Ελληνικό δημοψήφισμα του 2015

Το Ελληνικό δημοψήφισμα του 2015 προκηρύχθηκε από τον Πρωθυπουργό Αλέξη Τσίπρα στις 27 Ιουνίου 2015, με διάγγελμα προς τον Ελληνικό λαό. Εγκρίθηκε (ΦΕΚ Α΄ 63) από τη Βουλή των Ελλήνων στις 28 Ιουνίου του 2015 και διεξήχθη μία εβδομάδα αργότερα, στις 5 Ιουλίου. Το ερώτημα ήταν αν θα πρέπει να γίνει αποδεκτό το σχέδιο συμφωνίας των τριών θεσμών, της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (Ε.Κ.Τ.) και του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου (Δ.Ν.Τ.), που προτάθηκε στην Ελλάδα στις 25 Ιουνίου. Το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος ήταν η απόρριψη της πρότασης του σχεδίου συμφωνίας με ποσοστό 61,31%.

Αφορμή της πρότασης διεξαγωγής του υπήρξε η αποτυχία επίτευξης συμφωνίας στις διαπραγματεύσεις, ανάμεσα στην ελληνική κυβέρνηση και τους δανειστές της έως τα τέλη Ιουνίου. Το αντικείμενο της διαφωνίας υπήρξε το είδος των οικονομικών μέτρων, τα οποία έπρεπε να πάρει η Ελλάδα για την ολοκλήρωση του προηγούμενου προγράμματος οικονομικής διάσωσης έναντι του ελληνικού χρέους και ένα νέο πακέτο διάσωσης. Το δημοψήφισμα ήταν το πρώτο από το 1974 και το μοναδικό στην σύγχρονη ελληνική ιστορία που δεν αφορούσε στη μορφή του πολιτεύματος.

Μετά το δημοψήφισμα, η κυβέρνηση Τσίπρα κατέληξε σε συμφωνία με τους δανειστές στις 13 Ιουλίου, αλλά με όρους ενός τρίτου μνημονίου. Η αμφισβήτηση των νέων όρων οδήγησε στη διάσπαση του ΣΥΡΙΖΑ και στις εκλογές του Σεπτεμβρίου 2015, οι οποίες ανέδειξαν ξανά νικητή τον ΣΥΡΙΖΑ που σχημάτισε κυβέρνηση με τους Ανεξάρτητους Έλληνες.

Γεγονότα πριν την ανακοίνωση του δημοψηφίσματος

Στις 22 Ιουνίου η κυβέρνηση υποχώρησε στις αιτήσεις των δανειστών, κάνοντας έτσι πιθανή την επίτευξη συμφωνίας. Η διεξαγωγή δημοψηφίσματος, ως επιλογή δεν φαινόταν πιθανή εκείνες τις μέρες, καθώς επανειλημμένως στελέχη της κυβέρνησης απέκλειαν ένα τέτοιο ενδεχόμενο. Εντούτοις, μετά την εμπλοκή που υπήρξε στις 24 Ιουνίου λόγω διαφωνίας των εταίρων με την ελληνική πρόταση, το ενδεχόμενο δημοψηφίσματος άρχισε να επαναφέρεται.

Προκήρυξη και διενέργεια

Η πρόταση για τη διεξαγωγή του δημοψηφίσματος ανακοινώθηκε από τον πρωθυπουργό Αλέξη Τσίπρα αργά το βράδυ της Παρασκευής 26 Ιουνίου 2015, μετά από σύσκεψη του κυβερνητικού (και αργότερα υπουργικού) συμβουλίου το βράδυ της ίδιας ημέρας στο Μέγαρο Μαξίμου.

Σύμφωνα με τη σχετική απόφαση και πρόταση του Υπουργικού Συμβουλίου προς τη Βουλή, «ο ελληνικός λαός καλείται να αποφασίσει με την ψήφο του εάν πρέπει να γίνει αποδεκτό το σχέδιο συμφωνίας το οποίο κατέθεσαν η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο στο Eurogroup στις 25 Ιουνίου και αποτελείται από δύο έγγραφα, τα οποία συγκροτούν την πρόταση επί της οποίας προτείνεται το δημοψήφισμα». Το πρώτο έγγραφο τιτλοφορείται «Reforms for the completion of the Current Program and Beyond» (Μεταρρυθμίσεις για την ολοκλήρωση του τρέχοντος προγράμματος και πέραν αυτού). Το δεύτερο κείμενο τιτλοφορείται «Preliminary Debt sustainability analysis» (προκαταρκτική ανάλυση βιωσιμότητας χρέους).

Το σύνταγμα με το άρθρο 44 στην αναθεώρηση του 2008 προβλέπει ποιες είναι οι διαδικασίες προκήρυξης και διενέργειας του δημοψηφίσματος.

Το κείμενο του δημοψηφίσματος

Το κείμενο του δημοψηφίσματος αναλυτικά:

Πρέπει να γίνει αποδεκτό το σχέδιο συμφωνίας, το οποίο κατέθεσαν η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο στο Eurogroup της 25.06.2015 και αποτελείται από δύο μέρη, τα οποία συγκροτούν την ενιαία πρότασή τους; Το πρώτο έγγραφο τιτλοφορείται «Reforms for the completion of the Current Program and Beyond» («Μεταρρυθμίσεις για την ολοκλήρωση του τρέχοντος προγράμματος και πέραν αυτού») και το δεύτερο «Preliminary Debt sustainability analysis» («Προκαταρκτική ανάλυση βιωσιμότητας χρέους»). Όσοι από τους πολίτες της χώρας απορρίπτουν την πρόταση των τριών θεσμών ψηφίζουν: ΔΕΝ ΕΓΚΡΙΝΕΤΑΙ/ΟΧΙ. Όσοι από τους πολίτες της χώρας συμφωνούν με την πρόταση των τριών θεσμών ψηφίζουν: ΕΓΚΡΙΝΕΤΑΙ/ΝΑΙ.

