Η λέξη “ιστορία” προέρχεται από το ουσιαστικό ίστωρ (με δασεία και οξεία στην πολυτονική περίοδο της ελληνικής γλώσσας). Ίστωρ ήταν εκείνος που κατείχε ένα θέμα καλά ή ήταν αυτόπτης μάρτυρας ενός γεγονότος, ο διαιτητής, ο κριτής. Ίστορες θεοί είναι οι μάρτυρες θεοί παρόντες όπως στον όρκο των Αθηναίων εφήβων «Ίστορες θεοί τούτων Άγλαυρος …Ηγεμόνη». Η λέξη “ίστωρ” με τη σειρά της είχε προέλθει από τη ρίζα Fιδ- του αρχαίου ρήματος οίδα και είδα (το συναντάμε στα αρχαία κείμενα και με τις δύο μορφές) και το οποίο σήμαινε “γνωρίζω”. Στην αρχική λέξη “ίδτωρ”, το οδοντικό σύμφωνο το “δ” τράπηκε σε “σ” πριν από το επίσης οδοντικό “τ”.

Έλκει την προέλευσή της από το ρήμα ίστημι και το ρήμα οίδα, με ό,τι η σύνθεση των δυο συνεπάγεται Δηλαδή τη ροή, τη γραφή, την καταγραφή της μαρτυρίας, την αρχειοθέτηση, τη μνήμη. Μούσα της ιστορίας θεωρείται η Κλειώ που εγγυάται την πιστότητα του αρχικού λόγου, διατηρώντας την ενότητά του στο διηνεκές προφορικά ή γραπτά, εφόσον «η φωνή ομηρεύουσα», αυτή που καθίσταται όμηρος του γραπτού λόγου είναι και λιγότερο επισφαλής σε αλλοιώσεις προϊόντος του χρόνου. Κατά τον Ησίοδο οι μούσες δίδαξαν την αφήγηση και η Κλειώ είναι η πρώτη καθώς τις απαριθμεί στη θεογονία το όνομα της οποίας αποκαλύπτει σημαντικές πτυχές της επιστήμης την οποία εποπτεύει. «Κλειώ ιστορίαν» αναφέρεται και σύμβολά της είναι το χειρόγραφο το οποίο εκτυλίσσει από τη θήκη του, η σάλπιγγα για να διαλαλεί τις αξιομνημόνευτες παραδειγματικές πράξεις και η κλεψύδρα όσον αφορά τη ροή και τη χρονική τάξη των γεγονότων.

Κλείω> Κλεϊζω, δοξάζω, λαμπρύνω και ακόμη, κλείνω, κλειδώνω, περικλείω. Το κλεός, η δόξα και η κλεις, το κλειδί έχουν άμεση σχέση με την Κλειώ και την ιστορία.

Η καταγραφή των ένδοξων πράξεων του παρελθόντος έδινε το κλειδί για την εξαγωγή χρήσιμων συμπερασμάτων για τα μέλλοντα να συμβούν, έργο παιδευτικό κυρίως. Εξου και η φράση του Ησίοδου «τα τ’ εόντα προ τ’ εόντα τα τ’ εσόμενα» που συμπυκνώνει την ουσία της ιστορικής γνώσης. Ιστορία, η ιερή κλείς του ένδοξου κλεόυς, ασφαλής δικλίδα ασφαλείας και οδηγός μέλλοντος. Με άλλα λόγια η ιστορία κλείνει εντός λόγων, επών και έργων την ουσία της ζωής που οφείλει να ρέει αβίαστα εμποδίζοντας την λήθη και τρέφοντας το αειθαλές δέντρο της αλήθειας, μιας και μητέρα της Κλειούς, όπως και όλων των μουσών είναι η Μνημοσύνη.

