Η Πρόεδρος της Δημοκρατίας, Κατερίνα Σακελλαροπούλου εγκαινίασε χθες στο Ίδρυμα Εικαστικών Τεχνών και Μουσικής Βασίλη και Μαρίνας Θεοχαράκη την έκθεση «Νίκος Εγγονόπουλος. Ο Ορφέας του Υπερρεαλισμού».
Ο χαιρετισμός της κυρίας Σακελλαροπούλου:
«“Η ζωγραφική γίνεται με χρώμα, το σχέδιο είναι το σχήμα που παίρνει η χρωματική κηλίδα”, υποστήριζε ο Νίκος Εγγονόπουλος, υπενθυμίζοντας σε όλους τον γνωστό αφορισμό του Μαλαρμέ για την ποίηση: “Τα ποιήματα γίνονται με λέξεις, όχι με ιδέες”. Τα χρώματα και οι λέξεις στάθηκαν πάντα η πρώτη ύλη των ονείρων, των έργων του, της πνευματικής κληρονομιάς του. Κι ας ήθελε εκείνος να χαρακτηρίζεται πρώτα ως ζωγράφος και μετά ως ποιητής. Θα τον μνημονεύουμε πάντα και με τις δύο του ιδιότητες και θα τον τιμάμε σαν έναν κορυφαίο Έλληνα δημιουργό που συνύφανε το πνεύμα και τις προκλήσεις του μοντερνισμού με τα χρώματα, τις λέξεις και τους θρύλους της λαϊκής μας παράδοσης, με τον αρχαίο και βυζαντινό πολιτισμό, προσεγγίζοντας μ’ ένα καινούργιο βλέμμα τα παλιά πράγματα, με μια νέα ματιά τους παλιούς μύθους.
Ποιητής και Μούσα, 1965, Λάδι σε μουσαμά, 57 x 47 εκ., Συλλογή Δ. Ν. Π.
Τα εκατόν σαράντα οκτώ και πλέον πολύτιμα έργα του Νίκου Εγγονόπουλου, που εκτίθενται για πρώτη φορά όλα μαζί στο Ίδρυμα Εικαστικών Τεχνών και Μουσικής Βασίλη και Μαρίνας Θεοχαράκη, συνθέτουν το εντελώς ιδιαίτερο εικαστικό σύμπαν του ζωγράφου, όπου πρωταγωνιστούν οι γνωστές ευθυτενείς και καμπυλόγραμμες μορφές του, ένας ετερόκλητος θίασος θεών και ημίθεων, μυθολογικών και εθνικών ηρώων. Ωστόσο, η έκθεση εστιάζει κυρίως στα έργα που εμπνέονται από τον μύθο του Ορφέα, έναν μύθο κυρίαρχο και στο ποιητικό έργο του Εγγονόπουλου. “Κι όμως την έχασα, μπορώ να πω μέσ’ απ’ τα χέρια μου,/ ωσάν να μην ήταν ποτές παρά ένα απατηλό όραμα/ παρά ένα κοινότατο σφυρί. Στη θέση της βρέθηκε μονάχα/ ένας καθρέπτης”, διαβάζουμε στη συλλογή του “Μην ομιλείτε εις τον οδηγόν”. Η αναφορά είναι σαφής, συγκεκριμένη. Ο Ορφέας έχει χάσει την Ευρυδίκη του και την θρηνεί. “Τον Ορφέα ποτέ – μα ποτέ – τίποτα δεν τον επαρηγόρησε/ για την διπλήν απώλεια/ της Ευρυδίκης”, γράφει ο Εγγονόπουλος στο ποίημά του “Ο Ορφεύς” από τη συλλογή του “Η κοιλάδα με τους ροδώνες”.
Μεσογειακή Μούσα, 1984, Λάδι σε μουσαμά, 54 x 45 εκ, Ιδιωτική Συλλογή
Σπουδές στην απώλεια, λοιπόν, θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν οι δεκατρείς υποβλητικοί πίνακες της έκθεσης με ορφικό θέμα, που φιλοτεχνήθηκαν από το 1938 και εντεύθεν, και ταυτόχρονα εικαστικές συνομιλίες του ποιητή με τη Μούσα του, όπου ο ποιητής ανάγεται στο αρχετυπικό πρότυπο του Ορφέα και η Μούσα στο αντίστοιχο της Ευρυδίκης. Παράλληλα, όμως, θα μπορούσαμε να τους δούμε και σαν μια απελπισμένη προσπάθεια συμφιλίωσης με το αναπότρεπτο, τη θνητότητα, το φάσμα της εκμηδένισης, ιδιαίτερα όταν ο θάνατος γίνεται καθημερινή συνθήκη, όπως στα χρόνια της κατοχής και του εμφυλίου.
Ομηρικό με τον ήρωα, 1938, Λάδι σε μουσαμά, 130,5 x 125 εκ, Συλλογή Ιδρύματος Ωνάση
Η σαγήνη του ζωγραφικού έργου του Εγγονόπουλου είναι μεγάλη, η συμβολιστική του πολυδιάστατη, οι αναφορές του, από τον Δομίνικο Θεοτοκόπουλο ως τον Ντε Κίρικο, τον Ρενέ Μαγκρίτ και τον Μαξ Ερνστ, πυκνές. Ακόμη κι αν δεν τις διακρίνει κανείς, ωστόσο, γοητεύεται από τη δύναμη των χρωμάτων, τη μεταφυσική ατμόσφαιρα, τον τρόπο με τον οποίο αποδίδεται η ανθρώπινη μορφή, όχι ολοκληρωμένη και αρτιμελής, αλλά απρόσωπη, ακρωτηριασμένη, στρεβλή, μεταμορφωμένη σε είδωλο, απομεινάρι των βίαιων αλλαγών της Ιστορίας. Είναι ένα έργο που εξακολουθεί να αναστατώνει τον σύγχρονο άνθρωπο, με την ένταση, την ειρωνεία, το χιούμορ, την ελευθερία και την αντισυμβατικότητά του.
Συναυλία, 1960, Λάδι σε μουσαμά, 94 x 71 εκ., Συλλογή Μάκη Μάτσα
Εγκαινιάζω την σπουδαία αυτή έκθεση με ιδιαίτερη περηφάνια και συγχαίρω τους εμπνευστές και τους επιμελητές της, όπως και το φιλόξενο Ίδρυμα Θεοχαράκη για τη συμβολή του στην πολιτιστική ζωή του τόπου μας».