Θέσεις των ελληνικών πολιτικών κομμάτων

3 Ιουλίου 2015: Διαδήλωση υπέρ του “ΟΧΙ” στο Σύνταγμα, Αθήνα.

Τα κόμματα του ελληνικού κοινοβουλίου ανέπτυξαν σύντομα τις θέσεις τους όσον αφορά το δημοψήφισμα, λίγο μετά την ανακοίνωση της κυβέρνησης. Ο ΣΥΡΙΖΑ, οι ΑΝΕΛ και η Χρυσή Αυγή τάχθηκαν υπέρ του δημοψηφίσματος και υπέρ της απάντησης «όχι». Η Χρυσή Αυγή τάχθηκε κατά των υφεσιακών μέτρων, είτε ευρωπαϊκών είτε της κυβέρνησης.

Το ΚΚΕ δήλωσε την καταψήφιση της διεξαγωγής δημοψηφίσματος τέτοιου ερωτήματος, διαφωνώντας σε οποιαδήποτε υφεσιακά μέτρα και δηλώνοντας ότι θα επιδίωκε την διεξαγωγή δημοψηφίσματος με επιλογή, όχι μόνο το «όχι» στην πρόταση μέτρων αξίας 11 δισεκατομμυρίων των θεσμών αλλά και «όχι» στην πρόταση μέτρων 8 δισεκατομμυρίων της κυβέρνησης με αυτόματη έξοδο της χώρας από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ε.Ε.).

Η Νέα Δημοκρατία υποστήριξε ότι το ερώτημα ουσιαστικά είναι «Ναι» ή «Όχι» στη ζώνη του Ευρώ και δήλωσε ότι επιζητεί την παραμονή της Ελλάδας σε αυτήν, και ομοίως το Ποτάμι όμοια τάχθηκε υπέρ του «Ναι» και αποδοχή της συμφωνίας. Το ΠΑΣΟΚ θεώρησε το δημοψήφισμα αντισυνταγματικό, παίρνοντας θέση για την καταψήφιση της διεξαγωγής του. Στις 3 Ιουλίου το ΣτΕ έκρινε “απαράδεκτες” (νομική ορολογία) τις προσφυγές δύο πολιτών για τη συνταγματικότητα του δημοψηφίσματος, δηλώνοντας στην ουσία αναρμόδιο, καθώς η Ελλάδα δεν διαθέτει Ανώτατο Συνταγματικό Δικαστήριο, όπως άλλες ευρωπαϊκές χώρες.

Ο Λαϊκός Ορθόδοξος Συναγερμός στήριξε την αποτροπή και αποχή του Δημοψηφίσματος και τόνισε την Εθνική ενότητα του Ελληνικού Λαού.

Ο πρώην πρωθυπουργός, Κώστας Καραμανλής, τέθηκε υπέρ του Ναι στο δημοψήφισμα μέσω τηλεοπτικού διαγγέλματος του, καθώς και οι πρώην πρωθυπουργοί Κώστας Σημίτης, και Γιώργος Παπανδρέου, με ξεχωριστές ανακοινώσεις τους στα έντυπα ΜΜΕ.

Κοινοβουλευτική έγκριση

Η απόφαση για την διεξαγωγή του δημοψηφίσματος λήφθηκε από το ελληνικό κοινοβούλιο σε συνεδρίασή του την ίδια ημέρα της ανακοίνωσης της πρότασης της διεξαγωγής. Στην ονομαστική ψηφοφορία που διεξήχθη τις πρώτες ώρες της 28ης Ιουνίου στο Ελληνικό κοινοβούλιο με σκοπό την απόφαση διεξαγωγής του δημοψηφίσματος την 5η Ιουλίου, 178 βουλευτές ψήφισαν υπέρ της διεξαγωγής και 120 κατά, σε σύνολο 298 βουλευτών. Δύο εκ των βουλευτών δε ψήφισαν.

Υπέρ της διεξαγωγής ψήφισαν βουλευτές από την συγκυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ και βουλευτές της Χρυσής Αυγής. Η Νέα Δημοκρατία μαζί με το ΠΑΣΟΚ και το Ποτάμι ψήφισαν κατά, ενώ το ΚΚΕ τάχθηκε συνολικά κατά, τόσο σε ότι αφορά τις προτάσεις των δανειστών όσο και ότι αφορά τις προτάσεις της κυβέρνησης, και ζήτησε να διεξαχθεί ονομαστική ψηφοφορία προκειμένου να συμπεριληφθεί στο δημοψήφισμα η πρότασή του για αποδέσμευση από την Ευρωπαϊκή Ένωση και για κατάργηση όλων των μνημονίων και των εφαρμοστικών νόμων, ωστόσο η πρόταση αυτή απορρίφθηκε από το προεδρείο της Βουλής.

Διαδηλώσεις υπέρ του Όχι

Από την ημέρα της ανακοίνωσης του Δημοψηφίσματος μέχρι και την ημέρα της διεξαγωγής του, πραγματοποιήθηκαν πολλές συγκεντρώσεις από ομάδες υποστηρικτών του Όχι, με αποκορύφωμα την Μαζική Συγκέντρωση/Συναυλία του Όχι στην Πλατεία Συντάγματος στις 3 Ιουλίου 2015. Στην Συναυλία συμμετείχαν πολλοί καλλιτέχνες μεταξύ των οποίον οι Θάνος Μικρούτσικος, Βασίλης Παπακωνσταντίνου, Αλκίνοος Ιωαννίδης, Ρίτα Αντωνοπούλου, Αφροδίτη Μάνου, Σωκράτης Μάλαμας, Ραλλία Χρηστίδου και Κώστας Θωμαΐδης. Χαιρετισμό απηύθυνε ο τότε Πρωθυπουργός Αλέξης Τσίπρας.