Γεγονότα

• 1248- Τα χριστιανικά στρατεύματα με επικεφαλής τον Φερδινάνδο Γ’ της Καστίλης καταλαμβάνουν τη Σεβίλλη.
• 1499- Ο διεκδικητής του αγγλικού θρόνου Πέρκιν Γουόρμπεκ απαγχονίζεται επειδή λέγεται ότι προσπάθησε να αποδράσει από τον Πύργο του Λονδίνου. Ο Γουόρμπεκ είχε εισβάλλει στην Αγγλία το 1947, ισχυριζόμενος ότι ήταν ο χαμένος γιος του βασιλιά Εδουάρδου Δ’.
• 1510- Εκστρατεία της Οθωμανικής αυτοκρατορίας κατά του βασιλείου του Ιμερέτι. Τα οθωμανικά στρατεύματα λεηλατούν την πρωτεύουσα Κουτάισι και καίνε το μοναστήρι Γκελάτι.
• 1644- Ο Τζον Μίλτον δημοσιεύει τα Αρεοπαγιτικά, ένα φυλλάδιο που στηλιτεύει τη λογοκρισία.
• 1828- Δύναμη από 3000 περίπου Έλληνες, υπό τον Κίτσο Τζαβέλα, απελευθερώνει το Καρπενήσι.
• 1863- Αμερικανικός Εμφύλιος Πόλεμος: Οι δυνάμεις της Ένωσης με επικεφαλής τον στρατηγό Οδυσσέα Γκραντ ενισχύουν τα στρατεύματα στην Τσαττανούγκα (Τενεσσί) και αντεπιτίθενται στα συνομόσπονδα στρατεύματα.
• 1890- Ο βασιλιάς Γουλιέλμος Γ΄ της Ολλανδίας πεθαίνει χωρίς αρσενικό διάδοχο και ψηφίζεται ειδικός νόμος για να τον διαδεχθεί η κόρη του, Βιλελμίνη της Ολλανδίας.

• 1904 – Τελετή λήξης των 3ων σύγχρονων Ολυμπιακών Αγώνων στον Άγιο Λουδοβίκο (St Louis) των ΗΠΑ. Οι πρώτοι αγώνες επί αμερικανικού εδάφους στέφθηκαν με παταγώδη αποτυχία. Η Ελλάδα κατέκτησε ένα χρυσό μετάλλιο, στην άρση βαρών με τον Περικλή Κακούση.
• 1924- Δημοσιεύεται για πρώτη φορά στην New York Times η ανακάλυψη του Έντγουιν Χαμπλ ότι το νεφέλωμα της Ανδρομέδας είναι στην πραγματικότητα ένας γαλαξίας πολύ μακριά από τον δικό μας.
• 1940- Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος: Το Βασίλειο της Ρουμανίας υπογράφει το Τριμερές Σύμφωνο του Άξονα και εντάσσεται επίσημα στις δυνάμεις του Άξονα.
• 1943- Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος: Οι αμερικανικές δυνάμεις καταλαμβάνουν τις ατόλλες Ταράουα και Μπουταριτάρι.
• 1946– Το γαλλικό ναυτικό βομβαρδίζει το Χάι Φονγκ στο Βιετνάμ, σκοτώνοντας χιλιάδες πολίτες.
• 1960- Η ελληνική κυβέρνηση, σε μία προσπάθεια να αναχαιτίσει το κύμα ανατιμήσεων σε είδη πρώτης ανάγκης, αποφασίζει την εισαγωγή 7.000 τόννων λαδιού, 2.000 τόννων σπορέλαιου και 5.000 τόννων ρυζιού. Ταυτόχρονα αίρονται τα κωλύματα για την εισαγωγή γαλακτοκομικών προϊόντων.
• 1962- Τουρκική ακταιωρός καταδιώκει ελληνικό αλιευτικό κοντά στη νησίδα Ψέριμο, στα ανοιχτά της Κω. Διασώζονται τέσσερις από το πλήρωμα, ενώ δύο αγνοούνται.
• 1964 – Ο αμερικανός καρδιοχειρουργός Μάικλ ΝτιΜπέικι πραγματοποιεί την πρώτη παράκαμψη στεφανιαίας αρτηρίας (μπάι-πας).
  
