Μωρίς-Αλεξίς Ζαρ (1924 – 2009) Γάλλος συνθέτης και διευθυντής ορχήστρας

Ο Μωρίς-Αλεξίς Ζαρ (Maurice-Alexis Jarre, 13 Σεπτεμβρίου 1924 – 28 Μαρτίου 2009) ήταν Γάλλος συνθέτης και διευθυντής ορχήστρας, που χαρακτηρίσθηκε ως «ένας από τους γίγαντες της κινηματογραφικής μουσικής του 20ού αιώνα». Είναι ο πατέρας του εξίσου διάσημου συνθέτη Ζαν Μισέλ Ζαρ.

Παρότι συνέθεσε αρκετά συναυλιακά έργα, ο Μωρίς Ζαρ είναι περισσότερο γνωστός για τη μουσική που συνέθεσε για κινηματογραφικές ταινίες, ιδίως για τις συνεργασίες του με τον σκηνοθέτη Ντέιβιντ Λην. Ο Ζαρ συνέθεσε τη μουσική για όλες τις ταινίες του Λην από τον Λώρενς της Αραβίας (1962) και μετά. Αξιοσημείωτες συνεργασίες του με άλλους σκηνοθέτες περιλαμβάνουν τα έργα The Train (1964), The Message (1976), Το λιοντάρι της ερήμου (1981), Μάρτυρας Εγκλήματος (1985) και Αόρατος εραστής (1990).

Τρεις από τις συνθέσεις του συμπλήρωσαν συνολικά 42 εβδομάδες στην κορυφή του βρετανικού τσαρτ, με τη μεγαλύτερη επιτυχία να είναι το τραγούδι “Somewhere My Love” («Κάπου η αγάπη μου» με τη μουσική από το «θέμα της Λάρας» της ταινίας Δόκτωρ Ζιβάγκο).

Ο Ζαρ ήταν συνολικά εννέα φορές υποψήφιος για βραβεία της Αμερικανικής Ακαδημίας Κινηματογράφου («Όσκαρ»), κερδίζοντας τα τρία, για τις ταινίες του Λην Ο Λώρενς της Αραβίας (1962), Δόκτωρ Ζιβάγκο (1965) και Το πέρασμα στην Ινδία (1984). Επιπλέον, είχε κερδίσει 4 Χρυσές Σφαίρες, 2 BAFTA, και ένα Grammy.

Ο Μ. Ζαρ γεννήθηκε στη Λυών το 1924, ως γιος της Γκαμπριέλ Ρενέ (το γένος Μπουλύ) και του τεχνικού διευθυντή ραδιοφώνου Αντρέ Ζαρ. Αρχικώς εγγράφηκε στη σχολή μηχανικών του Πανεπιστημίου του Παρισιού, αλλά αποφάσισε να ακολουθήσει μαθήματα μουσικής. Παράτησε τη Σορβόννη ενάντια στη θέληση του πατέρα του και εγγράφηκε στο Ωδείο για να σπουδάσει σύνθεση και αρμονία. Νωρίς στη ζωή του έγινε διευθυντής του Εθνικού Λαϊκού Θεάτρου, ενώ συνέθεσε την πρώτη μουσική επένδυση ταινίας στη Γαλλία το 1951.

Μουσική για τον κινηματογράφο

Το 1961 η σταδιοδρομία του Ζαρ άλλαξε όταν ο Βρετανός κινηματογραφικός παραγωγός Σαμ Σπίγκελ τού ζήτησε να γράψει τη μουσική για την επική ταινία Ο Λώρενς της Αραβίας, σε σκηνοθεσία Ντέιβιντ Λην. Η μουσική του αυτή τού εξασφάλισε το πρώτο του Βραβείο «Όσκαρ», με αποτέλεσμα να συνεχίσει επενδύοντας μουσικά όλες τις υπόλοιπες ταινίες του Λην. Την ίδια περίοδο έγραψε μουσική για τις ταινίες The Train (1964) και Grand Prix (1966) του Τζων Φρανκενχάιμερ, ενώ στο αναμεταξύ είχε μία ακόμα μεγάλη επιτυχία με την ταινία του Λην Δόκτωρ Ζιβάγκο, που περιελάμβανε και το βαλσάκι του μουσικού θέματος της Λάρα (αργότερα με την προσθήκη στίχων από τον Πωλ Φράνσις Γουέμπστερ έγινε το τραγούδι “Somewhere My Love”) και τού χάρισε το δεύτερο «`Οσκαρ» του. Συνεργάσθηκε με τον Άλφρεντ Χίτσκοκ σε μία από τις τελευταίες του ταινίες, το Τοπάζ (1969). Παρότι ο Χίτσκοκ δεν έμεινε ευχαριστημένος από την ταινία, ικανοποιήθηκε από τη μουσική του Ζαρ, λέγοντάς του: «Εγώ δεν σού έδωσα μια σπουδαία ταινία, όμως εσύ μού έδωσες μια σπουδαία μουσική.» Η μουσική του για την Κόρη του Ράιαν (1970), με ιρλανδική υπόθεση, αποφεύγει τελείως τα παραδοσιακά ιρλανδικά μοτίβα, εξαιτίας των προτιμήσεων του Λην. Το τραγούδι “It was a Good Time,” από την Κόρη του Ράιαν ηχογραφήθηκε αργότερα από μουσικούς σταρ όπως η Λάιζα Μινέλι κατά τη δεκαετία του 1970. Ο Ζαρ έκανε τη μουσική για τους Καταραμένους του Λουκίνο Βισκόντι (1969) και για τον `Ανθρωπο που θα γινόταν βασιλιάς (1975) του Τζον Χιούστον.