Μένουμε Ευρώπη

Η στάση της Κυβέρνησης πυροδότησε ένα μέρος των πολιτών, το οποίο εκφράστηκε από τη πρωτοβουλία “Μένουμε Ευρώπη”, η οποία είχε συσταθεί από το 2012 όταν είχε τεθεί για πρώτη φόρα θέμα εξόδου της Ελλάδας από την ευρωζώνη. Κυρίως με τη χρήση των κοινωνικών δικτύων οργανώθηκαν συγκεντρώσεις στην Αθήνα, στη Θεσσαλονίκη και σε αρκετές πόλεις. Η έλλειψη κομματικής ταυτότητας αμφισβητήθηκε έντονα καθώς μεταξύ άλλων στις συγκεντρώσεις που πραγματοποιήθηκαν έδωσαν το παρών πολλοί βουλευτές και πρώην πρωθυπουργοί της Νέας Δημοκρατίας.

Η Μένουμε Ευρώπη ήταν μια πρωτοβουλία η οποία διογκώθηκε στην Ελλάδα μετά τις εκλογές του 2015. Οι ανησυχίες σχετικά για μια πιθανή έξοδο της Ελλάδας από την ευρωζώνη ενεργοποίησαν πολλούς ανθρώπους με διαφορετικές πολιτικές, ιδεολογικές και πολιτικές θέσεις, οι οποίοι συμμετείχαν σε μαζικές διαδηλώσεις στην Αθήνα, στην πλατεία Συντάγματος και σε άλλες μεγάλες πόλεις.

Το κεντρικό σύνθημα των ειρηνικών διαδηλώσεων ήταν ότι οι Έλληνες ήθελαν να παραμείνουν στην Ευρώπη, στην Ευρωπαϊκή Ένωση και την ευρωζώνη. Η πεποίθηση ήταν ότι η ελάχιστη συναίνεση των Ελλήνων πολιτικών κατά τη διάρκεια των διαπραγματεύσεων για τα μέτρα λιτότητας με τα μέλη της Ευρωζώνης, θα πρέπει να είναι η ευρωπαϊκή προοπτική της χώρας. Από εκεί και πέρα, όλες οι άλλες πολιτικές, κοινωνικές και άλλες θέσεις που εξέφραζαν τα διάφορα κόμματα ήταν αποδεκτές.

Προέλευση

Αυτή η πρωτοβουλία ιδρύθηκε το 2012 από Έλληνες φοιτητές στην Οξφόρδη και εξαπλώθηκε σε Έλληνες φοιτητές σε διάφορα ευρωπαϊκά πανεπιστήμια. Η πρώτη διαδήλωση πραγματοποιήθηκε στην πλατεία Συντάγματος τον Ιούνιο του 2012, ανάμεσα σε δύο σημαντικές εκλογικές αναμετρήσεις που οδήγησαν την χώρα στην πολιτική αστάθεια και οικονομική ανασφάλεια.

Εξάπλωση στην Κύπρο

Η κυπριακή οικονομική κρίση του 2012-13 ομοίως ενεργοποίησε την κοινωνία των πολιτών της Κύπρου καθώς η ευρωπαϊκή προοπτική της χώρας ήταν υπό αμφισβήτηση. Οργανώθηκε μια ομάδα ακτιβιστών, οι οποίοι υπό το σύνθημα “Μένουμε Ευρώπη” διοργάνωσαν μια σειρά από εκδηλώσεις.

Τρίτη γενιά

Τον Ιανουάριο του 2015 ο ΣΥΡΙΖΑ κέρδισε τις εκλογές και σχημάτισε κυβέρνηση συνασπισμού. Λόγω των ανεπιτυχών διαπραγματεύσεων της νεοεκλεγείσας κυβέρνησης, το ενδεχόμενο εξόδου της Ελλάδας από την ευρωζώνη έγινε και πάλι πρωτοσέλιδο στις εφημερίδες καθώς και πολιτική επιλογή σε περίπτωση που δεν επιλεγόταν συμφωνία. Μαζικές διαδηλώσεις έλαβαν χώρα στην Αθήνα και σε άλλες μεγάλες πόλεις, όπως η Θεσσαλονίκη, η Πάτρα και άλλες. Αυτό εξέπληξε την κυβέρνηση συνασπισμού, δεδομένου ότι ήταν η πρώτη μαζική διαδήλωση κατά των αναποτελεσματικών διαπραγματεύσεων. Όταν η κυβέρνηση ανακοίνωσε τη διεξαγωγή δημοψηφίσματος τον Ιούνιο του 2015, η οργάνωση “Μένουμε Ευρώπη” οργάνωσε εκστρατεία υπέρ του “Ναι”.