• 1966– Ο Κύπριος δημοσιογράφος (και μετέπειτα πραξικοπηματίας) Νίκος Σαμψών καταθέτει στο δικαστήριο ότι ο Ανδρέας Παπανδρέου είναι ο αρχηγός του ΑΣΠΙΔΑ και ότι ο λοχαγός Αριστείδης Μπουλούκος προσπάθησε να τον μυήσει στην οργάνωση.
• 1976- Ένα NAMC YS-11A της Ολυμπιακής Αεροπορίας, που εκτελούσε δρομολόγιο Αθήνα – Λάρισα – Κοζάνη, συνετρίβη κοντά στην Κοζάνη. 50 επιβαίνοντες νεκροί.
• 1980- Σεισμός μεγέθους 7,3 βαθμών της κλίμακας Ρίχτερ, ισοπεδώνει την πόλη Έμπολι της Ιταλίας αφήνοντας πίσω του 4500 νεκρούς και πάνω από 9000 χιλιάδες τραυματίες. Πρόκειται για τον δεύτερο καταστροφικότερο σεισμό της Ιταλίας μετά από αυτόν που ισοπέδωσε την Τοσκάνη στις αρχές του προηγούμενου αιώνα με πάνω από 30000 χιλιάδες νεκρούς.
• 1988 – Ο πρόεδρος του Ολυμπιακού και της Τράπεζας Κρήτης, Γιώργος Κοσκωτάς, συλλαμβάνεται από το FBI στις ΗΠΑ για χρέη προς το αμερικάνικο δημόσιο. («Σκάνδαλο Κοσκωτά»)

• 1989 – ΠΑΣΟΚ, Νέα Δημοκρατία και Συνασπισμός σχηματίζουν οικουμενική κυβέρνηση υπό τον Ξενοφώντα Ζολώτα.
  
• 1996- Το μοντέλο Ειρήνη Σκλήβα κατακτά τον παγκόσμιο τίτλο ομορφιάς Μις Κόσμος στην Ινδία. Αντιδρασεις από τον Ινδικό λαό για την διοργάνωση των καλλιστείων.
• 2006- Απόλυση των τελευταίων μη επαγγελματιών στρατιωτών του στρατού της Λετονίας.

Γεννήσεις

• 872 – Αλέξανδρος, Βυζαντινός αυτοκράτορας
• 912 – Όθων Α΄, αυτοκράτορας της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας
• 1190 – Πάπας Κλήμης Δ΄
• 1221 – Αλφόνσος Ι΄ της Καστίλης, βασιλιάς της Καστίλης
• 1496 – Κλεμάν Μαρό, Γάλλος ποιητής
• 1542 – Ακμπάρ ο Μέγας, αυτοκράτορας των Μογγόλων
• 1760 – Φρανσουά-Νοέλ Μπαμπέφ, Γάλλος δημοσιογράφος και  
• 1804 – Φράνκλιν Πιρς, 14ος πρόεδρος των Η.Π.Α.
• 1837 – Γιοχάννες φαν Ντερ Βάαλς, Ολλανδός φυσικός
• 1838 – Στέφανος Σκουλούδης, τραπεζίτης και πολιτικός
• 1847 – Σαρλ Ρενάρ, Γάλλος μηχανικός
• 1881 – Ισμαήλ Εμβέρ, Οθωμανός στρατιωτικός
• 1883 – Χοσέ Κλεμέντε Ορόσκο, Μεξικανός ζωγράφος
• 1887 – Μπόρις Καρλόφ, Άγγλος ηθοποιός
• 1916 – Λεωνίδας Βελιαρούτης, συγγραφέας
• 1922 – Μανουέλ Φράγα Ιριβάρνε, Ισπανός πολιτικός
• 1926 – Σάθια Σάι Μπάμπα, Ινδός γκουρού και φιλόσοφος
• 1931 – Τοσίγουο Νακαγιάμα, πρόεδρος της Μικρονησίας
• 1943 – Άντριου Γκούντμαν, Αμερικανός ακτιβιστής
• 1943 – Ντενί Σασού Νγκουέσσο, Κονγκολέζος πολιτικός
• 1946 – Γιώργος Κούδας, ποδοσφαιριστής
• 1949 – Άλκης Αλκαίος, ποιητής και στιχουργός
• 1950 – Σταύρος Σαράφης, ποδοσφαιριστής
• 1951 – Μάικ Γαλάκος, ποδοσφαιριστής
• 1954 – Ρος Μπρον, Άγγλος μηχανικός
• 1962 – Νικολάς Μαδούρο, πρόεδρος της Βενεζουέλας
• 1966 – Βενσάν Κασέλ, Γάλλος ηθοποιός
• 1979 – Κέλι Μπρουκ, Αγγλίδα ηθοποιός και μοντέλο
• 1982 – Ασάφα Πάουελ, Τζαμαϊκανός αθλητής
• 1983 – Παντελής Παντελίδης, τραγουδιστής
• 1987 – Βασίλης Κακαρίκος, αθλητής του kick boxing
• 1992 – Μάιλι Σάιρους, Αμερικανίδα τραγουδίστρια και ηθοποιός

