- ΖΑΧΑΡΙΑΣ ΚΑΡΑΤΑΡΑΚΗΣ*
Εκδοτικό γεγονός της χρονιάς που πέρασε είναι ασφαλώς η κυκλοφορία του ανέκδοτου μυθιστορήματος του Νίκου Καζαντζάκη, Ο ΑΝΗΦΟΡΟΣ, από τον Εκδοτικό Οίκο ΔΙΟΠΤΡΑ, που προς τιμήν του ανέλαβε να επανεκδώσει τα έργα του μεγάλου συγγραφέα λίγο πριν απελευθερωθούν τα δικαιώματα των κληρονόμων.
Και αποτελεί εκδοτικό γεγονός όχι μόνο, γιατί εμπλουτίζεται η γνώση μας για τον Νίκο Καζαντζάκη, αλλά και επειδή πρόκειται για μια επιμελημένη από όλες τις πλευρές έκδοση με εισαγωγή, γλωσσάρι, εμπεριστατωμένη υφολογική, γλωσσολογική και λογοτεχνική κριτική.
Ακόμα και η γραμματοσειρά και η όλη επιμέλεια απασχόλησε τους εκδότες, πράγμα που δείχνει την αγάπη και το σεβασμό τους για τον διεθνώς καταξιωμένο συγγραφέα.
Γι’ αυτό άλλωστε η αποδοχή του κοινού και των κριτικών υπήρξε πανηγυρική. Στην εξαιρετική τηλεοπτική εκπομπή ΒΙΒΛΙΟΒΟΥΛΙΟ η ικανή κριτικός Σταυρούλα Παπασπύρου έλαμψε με το χαμόγελό της, τη δροσερή και χαριτωμένη παρουσία της, εκφράζοντας με πυκνότητα και διεισδυτικότητα την απόλαυσή της από την ανάγνωση του έργου. Την ίδια ευχάριστη έκπληξη δοκίμασα κι εγώ, γιατί στο έργο αυτό παρουσιάζεται με καθαρότητα η αφηγηματική τέχνη που έκανε τον Καζαντζάκη μεγάλο στο παγκόσμιο αναγνωστικό κοινό.
Η επιτυχία του Καζαντζάκη είναι ότι κατόρθωσε να κάνει τη φιλοσοφία Τέχνη. Οι ήρωές του είναι ζωντανοί, λειτουργούν και πάσχουν, αγωνίζονται και δρουν συνθέτοντας μορφές που, ενώ συνδέονται στενά με την Κρήτη που αγάπησε, εκφράζουν τη βαθύτερη αγωνία του ανθρώπου να κερδίσει την ελευθερία, να βρει το νόημα της ζωής, να υψωθεί από το ταπεινό στο υψηλό και να δικαιώσει τον άνθρωπο που καταπιέζει τις επιθυμίες κάθε μορφής για να υπηρετήσει το Χρέος.
Ο ανήφορος είναι ο δρόμος που ακολούθησε και ο Νίκος Καζαντζάκης στην ζωή του. Δεν ευτύχησε ως ποιητής, όπως επιθυμούσε, το πέτυχε ως πεζογράφος. Η «Οδύσεια» βέβαια και οι «Τερτσίνες» παραμένουν ματωμένα ίχνη στο δρόμο του.
Στο μυθιστόρημα αυτό υπάρχουν πρωτοποριακά στοιχεία μοντέρνας τεχνικής. Η δράση κινείται στην Κρήτη και στην Αγγλία και ενσωματώνεται δοκιμιακός λόγος, επιστολογραφία και αφηγηματικές περιγραφές από τη φύση, το αγροτικό και το αστικό τοπίο. Κυριαρχεί η αγωνία για τον μεταπολεμικό κόσμο, έναν κόσμο με τεράστια δύναμη που ίσως αυτοκαταστραφεί. Η αντίληψη, φυσικά, του Καζαντζάκη για τη φθορά του δυτικού πολιτισμού ήταν παλαιότερη. Ευτυχώς μέχρι τώρα δεν έχει δικαιωθεί.
Σ’ όλα του τα έργα υπάρχει ένας διανοητικός οργασμός και μια αναζήτηση νέων εκφραστικών τρόπων, ώστε να πείσει τους πνευματικούς ανθρώπους να αναλάβουν το χρέος και την ευθύνη τους. Αυτό το χρέος ο ίδιος το επωμίστηκε πλήρως. Υπήρξε ένας μεγάλος ασκητής προσηλωμένος στο έργο του. Πολεμήθηκε αδικαιολόγητα από διάφορους δογματικούς, ακόμα και από αγαπημένα του πρόσωπα.
Αρκετοί στην πορεία ανασκεύασαν. Και είναι ευχάριστο ότι σήμερα το έργο του μελετάται, εξετάζεται και διαβάζεται ως μάθημα ζωής.
Θα αναφέρω μόνο το πρόσφατο Συνέδριο στη Λάρισα που οργάνωσε η Διεθνής Εταιρεία Φίλων Νίκου Καζαντζάκη με θέμα τη φύση στο έργο του Νίκου Καζαντζάκη και με εξαιρετικές εισηγήσεις. Είναι επιτέλους καιρός η πολιτεία και οι δήμοι της Κρήτης να αισθανθούν την ευθύνη τους και να προχωρήσουν στη δημιουργία ενός κέντρου μελέτης και διάδοσης των έργων του Νίκου Καζαντζάκη που ο χρόνος έχει αποδείξει όχι μόνο ότι είναι κλασικός και διαχρονικός, αλλά και ότι η τέχνη δεν είναι πάρεργο, αλλά στοιχείο Παιδείας που έχομε ανάγκη να προβάλλουμε με την ελπίδα ότι θα ανοιχτούν νέοι ορίζοντες σ’ έναν κόσμο που παραπαίει και αναζητά σταθερά σημεία αναφοράς. Εκείνος έκαμε το χρέος του. Εμείς να δούμε τώρα.
*Ο Ζαχαρίας Καραταράκης είναι φιλόλογος