Διεθνείς αντιδράσεις

Κυβερνήσεις και κόμματα

Οι αντιδράσεις των Ευρωπαϊκών θεσμών ήταν αρνητικές για τη διεξαγωγή του δημοψηφίσματος και πήραν θέση υπέρ του «Ναι». Μετά την έγκριση της διεξαγωγής από την Βουλή των Ελλήνων, στις 29 Ιουνίου ο πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ, δήλωσε ότι «στο δημοψήφισμα οι Έλληνες πολίτες καλούνται να απαντήσουν αν θα παραμείνουν στο Ευρώ ή θα επιστρέψουν στην δραχμή», μια άποψη που συμμερίστηκαν οι κυβερνήσεις της Ευρώπης, όπως της Γερμανίας, της Ιταλίας και της Γαλλίας. Επίσης, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή επεσήμανε το χρονικό σημείο του δημοψηφίσματος, αναρωτώμενη γιατί η ελληνική κυβέρνηση δεν αποφάσισε να διεξαχθεί υπό ομαλότερες συνθήκες πριν τις 30 Ιουνίου, ημερομηνία που έληγε η παράταση του προγράμματος. Επεσήμανε ακόμα ως περίεργο το ότι η κυβέρνηση ζητά τη γνώμη των Ελλήνων πολιτών για την πρόταση της 25ης Ιουνίου, αντί της πιο πρόσφατης της 26ης Ιουνίου, με την ελληνική κυβέρνηση να απαντά πως δεν ενημερώθηκε για την πρόταση, υποστηρίζοντας πως σε γνώση της υπήρχε μόνο η πρόταση που της είχε τεθεί στις 25 Ιουνίου και είχε τεθεί ως τελεσίγραφο από τον Γερούν Ντάισελμπλουμ, πρόεδρο του Eurogroup.  Ο Γιούνκερ όμως αρνήθηκε κατηγορηματικά πως υπήρξε κάποιο τελεσίγραφο προς την Ελλάδα και αντέτεινε πως δεν λειτουργούν με αυτόν τον τρόπο οι θεσμοί.

Ο Ισπανός υπουργός εξωτερικών Λουίς ντε Γκίντος υποστήριξε πως το δημοψήφισμα που θα πραγματοποιηθεί στην Ελλάδα είναι “άνευ νοήματος”, ενώ ο ισπανός πρωθυπουργός Μαριάνο Ραχόι τάχθηκε εμμέσως υπέρ του «Ναι», καταγγέλλοντας εν παρόδω τις “μονομερείς αποφάσεις και τις πολιτικές των τετελεσμένων” που εφαρμόζονται στην Ελλάδα. Η αμερικανική κυβέρνηση του Μπαράκ Ομπάμα, μέσω του εκπροσώπου του Λευκού Οίκου, πήρε θέση υπέρ του «Ναι», εκφράζοντας παράλληλα την άποψη πως η Ελλάδα πρέπει να παραμείνει εντός της Ευρωζώνης πάση θυσία.

Ο πρόεδρος της Βενεζουέλας, Νικολάς Μαδούρο, τάχθηκε υπέρ του Όχι σε τηλεοπτικό μήνυμά του, ενώ τα αριστερά Ευρωπαϊκά κόμματα όπως το Die Linke στη Γερμανία, το Ποδέμος στην Ισπανία, το Σιν Φέιν στην Ιρλανδία, και το κόμμα Sinistra e Libertà (Αριστερά και Ελευθερία) στην Ιταλία εξέφρασαν επίσης την στήριξη τους σε μια ψήφο υπέρ του Όχι. Επίσης, υπέρ του Όχι τάχθηκε και η Μαρίν Λε Πεν, πρόεδρος του ακροδεξιού κόμματος στην Γαλλία.

Διεθνείς οργανισμοί

To Συμβούλιο της Ευρώπης με ανακοίνωσή του ανέφερε ότι το δημοψήφισμα δεν πληροί τα ευρωπαϊκά πρότυπα, καθώς δε δίνεται μια περίοδος τουλάχιστον δύο εβδομάδων για συζήτηση. Επίσης, δήλωσε ότι δεν μπορεί να στείλει διεθνείς παρατηρητές, τους οποίους όμως δε ζήτησε η ελληνική κυβέρνηση. Ο επικεφαλής της ελληνικής αντιπροσωπείας και αντιπρόεδρος της κοινοβουλευτικής συνέλευσης του Συμβουλίου της Ευρώπης, Δημήτρης Βίτσας, διέψευσε πως υπήρξε απόφαση του Συμβουλίου και ανέφερε πως πρόκειται για προσωπική άποψη του γενικού γραμματέα Θόρμπερν Γιάγκλαντ (Thorbjørn Jagland), και την ίδια άποψη εξέφρασε και ο Τάινι Κοξ (Tiny Kox) ως ο επικεφαλής της αριστερής πτέρυγας στην κοινοβουλευτική συνέλευση του Συμβουλίου της Ευρώπης, καλώντας τον γενικό γραμματέα να αποσαφηνίσει την θέση του.

Το Γραφείο του Ύπατου Αρμοστή των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου με τη σειρά του υποστήριξε τη διεξαγωγή του δημοψηφίσματος ως εύγλωττη έκφραση της αυτοδιάθεσης του ελληνικού λαού, σύμφωνα με το άρθρο 1 του Διεθνούς Συμφώνου για τα Ατομικά και Πολιτικά Δικαιώματα και κατ ‘εφαρμογή του άρθρου 25 ΔΣΑΠΔ για τη συμμετοχή του κοινού. Συγκεκριμένα, οι ανεξάρτητοι ειδικοί του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών για την προώθηση της δημοκρατικής και δίκαιης διεθνούς τάξης, Άλφρεντ ντε Σάγιας (Alfred de Zayas), και για τα ανθρώπινα δικαιώματα και τη διεθνή αλληλεγγύη, Βιρτζίνια Ντάνταν (Virginia Dandan), καλωσόρισαν τη διεξαγωγή δημοψηφίσματος, για να αποφασιστεί μέσω μιας δημοκρατικής διαδικασίας το πώς θα επιλυθεί η οικονομική κρίση στην Ελλάδα χωρίς να επιδεινωθεί η κατάσταση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Το Άρθρο 103 του Καταστατικού Χάρτη του ΟΗΕ προβλέπει ότι οι διατάξεις του υπερισχύουν όλων των άλλων διεθνών συμφωνιών, επομένως καμιά συμφωνία ή δανειακή σύμβαση δεν μπορεί να αναγκάσει μια χώρα να παραβιάσει τα ατομικά, τα πολιτιστικά, τα οικονομικά, τα πολιτικά και κοινωνικά δικαιώματα του πληθυσμού της, ούτε μπορεί μια δανειακή σύμβαση να αναιρεί την εθνική κυριαρχία ενός κράτους, υπογραμμίζουν οι δύο ανεξάρτητοι ειδικοί του ΟΗΕ.

