Ο Γιώργος Θέμελης (23 Αυγούστου 1900 – 17 Απριλίου 1976) ήταν ποιητής, δοκιμιογράφος και θεατρικός συγγραφέας. Γεννήθηκε στη Σάμο και σπούδασε στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Το όνομα του συνδέθηκε με τη Θεσσαλονίκη όπου και έζησε μέχρι το τέλος της ζωής του (1976). Θεωρείται η πνευματική του πατρίδα αφού εκεί διαμορφώθηκε η ποιητική του προσωπικότητα. Ως φιλόλογος δίδαξε στο Πειραματικό Σχολείο Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης βρίσκοντας απήχηση σε πολλές γενιές μαθητών του, ειδικά στο μάθημα των νέων ελληνικών.
Διετέλεσε Γενικός Γραμματέας και Μέλος της Καλλιτεχνικής Επιτροπής του Κρατικού Θεάτρου Βορείου Ελλάδος από την ίδρυση του το 1961 έως το 1965.
Η ποιητική πορεία του Θέμελη ξεκινάει ουσιαστικά με τον πόλεμο και τη κατοχή. Όλα τα προηγούμενα γραπτά του ανήκουν στην προϊστορία του. Τότε μυήθηκε στα νεότερα πολιτικά ρεύματα από τον πρωτοποριακό κύκλο του περιοδικού «Κοχλίας».
Ορισμένα ποιήματά του μελοποιήθηκαν από τον Σταύρο Κουγιουμτζή (ενδεικτικά: Το πρώτο περιστέρι, Μ’ έκοψαν με χώρισαν στα δυο, Πάσχα των Ελλήνων, Σαν ένα αστέρι).
Εργογραφία
Ποίηση
- «Γυμνό παράθυρο», 1945
- «Άνθρωποι και πουλιά», 1947
- «Ο Γυρισμός», 1948
- «Ωδή για να θυμόμαστε τους ήρωες», 1949
- «Ακολουθία», 1950
- «Συνομιλίες», 1953
- «Δενδρόκηπος», 1955 (Κρατικό Βραβείο)
- «Το πρόσωπο και το είδωλο», 1959
- «Φωτοσκιάσεις», 1961 (Κρατικό Βραβείο)
- «Η Μόνα παίζει», 1961
- «Το δίχτυ των ψυχών», 1965
- «Έξοδος», 1968
- «Ηλιοσκόπιο», 1971
- «Περιστροφή», 1973
- «Δενδρόκηπος» ΙΙ, 1973
- «Κήποι», 1974
- «Ars poetica», 1974
- «Οίκος Εμπορίου», 1974
- «Βιβλικά», 1975
- «Το περιστέρι και τα επτά αναστάσιμα θαύματα», 1977
- «Ποιήματα Ι», 1986
- «Ποιήματα ΙΙ», 1997
- «Δενδρόκηπος και άλλα ποιήματα. Ποιήματα 1923-1975», 2019
Δοκίμιο-Μελέτες
- «Η Διδασκαλία των Νέων Ελληνικών», 1933
- «Επίγραμμα και Μακεδόνες Επιγραμματοποιοί», 1938
- «Ο Ύμνος εις την Ελευθερίαν», 1948
- «Η Διδασκαλία των Νέων Ελληνικών – Το πρόβλημα της ερμηνείας», 1949
- «Προβελέγγιος – Ροσίνης – Πολέμης – Καμπάς», 1953
- «Νεοέλληνες Λυρικοί», 1954
- «Το κλειδί (ανάτυπο)», 1960
- «Αγγελικό και μαύρο φως (ανάτυπο)», 1962
- «Όριο επαφής Σολωμού-Καβάφη» στο «Δώδεκα Διαλέξεις (σειρά α´)», Οργανισμός Εθνικού Θεάτρου, 1961
- «Ο Παπαδιαμάντης και ο κόσμος του (ανάτυπο)», 1961
- «Η Νεώτερη Ποίησή μας Ι», 1963
- «Η Έσχατη Κρίση», 1964
- «Η Νεώτερη Ποίησή μας ΙΙ», 1967
- «Η Ποίηση του Καβάφη», 1970
- «Ένας μονόλογος για την ποίηση»
- Οδυσσέας Ελύτης στο Vitti Mario (επιμ.), «Εισαγωγή στην ποίηση του Ελύτη», Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, 1999
- «Πολύπτυχο» (Αυτοβιογραφικό κείμενο)
Θέατρο
- «Διδώ», περ. “Νέα Εστία”, 1950
- «Καραγκιόζης»: Παραγωγή Κ.Θ.Β.Ε., σκηνοθεσία, σκηνογραφία, ενδυματολογία Ευγ. Σπαθάρη
- «Ταξίδι», πολυγρ. έκδοση, 1966 (19-6-1999)
- «Ο επισκέπτης», περ. “Νέα Πορεία”, 1969 (19-2-1970)
- «Ο χρεώστης», περ. “Νέα Εστία”, 1973
Μεταφράσεις
- Σοφοκλή, Οιδίπους Τύραννος
- Αισχύλου, Προμηθέας Δεσμώτης
- Rene Char, Ποιήματα, Επιλογή, Μετάφραση, Εισαγωγή. «Εταιρεία Λογοτεχνών Θεσσαλονίκης»
Τιμητικός Τόμος για τον άνθρωπο και το έργο του
- “Ο ποιητής Γιώργος Θέμελης, Τόμος Τιμητικός”, 1971
Γράφουν μεταξύ άλλων ο Χρήστος Μαλεβίτσης, ο Τάκης Βαρβιτσιώτης, ο Κίμον Φρίαρ, ο Γ.Θ. Βαφόπουλος, ο Δ. Παπαδίτσας, η Ζωή Καρέλλη, ο Γιώργος Κότσιρας, ο Μηνάς Δημάκης, ο Γ.Ξ. Στογιαννίδης και η Μελισσάνθη.