Ο Ζαρ πήρε μία υποψηφιότητα για «Όσκαρ» για την ταινία-βιογραφία του Μωάμεθ The Message του Μουσταφά Ακάντ το 1976. Ακολούθησαν οι επενδύσεις για τις ταινίες Μάρτυρας εγκλήματος (1985) και Ο Κύκλος των Χαμένων Ποιητών (1989), για την οποία κέρδισε ένα BAFTA.

Μετά το 1970 ο Ζαρ έστρεψε το ενδιαφέρον του στην επιστημονική φαντασία, γράφοντας μουσική για ταινίες όπως The Island at the Top of the World (1974), Dreamscape (1984), Enemy Mine (1985) και Mad Max Beyond Thunderdome (1985). Η μουσική για το τελευταίο έργο είναι γραμμένη για πλήρη ορχήστρα, ενισχυμένη με χορωδία, 4 πιάνα, a εκκλησιαστικό όργανο, ντιτζερίντου, φουτζάρα, εξωτικά κρουστά, και τρία οντ Μαρτενό, που τα βρίσκουμε και σε αρκετά άλλα έργα του Ζαρ, όπως στον Λώρενς της Αραβίας. Η μπαλαλάικα εξάλλου έχει εξέχουσα θέση στην ενορχήστρωση του Ζαρ για τον Δόκτορα Ζιβάγκο.

Το 1990 ο Ζαρ κέρδισε μία ακόμα υποψηφιότητα για «Όσκαρ» με το μεταφυσικό αισθηματικό έργο Αόρατος εραστής (Ghost). Ωστόσο, η μουσική του για την τελευταία σκηνή της ταινίας βασίζεται πάνω στην “Unchained Melody” του κινηματογραφικού συνθέτη Άλεξ Νορθ. Αξιοσημείωτες μουσικές επενδύσεις του Ζαρ είναι επίσης το παθιασμένο ερωτικό θέμα για την ταινία Ολέθρια σχέση (1987) και τα σκυθρωπά ηλεκτρονικά ηχητικά τοπία για την ταινία After Dark, My Sweet (1990).

Ο Ζαρ είχε τον σεβασμό άλλων συνθετών, όπως του Τζων Γουίλιαμς, που δήλωσε μετά τον θάνατό του: «Θα μείνει έντονα στη μνήμη για τη συνεισφορά του στην κινηματογραφική μουσική… …όλοι έχουμε εμπλουτισθεί από την κληρονομιά του.»

Ο Ζαρ συνέθεσε μουσική και για την τηλεόραση, όπως για τη γνωστή μίνι σειρά Ο Ιησούς από τη Ναζαρέτ (1977) σε σκηνοθεσία του Φράνκο Τζεφιρέλι, καθώς και για το Σογκούν (1980).

Η τελευταία μουσική που έγραψε ο Ζαρ ήταν το 2001, για την τηλεταινία Uprising, που είχε ως θέμα την Εξέγερση του Γκέτο της Βαρσοβίας.

Ηλεκτρονική σύνθεση

Ο Ζαρ συνέθεσε κυρίως για ορχήστρες, αλλά άρχισε να προτιμά την ηλεκτρονική σύνθεση τη δεκαετία του 1980. Είχε αναφέρει πάντως ότι η σύνθεση με ηλεκτρονικά μέσα της μουσικής για τον Μάρτυρα εγκλήματος ήταν στην πραγματικότητα πιο κοπιώδης, χρονοβόρα και ακριβή στην παραγωγή της από ό,τι θα ήταν μία ορχηστρική σύνθεση. Κάποιες άλλες ηλεκτρονικές συνθέσεις του Ζαρ από την ίδια δεκαετία είναι για τις ταινίες Ολέθρια σχέση, Επικίνδυνα χρόνια, Firefox και Το αδιέξοδο. Κάποια άλλα έργα από την ίδια περίοδο έχουν μίγμα ηλεκτρονικών και ακουστικών συνθέσεων, π.χ. τα Γορίλες στην ομίχλη, Ο Κύκλος των Χαμένων Ποιητών, Η Ακτή του Κουνουπιού και Jacob’s Ladder.

Προσωπική ζωή και θάνατος

Ο Ζαρ έκανε 4 γάμους, με τους πρώτους τρεις να καταλήγουν σε διαζύγιο. Από τον πρώτο, με τη Φρανσέτ Πεζό (Francette Pejot) τη δεκαετία του 1940, μετά τον πόλεμο, γεννήθηκε ο μετέπειτα διάσημος συνθέτης ηλεκτρονικής μουσικής Ζαν Μισέλ Ζαρ. Το 1965, ο Μωρίς νυμφεύθηκε τη Γαλλίδα ηθοποιό Dany Saval και απέκτησαν μαζί μία κόρη, τη Στεφανί. Ακολούθησε το 1967 ο γάμος με την Αμερικανίδα ηθοποιό Λώρα Ντέβον, της οποίας υιοθέτησε τον γιο, τον μετέπειτα σεναριογράφο Κέβιν Τζαρ, που έγραψε την υπόθεση για ταινίες όπως το Ράμπο ΙΙ: Η Αποστολή και Η Μούμια. Από το 1984 μέχρι τον θάνατό του, ο Ζαρ ήταν παντρεμένος με τη Fong F. Khong.

Ο Μωρίς Ζαρ πέθανε από καρκίνο στο Μαλιμπού της Καλιφόρνια σε ηλικία 84 ετών.

Επιλεγμένη φιλμογραφία και βραβεύσεις