Οικονομολόγοι

Οι οικονομολόγοι Τζέιμς Κ. Γκάλμπρεϊθ (James K. Galbraith), Τομά Πικετί, Τζέφρεϊ Σακς (Jeffrey Sachs), καθώς και οι βραβευμένοι με το βραβείο Νόμπελ Οικονομικών Επιστημών Πωλ Κρούγκμαν και Τζόζεφ Στίγκλιτς εξέφρασαν την υποστήριξη τους υπέρ της ψήφου του Όχι στο δημοψήφισμα, αναφέροντας πως η συνέχιση του προγράμματος ύφεσης είναι η χειρότερη επιλογή που μπορεί να υπάρχει σε σχέση με τα σημερινή κατάσταση της ελληνικής οικονομίας. Ο οικονομολόγος Νουριέλ Ρουμπινί (Nouriel Roubini) υποστήριξε πως μια ψήφος υπέρ του Ναι δε θα τερμάτιζε την περίοδο αστάθειας και πως η ψήφος του Όχι θα μετέθετε το βάρος των εξελίξεων στην πλευρά της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

30 Έλληνες οικονομολόγοι, ανάμεσα στους οποίους ο νομπελίστας Χριστόφορος Πισσαρίδης τοποθετήθηκαν υπέρ του «Ναι» στο δημοψήφισμα με επιστολή τους, στην οποία έγραφαν ότι “το «Όχι» θα έφερνε την Ελλάδα έξω από την Ευρωζώνη και πιθανώς έξω και από την Ε.Ε.” κάτι που “θα είχε καταστροφικές συνέπειες, τόσο άμεσα όσο και σε βάθος χρόνου”.

Χρηματοπιστωτικές επιπτώσεις

Κεφαλαιακοί έλεγχοι

Μήνυμα στα μηχανήματα αυτόματης ανάληψης μετρητών που ακολούθησε τον έλεγχο κεφαλαίων (capital controls).

Ουρά στην Εθνική Τράπεζα στο Γαλάτσι την ημέρα του Δημοψηφίσματος. Στον τοίχο της τράπεζας υπάρχουν αφίσες που καλούν τον κόσμο να ψηφίσει “ΟΧΙ”.

Μετά την προκήρυξη του δημοψηφίσματος, το Σάββατο συνεδρίασε το Eurogroup και αποφάσισε να μην παρατείνει το πρόγραμμα στήριξης της Ελλάδας μετά το βράδυ της 30ης Ιουνίου, οπότε και έληγε, ενώ η ελληνική κυβέρνηση είχε αιτηθεί δύο φορές να δοθεί μια σύντομη παράταση, ώστε να γίνει ομαλά η διεξαγωγή του δημοψηφίσματος. Το απόγευμα της Κυριακής 28 Ιουνίου, το διοικητικό συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, λαμβάνοντας υπόψη την απόφαση για το δημοψήφισμα και τη μη παράταση του προγράμματος, αποφάσισε να μην αυξήσει το ποσό της ρευστότητας που χορηγούσε στις ελληνικές τράπεζες μέσω του ELA, αλλά να το διατηρήσει στο επίπεδο της Παρασκευής. Από τις 11 Φεβρουαρίου, η ΕΚΤ είχε παύσει να αποδέχεται τα ελληνικά χρεόγραφα ως εγγυήσεις για την παροχή ρευστότητας στις ελληνικές τράπεζες, οι οποίες έκτοτε κάλυπταν τις χρηματοδοτικές τους ανάγκες χρησιμοποιώντας τον μηχανισμό επείγουσας παροχής ρευστότητας (ELA).

Ο υπουργός Οικονομικών της Ελλάδας, Γιάνης Βαρουφάκης, ανακοίνωσε ότι η κυβέρνηση δεν προέκρινε την επιβολή κεφαλαιακών ελέγχων, ισχυριζόμενος ότι πρόκειται για «μια αντίφαση στο πλαίσιο μιας νομισματικής ένωσης». Ωστόσο, μετά την απόφαση της ΕΚΤ, συνεδρίασε το ίδιο απόγευμα το Συμβούλιο Συστημικής Ευστάθειας που εισηγήθηκε στο υπουργικό συμβούλιο την επιβολή κεφαλαιακών ελέγχων, για την αποφυγή ενός bank run. Αργά το βράδυ της Κυριακής, το υπουργικό συμβούλιο συνεδρίασε και αποδέχτηκε την εισήγηση. Τα ξημερώματα της Δευτέρας, εκδόθηκε πράξη νομοθετικού περιεχομένου με την οποία η περίοδος από τις 29 Ιουνίου έως τις 6 Ιουλίου κηρύχθηκε τραπεζική αργία και τέθηκε ημερήσιο όριο αναλήψεων 60 ευρώ, από τα μηχανήματα αυτόματης ανάληψης μετρητών.

