Ο Ρόμπερτ Τζέραρντ Σαντς (Robert Gerard Sands, 9 Μαρτίου 1954 – 5 Μαΐου 1981) ήταν μέλος του Προσωρινού Ιρλανδικού Δημοκρατικού Στρατού που πέθανε κατά τη διάρκεια απεργίας πείνας ενώ ήταν φυλακισμένος στην πτέρυγα Η της φυλακής του Μέιζ (στη Βόρεια Ιρλανδία).
Ήταν ο ηγέτης της απεργίας πείνας του 1981 στην οποία φυλακισμένοι που ήταν μέλη του Ιρλανδικού Δημοκρατικού Στρατού εναντιώθηκαν στην αφαίρεση της ιδιότητας τους ως πολιτικών κρατουμένων. Κατά τη διάρκεια της απεργίας εκλέχθηκε βουλευτής στο Βρετανικό Κοινοβούλιο ως υποψήφιος του Αντί Η Μπλοκ, δηλαδή τον συνδυασμό των υποστηρικτών των απεργών πείνας. Ο θάνατος του Μπόμπι Σαντς και αυτός άλλων εννέα απεργών πείνας προκάλεσε ένα νέο κύμα στρατολόγησης και δραστηριότητας του ΙΡΑ (Irish Republican Army). Η διεθνής κάλυψη των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης έστρεψε την προσοχή στους απεργούς πείνας αλλά και το δημοκρατικό κίνημα γενικά, προκαλώντας επαίνους αλλά και κριτική.
Ο Σαντς γεννήθηκε το 1954 από Ρωμαιοκαθολικούς γονείς, τον Τζον και την Ροσαλίν, που μεγάλωσαν στο Μπέλφαστ. Μετά το γάμο τους, μετακόμισαν στο Νιοτάουναμπεϊ, έξω από το Βόρειο Μπέλφαστ. Οι γονείς του ζούσαν σε μια γειτονιά προτεσταντών (έδρευαν εκεί τρεις προτεσταντικές εκκλησίες και ένα σχολείο της πολιτείας,αλλά καμία καθολική εκκλησία στην περιοχή) αναγκαζόμενοι να αποκρύψουν τη θρησκεία τους. Ο Σαντς ήταν ο μεγαλύτερος από τα τέσσερα παιδιά της οικογένειας. Οι αδελφές του, Μαρσέλλα και Μπερναντέτ, γεννήθηκαν το 1955 και το 1958 αντίστοιχα. Το 1960, το οικογενειακό μυστικό αποκαλύφθηκε. Μετά τη βίωση παρενοχλήσεων και εκφοβισμών από τους γείτονες τους, η οικογένεια εγκατέλειψε τη γειτονιά και μετακινούνταν με φίλους για έξι μήνες,προτού βρουν κατοικία στην κοντινή γειτονιά Ράθκοουλ. Το Ράθκοουλ κατοικούνταν κατά 30% από καθολικούς και είχε καθολικά σχολεία καθώς και μία φαινομενικά καθολική αλλά στην ουσία πολυθρησκευτική ποδοσφαιρική ομάδα νέων γνωστή και ως “Ο Αστέρας της Θάλασσας”,μια κατάσταση ασυνήθιστη στη Βόρεια Ιρλανδία. Το 1962 γεννήθηκε ο δεύτερος γιος της οικογένειας, ο Τζον, το τελευταίο από τα τέσσερα τους παιδιά.
Το 1966, η βία έναντι των “αιρετικών” στο Ράθκοουλ, καθώς και στο υπόλοιπο Μπέλφαστ είχε σημαντικά επιδεινωθεί, και ο καθολικός πληθυσμός που αποτελούσε μειονότητα, βρέθηκε κάτω από πολιορκία. Ο Σαντς και οι αδελφές του αναγκάστηκαν να αντιμετωπίσουν την προτεσταντική νεολαία που τους έριχνε πέτρες κάθε πρωί στη διαδρομή για το σχολείο, και η πρώην πολυθρησκευτική ποδοσφαιρική ομάδα του Ράθκοουλ απέκλεισε τα καθολικά της μέλη και μετονομάστηκε σε “Τhe Kai”, που σήμαινε “Σκοτώστε όλους τους Ιρλανδούς” (Kill All Irish). Παρόλο που πάντα είχε προτεστάντες φίλους, ο Σαντς ξαφνικά ανακάλυψε ότι κανείς τους δεν θα του μιλούσε, και γρήγορα έμαθε να συνεργάζεται μόνο με Καθολικούς. Εγκατέλειψε το σχολείο το 1969 σε ηλικία 15 ετών,και γράφτηκε στο Τεχνικό Κολλέγιο του Νιουτάουναμπεϊ, ξεκινώντας μαθητεία ως κατασκευαστής λεωφορείων στις κατασκευαστικές λεωφορείων του “Αλεξάντερ”. Εργάστηκε εκεί για λιγότερο από ένα χρόνο, υπομένοντας συνεχόμενες παρενοχλήσεις από Προτεστάντες συνεργάτες του, ενοχλήσεις που σύμφωνα με άλλους συνεργάτες του, αγνοούσε παντελώς. Ήρθε αντιμέτωπος με ορισμένους από τους συναδέλφους του όταν τελείωσε η βάρδια του μια μέρα τον Ιανουάριο του 1971 οι οποίοι φορούσαν τα περιβραχιόνια της τοπικής συμμορίας φανατικών προτεσταντών. Τον έστησαν σε απόσπασμα και του είπαν ότι ο “Αλεξάντερ” δεν δεχόταν “Ιρλανδικά Δημοκρατικά αποβράσματα” και ότι αν ήθελε τη ζωή του δεν θα έπρεπε να επιστρέψει εκεί. Αυτό το γεγονός,κατά παραδοχή του Σαντς, αποδείχθηκε πως ήταν το σημείο όπου αποφάσισε ότι η πολεμική δράση ήταν η μοναδική λύση. Τον Ιούνιο του 1972, το πατρικό της οικογένειας δέχθηκε επίθεση από φανατικούς προτεστάντες και έτσι η οικογένεια αναγκάστηκε ξανά να φύγει, αυτή τη φορά προς το Δυτικό Μπέλφαστ και συγκεκριμένα την Καθολική περιοχή του Τουίνμπρουκ όπου ο Σαντς, πλήρως στενοχωρημένος, επανεγκαταστάθηκε μαζί τους. Παρακολούθησε για πρώτη φορά σεμινάριο του ΙΡΑ τον ίδιο μήνα και έγινε αμέσως μέλος του. Ήταν 18 ετών. Το 1973, σχεδόν κάθε καθολική οικογένεια εγκατέλειψε το Ράθκοουλ εξαιτίας της βίας και των εκφοβισμών.