Θάνατοι

• 955 – Έντρεντ, βασιλιάς της Αγγλίας
• 1407 – Λουδοβίκος Α΄, δούκας της Ορλεάνης
• 1503 – Μαργαρίτα της Υόρκης, δούκισσα της Βουργουνδίας
• 1572 – Άνιολο Μπροντσίνο, Ιταλός ζωγράφος
• 1604 – Φραγκίσκος Μπαρόκιος, Ιταλός μαθηματικός και αστρονόμος
• 1682 – Κλοντ Λορέν, Γάλλος ζωγράφος
• 1719 – Ιωάννης Μαυροκορδάτος, πρίγκιπας της Βλαχίας
• 1769 – Κωνσταντίνος Μαυροκορδάτος, πρίγκιπας της Βλαχίας και της Μολδαβίας
• 1844 – Τόμας Χέντερσον, Σκωτσέζος αστρονόμος
• 1890 – Γουλιέλμος Γ΄, βασιλιάς των Κάτω Χωρών
• 1901 – Γιάννης Καμπύσης, συγγραφέας
• 1919 – Χένρι Γκαντ, Αμερικανός μηχανικός
• 1938 – Έντουαρντ Ένγκελ, Γερμανός γλωσσολόγος
• 1958 – Νικόλαος Γεωργαντάς, δισκοβόλος
• 1976 – Αντρέ Μαλρώ, Γάλλος συγγραφέας και πολιτικός
• 1980 – Ιάκωβος Κουμής, Κύπριος αγωνιστής
• 1983 – Άρης Βλαχόπουλος, ηθοποιός
• 1990 – Ρόαλντ Νταλ, Ουαλός συγγραφέας
• 1998 – Νταν Όζμαν, Αμερικανός αναρριχητής
• 2005 – Στέλιος Παπαδημητρίου, επιχειρηματίας
• 2006 – Αλεξάντερ Λιτβινένκο, Ρώσος κατάσκοπος
• 2006 – Φιλίπ Νουαρέ, Γάλλος ηθοποιός
• 2010 – Χρήστος Μαυρομμάτης, πολιτικός
• 2015 – Πιέρ Μπερνάρ, Γάλλος γραφίστας
• 2016 – Ρίτα Μπαρβερά, Ισπανίδα πολιτικός
• 2019 – Κατίνα Φαρασοπούλου, τραγουδίστρια

Επέτειοι

• Διεθνής Ημέρα για τον Τερματισμό της Ατιμωρησίας

Ορθόδοξη Εκκλησία

23 Νοεμβρίου γιορτάζουν…

• Άγιος Αμφιλόχιος Επίσκοπος Ικονίου
• Άγιος Γρηγόριος επίσκοπος Ακραγαντίνων
• Όσιος Ισχυρίων ο Επίσκοπος
• Άγιος Ελένος επίσκοπος Ταρσού
• Όσιος Σισίνιος ο Ομολογητής
• Διήγηση οπτασίας κάποιου Ιωάννη
• Άγιος Διονύσιος Α’ Πατριάρχης Κωνσταντινούπολης
• Άγιος Μητροφάνης πρώτος επίσκοπος Βορονεζίας
• Άγιος Αλέξανδρος «Νιέφσκι»
• Άγιος Columbanus απόστολος της Γαλλίας