όπως Πάνω σε ένα όνειρο (On a dream), το λυρικό ποίημα “Η ωραία χωρίς οίκτο” (La Belle Dame sans Merci) και τα σημαντικότερα έργα του όπως οι μεγάλες ωδές “Στην ψυχή” (To Psyche), “Για τη μελαγχολία” (On Melancholy), “Σ’ ένα αηδόνι” (To a Nightingale) και “Για Μία αρχαία ελληνική Υδρία” (On a Grecian Urn). Τα έργα του όπως το αφηγηματικό ποίημα Λάμια και το Όθων ο Μέγας γράφτηκαν ενόψει οικονομικού αδιεξόδου, λόγω της δυστοκίας του αδελφού του Τζορτζ στην Αμερική. Έτσι έφυγε από το Λονδίνο και πήγε στο Σάνκλιν (Νήσος Ουάιτ) και στο Ουίντσεστερ όπου μακριά από την Φάνι και εν μέσω προβλημάτων στην σχέση τους, μετεσκεύασε τον ημιτελή Υπερίωνα στο Η πτώση του Υπερίωνα: Ένα όνειρο (The fall of Hyperion: A Dream) και έγραψε το γαλήνιο Στο φθινόπωρο (To Autumn). Τον Οκτώβριο του 1819 μετακόμισε και πάλι στο Λονδίνο με προοπτική να γίνει δημοσιογράφος, τελικά ανακάλεσε, και αρραβωνιάστηκε επίσημα τη Φάνι. Η σκιά της φυματίωσης που πλέον ήταν γεγονός και οι οικονομικές δυσκολίες του Τζορτζ τον κατέβαλαν κι έτσι εργάστηκε χωρίς μεγάλη πεποίθηση σε ένα σατυρικό ποίημα: Το σκουφί του Τζουτζέ (The Cap and Bells) κλείνοντας έτσι έναν κύκλο υψηλής έμπνευσης
Τελευταία χρόνια
Στις 3 Φεβρουαρίου του 1820 ο Κιτς παρουσίασε πνευμονικές αιμορραγίες και όπως κατάλαβε και ο ίδιος αυτό ήταν ο αγγελιαφόρος του θανάτου του. Οι γιατροί του συνέστησαν αμέσως ως τελευταία ελπίδα για την ζωή του ένα ταξίδι στην Ιταλία όπου πήγε τελικά με την οικονομική βοήθεια των εκδοτών του μαζί με έναν νέο καλλιτέχνη τον Τζόσεφ Σέβερν. Μετά από συνεχείς αιμορραγίες πέθανε τελικά τον Φεβρουάριο του 1821 στη Ρώμη στα χέρια του Τζόσεφ. Όπως είχε ζητήσει, στον τάφο του στο Προτεσταντικό νεκροταφείο της Ρώμης χαράχτηκε η φράση:
Εδώ κείται κάποιος που τ’ όνομα του ήταν γραμμένο στο νερό.
Το σπίτι όπου έμεινε ο Κιτς τους τελευταίους μήνες της ζωής του βρίσκεται στα Ισπανικά Σκαλιά στη Ρώμη, ανατολικά της Piazza di Spagna, και σήμερα στεγάζει το Μουσείο Κιτς-Σέλεϊ προς τιμήν των δύο ποιητών που έχασαν τη ζωή τους στην Ιταλία. Στο μουσείο εκτίθενται και αντικείμενα σχετικά με τους Μπάιρον, Ουόρντσγουορθ, Ρόμπερτ Μπράουνινγκ, Ελίζαμπεθ Μπάρετ Μπράουνινγκ και Όσκαρ Ουάιλντ.
Αξιολόγηση
Η ποίηση του Κιτς, στις καλύτερες της στιγμές, μεταδίδει μια άμεση, ζωγραφική σχεδόν εντύπωση τού πράγματος ή της κατάστασης που περιγράφει. Αυτό είναι συνέπεια της θεωρίας του για τη χαμαιλεοντική φύση τού ποιητή, ο οποίος ιδιοποιείται τον χαρακτήρα κάθε βιώματος, χωρίς να επιτρέπει στο βαθύτερο του εγώ να επεμβαίνει στη μετάδοση αυτού που αισθάνεται. Η αλληλογραφία του αποκαλύπτει μια εκπληκτικά ώριμη στάση απέναντι στην ζωή και την τέχνη και φανερώνει με ελάχιστες εξαιρέσεις, ένα πρόσωπο αξιαγάπητο, ακριβώς επειδή η ισορροπία που είχε κατορθώσει ήταν το αποτέλεσμα μιας νίκης πάνω στην εσωτερική βιαιότητα τής ιδιοσυγκρασίας του. Η επίδραση πάνω σε άλλους ποιητές ήταν σημαντική τον 19ο αιώνα και συνεχίζεται μέχρι σήμερα.
Γνωστότερα ποιήματα
Τα γνωστότερα ποιήματα του είναι ο Ενδυμίων (Endymion), Η Ωραία Χωρίς Οίκτο (La Belle Dame sans Merci), Ωδή στην Μελαγχολία (Ode on melancholy), Ωδή σ´ ένα Αηδόνι (Ode to a Nightingale), Ωδή σε μια Ελληνική Υδρία (Ode to a Grecian Urn), Ωδή στην ψυχή (Ode to Psyche), Η Παραμονή της Αγίας Αγνής (The Eve of St. Agnes) και ο Υπερίων (Hyperion).
Βιβλιογραφία στα ελληνικά
- Επτά Ωδές, Μετάφραση: Κώστας Μπουρναζάκης – Εκδόσεις: Ίκαρος, Αθήνα 1997- ISBN 960-7556-36-4
- Όθων ο Μέγας – Εκδόσεις: Έλλην- ISBN 960-286-466-4
- Το εντευκτήριον, Μετάφραση: Στυλιανός Αλεξίου (Περιλαμβάνει και άλλους ποιητές)- Εκδόσεις: Στιγμή, Αθήνα 2004
- Την παραμονή της αγίας Αγνής – Εκδόσεις: ΟΜΒΡΟΣ- ISBN 960-7281-72-1
Βιβλιογραφία στα αγγλικά
- SELECTED POEMS – ΕΚΔΟΣΕΙΣ Penguin
- The Complete Poems of John Keats – ΕΚΔΟΣΕΙΣ Wordsworth
Βιογραφίες του Κιτς στα αγγλικά
- John Keats-Walter Jackson Bate, (1963)
- John Keats-Robert Gittings, (1968)
- John Keats: The Making of a Poet- Aileen Ward, (1963)