Επίσης, σύμφωνα με την Πράξη Νομοθετικού Περιεχομένου της 28ης Ιουνίου, το Χρηματιστήριο Αθηνών αποφασίστηκε να παραμείνει κι αυτό κλειστό έως τη Δευτέρα 6 Ιουλίου. Ακόμη, η κυβέρνηση αποφάσισε τη δωρεάν χρήση των αστικών συγκοινωνιών στην Αθήνα μέχρι τις 6 Ιουλίου.

Αντίδραση των διεθνών χρηματαγορών

Στον απόηχο της απόφασης διενέργειας δημοψηφίσματος, στις 29 Ιουνίου παρατηρήθηκε αναταραχή στα ασιατικά και τα ευρωπαϊκά χρηματιστήρια. Τα ασιατικά χρηματιστήρια έκλεισαν με μεγάλες απώλειες, και καταγεγραμμένη πτώση του ευρώ από το άνοιγμα της συνεδρίασης, ενώ τα ευρωπαϊκά κατόρθωσαν στο τέλος της συνεδρίασής τους να περιορίσουν τις αρχικές τους απώλειες με υποχώρηση, ωστόσο, των γερμανικών ομολόγων και παράλληλη άνοδο των ομολόγων της περιφέρειας της ΕΕ.

Εκτός προγράμματος στήριξης

Στις 30 Ιουνίου, λίγες ώρες πριν την εκπνοή του ισχύοντος προγράμματος, ο Τσίπρας αιτήθηκε με επιστολή του ένα τρίτο πρόγραμμα στήριξης, ύψους 29,1 δισ. ευρώ, το οποίο θα χρηματοδοτούνταν από τον ESM και θα κάλυπτε τα χρέη της Ελλάδας που έληγαν ως το 2017, μαζί με την αναδιάρθρωση του χρέους της Ελλάδας προς τον EFSF και την παράταση του ισχύοντος προγράμματος για να μην κηρυχθεί η Ελλάδα σε κατάσταση χρεωκοπίας. Το αίτημα του Τσίπρα απορρίφθηκε σε έκτακτη τηλεδιάσκεψη του Eurogroup την ίδια ημέρα. Τα μεσάνυχτα της Τρίτης έληγε μια πληρωμή 1,5 δισ. ευρώ προς το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, που δεν καταβλήθηκε, κάνοντας την Ελλάδα την πρώτη ανεπτυγμένη οικονομία που δεν έχει καταβάλει κάποια οφειλή προς το ΔΝΤ.

Δημοσκοπήσεις

Πριν την ανακοίνωση του δημοψηφίσματος

Κατά την περίοδο 24 με 26 Ιουνίου διενεργήθηκαν δύο δημοσκοπήσεις με ερωτήματα συναφή με την αποδοχή προτάσεων από τους δανειστές και την περίπτωση δημοψηφίσματος, πριν ανακοινωθεί το δημοψήφισμα στις 26 Ιουνίου.

Στη δημοσκόπηση της Κάπα Research που πραγματοποιήθηκε για το Βήμα το 47,2% των ερωτηθέντων δήλωσε ότι σε περίπτωση δημοψηφίσματος θα υπερψήφιζε τη συμφωνία που πρότειναν οι δανειστές στην ελληνική κυβέρνηση, ενώ το 33% δήλωσε ότι θα την καταψηφίσει.

Στη δημοσκόπηση της Alco για το Πρώτο Θέμα το 57% των ερωτηθέντων δήλωσε ότι πρέπει να υπάρξει συμφωνία της Ελλάδας με τα άλλα κράτη της Ευρωπαϊκής Ένωσης και το 34% ότι πρέπει να επέλθει ρήξη. Στην ίδια δημοσκόπηση το 50% των ερωτηθέντων δήλωσε ότι θεωρεί πως η κυβέρνηση απέτυχε στη διαπραγμάτευση, ενώ στην ερώτηση για την πρόθεση ψήφου ο ΣΥΡΙΖΑ εξακολουθεί να είναι πρώτο κόμμα με 30,6% έναντι 28,9% της Νέας Δημοκρατίας.

Αποτελέσματα

Πανηγυρισμοί στην πλατεία Συντάγματος στην Αθήνα, με την ανακοίνωση των πρώτων επίσημων αποτελεσμάτων του δημοψηφίσματος.

Πανελλαδικά

Σε αντίθεση με τις δημοσκοπήσεις που προέβλεπαν μια μικρή διαφορά και νίκη του Ναι έστω και οριακά, τα αποτελέσματα έφεραν μια μεγάλη επικράτηση της ψήφου του Όχι:

Ανά διοικητική περιφέρεια

Στα αποτελέσματα του δημοψηφίσματος ανά διοικητική περιφέρεια, το “ΟΧΙ” επικράτησε σε όλες τις περιφέρειες :

Ανά εκλογική περιφέρεια

Αποτελέσματα ανά εκλογική περιφέρεια ανάλογα με χρωματική ένδειξη ανάλογα με το ποσοστό. Με κόκκινο χρώμα σημειώνεται η επικράτηση της ψήφου του ”Όχι”

Στα αποτελέσματα του δημοψηφίσματος ανά εκλογική περιφέρεια, το “ΟΧΙ” επικράτησε σε όλες τις περιφέρειες:

Ανά εισόδημα κατοίκων στην Αθήνα

Τα αποτελέσματα του δημοψηφίσματος στην Αθήνα παρουσίασαν διαφορές από περιοχή σε περιοχή, ανάλογα με το εισόδημα των κατοίκων. Περιοχές με υψηλά εισοδήματα ψήφισαν “ΝΑΙ”, όπως η Εκάλη (84,62%), ο Δήμος Διονύσου (69,78%), η Κηφισιά (64,59%), η Δροσιά (65,42%), η Βούλα (63,88%) και η Βουλιαγμένη (66,27%) και αστικές συνοικίες της Αθήνας όπως το Κολωνάκι (70,2%) και το Παγκράτι (58,7%). Υπήρξαν όμως και περιοχές με υψηλά εισοδήματα όπου το “ΝΑΙ” κέρδισε οριακά όπως η Γλυφάδα (50,59%). το Χαλάνδρι (50,53%) και το Μαρούσι (50,48%). Αντιθέτως, το “ΟΧΙ” έλαβε μεγάλα ποσοστά σε περιοχές με χαμηλά εισοδήματα, όπως ο δήμος Ασπροπύργου (79,20%), η Φυλή (77,22%), το Πέραμα (76,64%), οι Αχαρνές (75,25%), ο δήμος Κερατσινίου – Δραπετσώνας (72,84%), ο δήμος Νίκαιας – Αγίου Ιωάννη Ρέντη (72,61%), η Αγία Βαρβάρα (72,75%), η Ελευσίνα (71,88%), η Λαυρεωτική (71,81%), ο Ταύρος Αττικής (71,67%), το Αιγάλεω (70,68%) και το Περιστέρι (70,31%).

Αντιδράσεις

Στην Ελλάδα

Σύντομα μετά την επίσημη πρώτη παρουσίαση της πρόγνωσης του τελικού αποτελέσματος, ο πρόεδρος της Νέας Δημοκρατίας και πρώην πρωθυπουργός, Αντώνης Σαμαράς, ανακοίνωσε την παραίτηση του από πρόεδρος του κόμματος παραχωρώντας την προεδρία στον Ευάγγελο Μεϊμαράκη ως μεταβατικό πρόεδρο. Κατά τις πρώτες πρωινές ώρες της επόμενης ημέρας, ο Γιάνης Βαρουφάκης κατέθεσε την παραίτηση του από υπουργός οικονομικών μετά από συνάντηση με τον πρωθυπουργό, κίνηση η οποία χαρακτηρίστηκε πως απέβλεπε στη διευκόλυνση των διαπραγματεύσεων με τους Ευρωπαίους πιστωτές.

Ο πρωθυπουργός Αλέξης Τσίπρας σε συνάντηση του με τον πρόεδρο της Δημοκρατίας, Προκόπη Παυλόπουλο, ζήτησε την σύγκληση του συμβουλίου των πολιτικών αρχηγών των κομμάτων την επόμενη ημέρα, για τη συνεννόηση ως προς την εθνική στρατηγική.

Στην Ευρώπη

Η Καγκελάριος της Γερμανίας Άγγελα Μέρκελ δήλωσε ότι το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος ήταν απογοητευτικό καθώς ο ελληνικός λαός δε δέχτηκε να συμπορευτεί με την υπόλοιπη Ευρώπη. Ο Υπουργός Οικονομικών Βόλφγκανγκ Σόιμπλε δήλωσε ότι είναι επιλογή των Ελλήνων να μη θέλουν να συνεχίσουν εντός Ευρωζώνης. Ο Αντικαγκελάριος Σίγκμαρ Γκάμπριελ είπε πως θα προσπαθήσει να βρεθεί λύση έστω και την τελευταία στιγμή. Ο Πρωθυπουργός της Ιταλίας Ματέο Ρέντσι ζήτησε από τη Γερμανία να γίνει πιο διαλλακτική όσον αφορά το ελληνικό χρέος. Ο Πρόεδρος της Γαλλίας Φρανσουά Ολάντ εξέφρασε λύπη για το αποτέλεσμα και κάλεσε την Αθήνα να επιστρέψει στις διαπραγματεύσεις με νέες προτάσεις. Ο Πρωθυπουργός της Γαλλίας Μανουέλ Βαλλς κάλεσε την ΕΚΤ να σταματήσει να πιέζει την ελληνική οικονομία έτσι ώστε να μπορέσει να γίνει ένας ουσιαστικός διάλογος. Ο Υπουργός Οικονομικών Μισέλ Σαπέν δήλωσε ότι ελπίζει η Αθήνα να επιστρέψει πιο συνετή στο τραπέζι των συνομιλιών. Ο Πρωθυπουργός του Ηνωμένου Βασιλείου Ντέιβιντ Κάμερον δήλωσε ότι ίσως να ήταν καλύτερα η Ελλάδα να μείνει εκτός Ευρώ. Ο Πρωθυπουργός της Ισπανίας Μαριάνο Ραχόι δήλωσε ότι δεν πρέπει η Ισπανία να ακολουθήσει την πορεία της Ελλάδας. Ο Πρόεδρος της Κύπρου Νίκος Αναστασιάδης δήλωσε ότι η Ελλάδα και η Κύπρος πρέπει να συνεχίσουν μαζί εντός Ευρώ διότι έτσι είναι πιο δυνατές. Επίσης κάλεσε την Γερμανία να μην είναι τόσο αδιάλλακτη όσον αφορά το ελληνικό χρέος. Ο Υπουργός Οικονομικών Χάρης Γεωργιάδης ζήτησε από την Ελλάδα να συνεχίσει εντός Ευρώ γιατί έτσι θα μπορέσει να συνεχίσει να αποτελεί πυλώνα ασφαλείας και σταθερότητας στην νοτιοανατολική Μεσόγειο.

