Ο Κωνσταντίνος Σάθας (Αθήνα, 1842 – Παρίσι, 12 Μαΐου 1914) ήταν από τους επιφανέστερους ιστορικούς της νεότερης Ελλάδας καθώς και από τους πρωτοπόρους των νεοελληνικών ερευνών. Επίσης συγκαταλέγεται στους θεμελιωτές των Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Σπουδών στην Ελλάδα, μαζί με τον Αθανάσιο Παπαδόπουλο – Κεραμέα και τον Μανουήλ Γεδεών.
Γεννήθηκε στην Αθήνα αλλά καταγόταν από Γαλαξειδιώτικη οικογένεια αγωνιστών και γραμματοδιδασκάλων. Το 1860 τέλειωσε το γυμνάσιο Λαμίας και δύο χρόνια αργότερα εγγράφηκε στην Ιατρική σχολή Αθηνών. Γρήγορα όμως παράτησε τις σπουδές του για να ασχοληθεί με την ιστορία. Αφορμή στάθηκε η τυχαία ανεύρεση του «Χρονικού του Γαλαξειδίου», το οποίο ανακάλυψε σε μια κρύπτη στα ερείπια της μονής Σωτήρος. Ένα χρόνο αργότερα, το 1865, και ύστερα από σχολαστική επιμέλεια εξέδωσε το «Χρονικό του Γαλαξειδίου». Σημαντικοί υποστηρικτές του έργου του ήταν ο Παύλος Λάμπρος, μεσαιωνολόγος και πατέρας του επίσης ιστορικού Σπυρίδωνα Λάμπρου, ο Κωνσταντίνος Λομβέρδος και ο Γεώργιος Αλ. Μαυροκορδάτος. Οι δύο τελευταίοι μάλιστα χρηματοδότησαν τις έρευνες του στα αρχεία της Κωνσταντινούπολης, της Βενετίας, της Φλωρεντίας κ.α. Μέχρι το 1895 καταφέρνει να εκδώσει πολυάριθμες μελέτες αλλά σταματάει ξαφνικά λόγω οικονομικών προβλημάτων. Το 1900 εγκαθίσταται στο Παρίσι, όπου και απεβίωσε το 1914, τυφλός και πάμφτωχος. Ήταν παντρεμένος με την Χαρίκλεια Μάγγου (1846-1923).
“Πριν γεννηθώ, η Θεία Χαρή, έτσι τη λέγαμε, παντρεύτηκε τον Κωνσταντίνο Σάθα κατά κόσμον γιατρό αλλά πρωτοπόρο μεσαιωνοδίφη, τότε που η έρευνα για το Βυζάντιο ήτανε βυθισμένη σε σκοτάδι. Χωρίς ειδική μόρφωση ιστορικού, επιδόθηκε στην παρουσίαση των σημαντικοτέρων βυζαντινών κειμένων που ήταν ακόμη ανέκδοτα και κοιμόντανε στη Μαρκιανή Βιβλιοθήκη και στη Εθνική των Παρισίων. Όλη του τη ζωή την πέρασε σε αυτές τις δύο πόλεις και στο Παρίσι δημοσίευσε τα περισσότερα έργα του. Τα 10.000 ναπολεόνια που είχε προίκα η θεία Χαρή, τα ξόδεψε για να εκδώσει όλο του το έργο, αποκλειστικά αφοσιωμένος σε αυτό.” Κωνσταντίνος Τσάτσος
Κατά τη διάρκεια της ζωής του εξέδωσε πληθώρα έργων σχετικά με την περίοδο της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, αλλά και της Τουρκοκρατίας.
Μερικά από τα έργα του:
- Ελληνικά ανέκδοτα (2 τόμοι, 1867)
- Κωνσταντίνος Σάθας (1865). Η κατά τον ΙΖ΄ αιώνα επανάστασις της ελληνικής φυλής 1684-1715. Αθήνησι: Εκ του γραφείου της Χρυσαλίδος.
- Βιογραφίαι των εν τοις γράμμασι διαλαμψάντων Ελλήνων από της καταλύσεως της βυζαντινής αυτοκρατορίας μέχρι της ελληνικής εθνεγερσίας
- Τουρκοκρατουμένη Ελλάς (1869)
- Ιστορικόν σχεδίασμα περί του πατριάρχου Ιερεμία Β΄ (1870)
- Κωνσταντίνος Σάθας (1870). Ιστορικαί Διατριβαί. Αθήνα: Τυπογραφείο Τέκνων Ανδρέου Κορομηλά.
- Κωνσταντίνος Σάθας (1880–1890). Μνημεία της Ελληνικής ιστορίας, 9 τόμοι (στα Γαλλικά). Maisonneuve et cie. Τόμος Β, Τόμος Δ, Τόμος Ε, Τόμος ΣΤ, Τόμος Η, Τόμος Θ
- Μεσαιωνική βιβλιοθήκη (7 τόμοι, 1872-1894) Τόμος Α, Τόμος Β, Τόμος Γ, Τόμος Δ, Τόμος Ε, Τόμος ΣΤ, Τόμος Ζ
- Ιστορικόν δοκίμιον περί του θεάτρου και της μουσικής των Βυζαντινών (1878)
- Κρητικόν θέατρον ή συλλογή ανεκδότων και αγνώστων δραμάτων (το οποίο περιελάμβανε έκδοση των θεατρικών έργων
- Ζήνων
- Στάθης
- Ερωφίλη
- και Γύπαρις, 1879)
- και φυσικά το Χρονικό του Γαλαξειδίου (1865).
Το έργο του Βιογραφίαι των εν τοις γράμμασι διαλαμψάντων Ελλήνων από της καταλύσεως της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας μέχρι της Ελληνικής Εθνεγερσίας 1453-1821 (1868) βραβεύθηκε στο Ροδοκανάκειο Διαγωνισμό. Επίσης αρθρογραφούσε σε διάφορα περιοδικά της εποχής μεταξύ αυτών και στην «Πανδώρα».
