- ΓΙΩΡΓΟΣ ΣΚΙΑΝΗΣ
Ο συμπολίτης Μπάμπης Δαμουλιάνος Ευαγγελάτος έγραψε ένα σχόλιο για τη μικρή μου ιστορία «ΤΟ ΘΥΜΑ» στην ιστοσελίδα της «Δράσης για μια άλλη πόλη» των Βριλησσίων. Το σχόλιο είναι το εξής: «Συμπυκνωμένη, σύγχρονη τραγωδία από έναν συμπολίτη μας! Χρήζει πολλών επαίνων. Συγχαρητήρια!».
Το επαινετικό σχόλιο του συμπολίτη είναι ιδιαίτερα κολακευτικό και τον ευχαριστώ. Πέρα όμως απ’ αυτό, μου δίνει την ευκαιρία να σχολιάσω με τη σειρά μου την επίδραση της Αρχαίας Ελληνικής Τραγωδίας και των Ομηρικών Επών, όχι μόνο στο θέατρο και στη λογοτεχνία αλλά και στη λαϊκή τέχνη του κινηματογράφου και των τηλεοπτικών σειρών.
Ο συμπολίτης Μ.Δ.Ε. γνωρίζει καλά τι γράφει. Δεν συγκρίνει τα μεγέθη αλλά το πνεύμα. Δε γίνεται να συγκριθούν σα μέγεθος μια συμπαθητική μικρή ιστορία με τα τιτάνια έργα του Αισχύλου, του Σοφοκλή και του κοντοχωριανού μας του Ευριπίδη. Όμως το πνεύμα του τραγικού ήρωα υπάρχει στο μικρό Μπάμπη της ιστορίας και θυμίζει κάτι από Οιδίποδα: σκοτώνει ο Μπάμπης λόγω νεανικής επιπολαιότητας και ο νεαρός Οιδίποδας λόγω παρορμητικού θυμού. Όταν έρχεται η ώρα της συνειδητοποίησης και οι δύο καταρρέουν.
Στην Αρχαία Ελληνική Τραγωδία δεν υφίσταται μανιχαϊστικός διαχωρισμός καλού-κακού. Οι ήρωες και οι θεοί κυριαρχούνται από τα πάθη και συχνά κάνουν κακό πιστεύοντας ότι πράττουν ορθά. Επίσης τα διλήμματα δεν έχουν μονοσήμαντες απαντήσεις. Πρέπει να υπακούμε στο νόμο ή στη συνείδηση (Αντιγόνη); Πρέπει να εκδικούμαστε το άδικο ακόμη και με τον φόνο της μάνας μας ή όχι (Ορέστης, Ηλέκτρα);
Στην Τραγωδία ο θεατής μπερδεύεται. Τη μια συμπάσχει με τον ήρωα και την άλλη διαφωνεί μαζί του συντασσόμενος με την άποψη ή τον προβληματισμό του χορού που εκπροσωπεί, κατά κάποιο τρόπο, την κοινή γνώμη. Η Κάθαρση, η κατακλείδα του έργου, είναι δίκαιη αλλά και παρηγορητική για τον θεατή που πρέπει να φύγει από την παράσταση με αίσθημα πληρότητας.
Αυτό το μπέρδεμα του θεατή δεν αρέσει στον Πλάτωνα ο οποίος πιστεύει στον παιδευτικό χαρακτήρα της τέχνης. Κατά τον Πλάτωνα ο θεατής πρέπει να μαθαίνει να ξεχωρίζει το καλό από το κακό και όχι απλά να συμπάσχει και να παθιάζεται με τους ήρωες. Στην Πολιτεία του Πλάτωνα δεν έχουν θέση οι τραγικοί ποιητές αλλά ο φιλόσοφος ποιητής.
Πώς τώρα έχουν όλα αυτά σχέση με την σύγχρονη τέχνη του κινηματογράφου και των τηλεοπτικών σειρών;
Στον λεγόμενο εμπορικό κινηματογράφο που είναι ένα είδος λαϊκής τέχνης με πολύ μεγάλο κοινό είχε κυριαρχήσει για πολλά χρόνια ένα μοτίβο όπου οι χαρακτήρες διαχωρίζονταν σε καλούς και κακούς, οι επιλογές ήταν συνειδητές και ξεκάθαρες, με το καλό ή το κακό, και το τέλος ήταν το γνωστό happy end, η επικράτηση του καλού. Στα μάτια μου αυτή η στάση του εμπορικού κινηματογράφου πλησιάζει την περί τέχνης ηθική αντίληψη του Πλάτωνα.
Φαίνεται όμως ότι με τα χρόνια το κοινό άρχισε να πλήττει με τις ταινίες του happy end και του σίγουρου θριάμβου του καλού. Οι κοινωνικές συνθήκες άλλωστε δεν ευνοούν μια τέτοια θεώρηση. Τα τελευταία χρόνια έχουμε μια στροφή προς το πνεύμα της Τραγωδίας όπου δεν υπάρχουν ξεκάθαρα καλοί χαρακτήρες και το τέλος έχει στοιχεία κάθαρσης: οι ήρωες αφανίζονται συνειδητοποιημένοι με τον ένα ή τον άλλο τρόπο και ο θεατής μένει χωρίς εκκρεμότητες.
Η στροφή αυτή είναι ακόμη πιο έντονη στις τηλεοπτικές σειρές. Οι χαρακτήρες είναι όλοι τραγικοί, οδηγούμενοι από πάθη, αντιμετωπίζοντας διαρκώς διλήμματα όπου η στάση τους επιβάλλεται από τις καταστάσεις και όχι από την ηθική επιλογή του καλού.
Η εντύπωσή μου είναι ότι η μεταστροφή αυτή στη λαϊκή τέχνη του κινηματογράφου και της τηλεόρασης δεν θα διαρκέσει για πολύ. Ο άνθρωπος απογοητεύεται και μπερδεύεται, φτάνει να μην πιστεύει καν στην διαφορά καλού και κακού αλλά κάποια στιγμή θα χρειαστεί και την ελπίδα και το φωτεινό παράδειγμα. Κάποια στιγμή θα ξαναλάμψει η αισιοδοξία του Πλάτωνα και η πίστη ότι το καλό υπάρχει και πέρα από το συμφέρον.
*Η εικόνα είναι από την τηλεοπτική σειρά Animal Kingdom.