Διεθνείς

Οι πρόεδροι της Αργεντινής, Κούβας, Βενεζουέλας, και Βολιβίας συνεχάρησαν την ελληνική κυβέρνηση για το αποτέλεσμα του Όχι στο δημοψήφισμα, ενώ υπήρξε και επιστολή του Φιντέλ Κάστρο προς τον Αλέξη Τσίπρα. Ο Πρόεδρος της Ρωσίας Βλαντιμίρ Πούτιν συνεχάρη τον ελληνικό λαό για την στάση υπευθυνότητας που κράτησε. Ο Υπουργός Εξωτερικών Σεργκέι Λαβρόφ δήλωσε ότι η Ρωσία δεν επιθυμεί μια διαιρεμένη Ευρώπη αλλά διευκρίνισε ότι η Γερμανία το είχε παρακάνει με την ηγεμονική στάση που κρατάει στην ΕΕ. Ο Πρωθυπουργός της Κίνας Λι Κετσιάνγκ συνεχάρη τηλεφωνικώς τον Αλέξη Τσίπρα και κάλεσε την Ελλάδα να εκμεταλλευθεί την περίσταση και να δεχτεί την χείρα βοηθείας που της τείνει η Κίνα. Ο Υπουργός Οικονομικών Λου Τζίπινγκ δήλωσε ότι η Ελλάδα κράτησε πολύ υπεύθυνη στάση στις πιο δύσκολες ώρες.

Μετέπειτα γεγονότα

Λίγες μέρες αργότερα, η τότε κυβέρνηση της Ελλάδας και οι δανειστές συμφώνησαν για ένα τρίτο πακέτο βοήθειας. Οι αντιδράσεις τόσο εντός ελληνικού κοινοβουλίου όσο και στον ελληνικό λαό ήταν κατά πλειοψηφία αρνητικές. Ο κύριος λόγος ήταν ότι το μνημόνιο συνεργασίας που τελικώς υπογράφτηκε ήταν σχεδόν παρόμοιο με αυτό που είχε απορριφθεί στο δημοψήφισμα, λίγες ημέρες νωρίτερα. Χαρακτηριστικές ήταν οι κοινωνικές αντιδράσεις τις ημέρες ψήφισης των λεγόμενων “προαπαιτουμένων” με αποκορύφωμα τη διαδικασία ψήφισης στη Βουλή του μνημονίου, στις 13 Αυγούστου του 2015. Παρόλα αυτά, το τρίτο πακέτο στήριξης εγκρίθηκε από 222 βουλευτές, με πάνω από 40 τελικά κυβερνητικούς βουλευτές να το καταψηφίζουν ή να δηλώνουν παρών.

Στις 20 Αυγούστου 2015, ο Πρωθυπουργός ανακοίνωσε με διάγγελμά του, την πρόθεση παραίτησης αυτού και της κυβέρνησής του, η οποία έγινε δεκτή από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας. Στις 21 Αυγούστου 2015, 25 βουλευτές του ΣΥΡΙΖΑ ανεξαρτητοποιήθηκαν και σχημάτισαν το αντιμνημονιακό κόμμα Λαϊκή Ενότητα. Μετά την παραίτηση της κυβέρνησης και σύμφωνα με το Σύνταγμα δόθηκαν διερευνητικές εντολές για το σχηματισμό της κυβέρνησης και εφόσον δεν κατέληξαν, σχηματίστηκε η υπηρεσιακή κυβέρνηση της Βασιλικής Θάνου, ώστε να οδηγηθεί η χώρα στις ελληνικές βουλευτικές εκλογές του Σεπτεμβρίου.

Βιβλιογραφία

Βιβλία

• (2020) Συνθηκολόγηση Ενηλίκων, εκδόσεις RedMarks
• (2016) Το ΟΧΙ που έγινε ΝΑΙ, εκδόσεις ΚΨΜ
• (2016) Τρίτο Μνημόνιο: Η ανατροπή μιας ανατροπής, εκδόσεις Λιβάνης
• Ελένη Βαρβιτσιώτη, και Βικτωρία Δενδρινού. Η τελευταία μπλόφα: το παρασκήνιο του 2015, οι συγκρούσεις, το Plan B. Εκδόσεις Παπαδόπουλος, 2019.

Άρθρα

• (2016) Γιάννης Μαυρής, «Το ελληνικό δημοψήφισμα του 2015»
• (2016) Σακελλαρόπουλος Σπύρος, «Η κοινωνική γεωγραφία των εκλογών του 2015»
• (2015) Γιάννης Μαύρος, «Δημοψήφισμα: μια αποτίμηση Αρχειοθετήθηκε 2015-10-08 στο Wayback Machine.»
• (2015) Γιάννης Νικολόπουλος, «Ένας απολογισμός : Το δημοψήφισμα της 5ης Ιουλίου.»
• (2015) Μάνθος Ντελής, «Το ταξικό ΟΧΙ και το μέλλον της ανισότητας»
• (2015) Δημοσθένης Παπαδάτος-Αναγνωστόπουλος, «Από την ιστορική νίκη στην ταπεινωτική συνθηκολόγηση και την πολιτική κρίση»
• (2015) Σεραφείμ Ι. Σεφεριάδης «Η μετατροπή της νίκης σε ήττα: οξύμωρο αφήγημα και τα δικά μας καθήκοντα»
• (2015) Σεραφείμ Ι. Σεφεριάδης «Η διαστροφή του Λόγου και πώς αντιμετωπίζεται…»
• (2015) Σεραφείμ Ι. Σεφεριάδης «Μετατραυματικό σύνδρομο, ‘αριστερή παρένθεση’ και βήματα για την προωθητική επούλωση»
• (2015) Σεραφείμ Ι. Σεφεριάδης «Η διαστροφή των φαύλων, η δύσκολη συγκυρία και η κινηματική πρόκληση»

Πηγή: wikipedia