Ο Αλφόνσο Φοντανέλι (Alfonso Fontanelli, 15 Φεβρουαρίου 1557 – 11 Φεβρουαρίου 1622) ήταν Ιταλός συνθέτης, συγγραφέας, διπλωμάτης, αυλικός και ευγενής της όψιμης Αναγέννησης. Ήταν μία από τις κορυφαίες προσωπικότητες της μουσικά προοδευτικής σχολής της Φερράρα στα τέλη του 16ου αιώνα, και ένας από τους πρώτους συνθέτες του νέου ύφους (seconda practica), κατά τη μετάβαση στην εποχή του Μπαρόκ.
Ο Φοντανέλι γεννηθηκε στο Ρέτζιο Εμίλια (Reggio nell’Emilia) και ήταν γιος του Κόμη Εμίλιο Φοντανέλι. Η μουσική του παιδεία άρχισε με την καθοδήγηση του δασκάλου του και συνθέτη Γκασπάρο Πρατονέρι (Gasparo Pratoneri), και γρήγορα έκανε αισθητό το ταλέντο του ως μουσικός αλλά και ως λογοτέχνης (ορισμένα από τα λυρικά του ποιήματα σώζονται μέχρι σήμερα).
Παντρεύτηκε για πρώτη φορά το 1580, και το 1584 ξεκίνησε την καριέρα του ως αυλικός πολιτικός και μουσικός στην οικογένεια Έστε στη Φεράρα. Ενώ εργαζόταν για την οικογένεια Έστε τού δόθηκε για πρώτη φορά η ευκαιρία να επισκεφτεί τη Ρώμη το 1586. Εκεί πιθανότατα συναντήθηκε με το φημισμένο μαδριγαλιστή Λούκα Μαρέντσιο (Luca Marenzio), καθώς και με μέλη της Ρωμαϊκής Σχολής, πολλά στοιχεία της τεχνοτροπίας των οποίων διακρίνουμε και στη μουσική του ίδιου. Η διπλωματική του δραστηριότητα ενώ ήταν στη Ρώμη ενίσχυσε τη φήμη του σε μεγάλο βαθμό, καθώς το 1588 έλαβε δύο τιμές: έλαβε τον τίτλο του «Μουσικού Συμβούλου» στην Accademia de Parteni της Φεράρα και του ανατέθηκε ανώτατη θέση στην Αυλή της Φεράρα. Η επιρροή του αυξήθηκε σταθερά από τότε και μέχρι το 1597, όταν η ισχυρή οικογένεια Έστε αποσύρθηκε στη Μόντενα και η περιοχή της Φεράρα απορροφήθηκε από την Παπική Ιδιοκτησία.
Ο Φοντανέλι πιθανώς έγραψε τις περισσότερες σωζόμενες συνθέσεις κατά τη δεκαετία του 1590, και αμέσως μετά το 1600. Δεν δραστηριοποιούταν μόνο ως μουσικός στην Αυλή της Φεράρα κατά την διάρκεια του πρώτου μέρος αυτής της περιόδου, αλλά ήταν επίσης ενεργός ως διπλωμάτης και πολιτικός, ταξιδεύοντας στην Αυλή των Gonzaga στη Μάντουα (Mantua) και των Μεδίκων στη Φλωρεντία, και ερχόμενος σε ανάμειξη με τοπικούς μουσικούς της εκάστοτε περιοχής. Το 1594 ταξίδεψε εκτενώς με τον πρίγκηπα της Βενόζα Κάρλο Τζεζουάλντο, πηγαίνοντας στη Βενετία, στη Φλωρεντία, στη Νάπολι και στη Βενόζα με τον περίφημο συνθέτη και δολοφόνο. Η αλληλογραφία που είχε με τον προστάτη του Αλφόνσο Β΄ των Έστε υπάρχει ακόμα και περιέχει πολλές πληροφορίες για την μουσική εκείνης της εποχής. Το 1591 η πρώτη σύζυγος του Φοντανέλι πεθαίνει, και αυτός τότε παντρεύεται τη Maria Biacoli, ο γάμος με την οποία αποδείχθηκε προβληματικός.
Αφού η οικογένεια Este μετακόμισε στη Μόντενα, ο Φοντανέλι τους ακολούθησε εκεί, διατηρώντας την ιδιότητά του ως διπλωμάτης: το 1600 και 1601 πήγε στη Ρώμη και τη Φλωρεντία για λογαριασμό τους. Το Νοέμβριο του 1601, ανακάλυψε ότι η γυναίκα του είχε κάποια άλλη σχέση και τότε αυτός δολοφόνησε τον εραστή της (σε αντίθεση με τον Τζεζουάλντο, ο οποίος σε παρόμοια περίπτωση δολοφόνησε και τους δύο, ο Φοντανέλι γλίτωσε τη γυναίκα του). Ώς τιμωρία, του αφαιρέθηκαν τα υπάρχοντά του και εξορίστηκε από τη γη των Έστε. Βρήκε καταφύγιο στο πλούσιο Ρωμαϊκό νοικοκυριό του Καρδιναλίου Αλεσάντρο ντ’ Έστε, του νεότερου αδερφού του Δούκα Τσέζαρε, ο οποίος τον είχε εξορίσει από τη Μόντενα, και συνέχισε τη μουσική του πορεία στη Ρώμη. Το 1605, αφού είχε αποκαταστήσει τις σχέσεις του με τον Δούκα Τσέζαρε, έγινε ο επίσημος αντιπρόσωπος της οικογένειας Έστε στη Ρώμη. Το κατά πόσο αυτό οφείλεται στη μετάνοιά του για τη δολοφονία ή στο ότι είχε εξαιρετικές δεξιότητες ως διπλωμάτης, δεν είναι γνωστό.
Κατά τα επόμενα δέκα χρόνια ταξίδεψε πολύ, συμπεριλαμβανομένης και της διαμονής του στη Φλωρεντία για να προσπαθήσει να μεσολαβήσει στις συγκρούσεις μεταξύ των μουσικών της Αυλής των Μεδίκων, και τη διαμονή του στην Ισπανία μεταξύ 1611 και 1612 με την ιδιότητα του αντιπροσώπου της οικογένειας Έστε. Το έτος 1615 είχε πλέον σαφώς εγκατασταθεί στη Ρώμη όπου έγινε γνωστός για τη μουσική του ζωή εκεί. Ωστόσο, φαίνεται πως κανένα από τα έργα του που γράφτηκαν εκείνη την περίοδο δεν έχει σωθεί. Παρόλ’ αυτά, πολλές επιστολές μεταξύ των μελών της ρωμαϊκής αριστοκρατίας και της εκκλησιαστικής ιεραρχίας έχουν σωθεί, οι οποίες παρέχουν πολλές λεπτομέρειες για τη μουσική ζωή εκεί αλλά και την εξέχουσα θέση που είχε ο Φοντανέλι στο πλαίσιο αυτό. Ο Φοντανέλι έγινε ιερέας το 1621, και πέθανε στις αρχές του 1622 από το δάγκωμα ενός εντόμου ενώ βρισκόταν στο Ορατόριο Chiesa Nuova.