Για το Γιώργο Θέμελη
- Γαβριήλ Πεντζίκης, «Ο Θέμελης και τα σχήματα», επίμετρο στο «Ο Ιγκιτούρ ή η τρέλα του Ελβενόν», Άγρα, 1992
- Ασλάνογλου, «Θάνατος και γέννηση στην ποίηση του Θέμελη» (1959)
- Στέλιος Αρτεμάκης, «Η δοκιμογραφία του Γιώρου Θέμελη»
- Τα ψηλαφήματα στο ποιητικό σώμα του Γιώργου Θέμελη, στο «Εκπαιδευτική Κιβωτός Λογοτεχνίας», τεύχος 2
- Β. Αθανασόπουλος, «Το ποιητικό τοπίο Το ποιητικό τοπίο του ελληνικού 19ου και 20ου αι. Τόμος Β’ (Σεφέρης, Θέμελης, Ρίτσος, Βρεττάκος, Ελύτης, Ζευγωλή – Γλέζου, Παπαδίτσας)», Καστανιώτης
- Κώστας Καραθανάσης, «Έξι φωνές απ’ τι Αιγαίο», Αθήνα 2001
- Ελένη Κιτσοπούλου, «Γιώργος Θέμελης, Η εκδοχή του σώματος, Η εκδοχή του προσώπου», 1987
- Ελένη Κιτσοπούλου, «Γιώργος Θέμελης, Αυτοπροσωπογραφία», 1988
- «Πρόσωπο και Είδωλο – Νέα συνολικά μελετήματα» Τετράδια “Ευθύνης” 38
- Πέτρος Γκολίτσης, «Η άλλη ποιητική Θεσσαλονίκη», Θέμελης, Βαρβιτσιώτης, Φάλκος, κ.α., εκδ. Ρώμη, 2016
- Δενδρόκηπος και άλλα ποιήματα. Ποιήματα 1923-1975», εισαγωγή, επιλογή, επιμέλεια Πέτρος Γκολίτσης, επίμετρο Χρήστος Μαλεβίτσης, εκδ. Ρώμη, 2019
Εκδόσεις
- Η διδασκαλία των Νέων Ελληνικών, Μ. Τριανταφύλλου, 1933
- Επίγραμμα και Μακεδόνες επιγραμματοποιοί, Μακεδονική Εκπαιδευτική Εταιρεία, 1938
- Ο Ύμνος εις την Ελευθερίαν, Ι. Ζαχαρόπουλος, 1944
- Το κλειδί(Δοκίμιο), Νέα Πορεία, 1960
- Η Έσχατη Κρίσις(Δοκίμιο), Φέξης, 1964
- Η Νεώτερη Ποίησή μας Ι και ΙΙ, εκδ. Κωνσταντινίδης, 1963 και 1975
- Η νεώτερη ποίησή μας ΙΙ Βάκων, 1967
- Η Διδασκαλία των Νέων Ελληνικών – Το πρόβλημα της ερμηνείας, εκδ. Κωνσταντινίδης, 1969
- Ο Σολωμός ανάμεσά μας – Αναζήτηση της αληθινής ανθρώπινης φύσης, εκδ.Κωνσταντινίδης, 1971
- Περιστροφή (Ποιητική συλλογή), Νέα Πορεία, 1973
- Ένας μονόλογος για την ποίηση (Δοκίμιο), εκδ. Κωνσταντινίδης, 1975
- Το περιστέρι και τα εφτά αναστάσιμα θαύματα (Ποιητική συλλογή), Νέα Πορεία, 1977
- Ποιήματα Ι (Ποιητική συλλογή), Ιανός, 1986
- Ο Παπαδιαμάντης και ο κόσμος του (Δοκίμιο), Εκδόσεις Διάττων, 1991
- Ποιήματα ΙΙ (Ποιητική συλλογή), Ιανός, 1997
- Πολύπτυχο (Αυτοβιογραφικό κείμενο), Ιανός, 2000
- Αισχύλος, “Προμηθέας Δεσμώτης”, εισαγωγή – μετάφραση – σχόλια
- Βιβλιοθήκη Αρχαίων Συγγραφέων. Ι. Ζαχαρόπουλος, Αθήνα
- Σοφοκλής, “Οιδίπους Τύραννος”, εισαγωγή – μετάφραση – σχόλια
- Βιβλιοθήκη Αρχαίων Συγγραφέων. Ι. Ζαχαρόπουλος, Αθήνα
- Ανθολογία “Ποίηση για την Ποίηση” Καστανιώτης, 2006