Δραστηριότητες ως μέλος του ΙΡΑ
Το 1972 ο Σαντς έγινε μέλος του ΙΡΑ.[17] Συνελήφθη και κατηγορήθηκε τον Οκτώβριο του 1972 για παράνομη κατοχή τεσσάρων περιστρόφων στο σπίτι όπου διέμενε. Ο Σαντς καταδικάστηκε τον Απρίλιο του 1973 σε πενταετή φυλάκιση αλλά αποφυλακίστηκε τον Απρίλιο του 1976.
Μετά την αποφυλάκισή του επέστρεψε στο οικογενειακό σπίτι στο Δυτικό Μπέλφαστ και συνέχισε τον ενεργό του ρόλο στον ΙΡΑ. Ο Σαντς και ο Τζο Μακντόνελ σχεδίασαν την βομβιστική επίθεση τον Οκτώβριο του 1976 στην εταιρεία επίπλων στο Ντάνμουρι. Το εκθετήριο καταστράφηκε αλλά ενώ τα μέλη του ΙΡΑ αποχωρούσαν από το μέρος διαδραματίστηκε μια οπλομαχία με την Βασιλική Χωροφυλακή. Αφήνοντας πίσω δύο άντρες πληγωμένους, τον Σίμους Μάρτιν και τον Γκάμπριελ Κορμπέτ, οι τέσσερις εναπομείναντες (Σαντς, Μακντόνελ, Σίμους Φίνουκεϊν και Σον Λάβερι) προσπάθησαν να ξεφύγουν με αυτοκίνητο αλλά συνελήφθησαν. Ένα από τα ρεβόλβερ που χρησιμοποιήθηκαν στην επίθεση βρέθηκε στο αμάξι. Το 1977 οι τέσσερις καταδικάστηκαν σε 14 χρόνια φυλάκισης για την κατοχή του ρεβόλβερ αλλά δεν τους αποδόθηκαν κατηγορίες για βομβιστική επίθεση.
Αμέσως μετά την καταδίκη του ο Σαντς ενεπλάκη σε μια φιλονικία και πέρασε τις πρώτες του 22 μέρες στην απομόνωση (όλα τα έπιπλα αφαιρέθηκαν από το κελί του) στη φυλακή Κρούμλιν Ρόουντ, 15 μέρες γυμνός, και ξεκίνησε μια “δίαιτα πείνας” (ψωμί και νερό) κάθε τρεις μέρες.
Τα χρόνια στο Λονγκ Κες
Στις αρχές του 1980 ο Σαντς εκλέχθηκε ως “διοικητής” των φυλακισμένων του ΙΡΑ στο Λονγκ Κες, διαδεχόμενος τον Μπρένταν Χιουζ ο οποίος συμμετείχε στην πρώτη απεργία πείνας. Οι φυλακισμένοι του ΙΡΑ οργάνωσαν μια σειρά διαμαρτυριών επιδιώκοντας να επανακτήσουν την ιδιότητα του “πολιτικού κρατουμένου”, η οποία τους απάλλασσε από ορισμένους κανονισμούς της φυλακής. Η σειρά διαμαρτυριών ξεκίνησε με την “Διαμαρτυρία της Κουβέρτας” το 1976 κατά τη διάρκεια της οποίας οι φυλακισμένοι αρνούνταν να φορέσουν τη στολή της φυλακής και κάλυπταν τα σώματα τους με κουβέρτες. Το 1978 έπειτα από μια σειρά επιθέσεων σε φυλακισμένους ώστε να βγουν από τα κελιά τους αυτή η διαμαρτυρία εξελίχθηκε στη “Βρόμικη Διαμαρτυρία”, κατά την οποία οι φυλακισμένοι αρνούνταν να πλυθούν και άλειφαν τους τοίχους των κελιών τους με τα περιττώματά τους.
Δημοσιευμένα έργα
Καθώς ήταν στη φυλακή ο Σαντς δημοσίευσε ορισμένα γράμματα και άρθρα σε δημοκρατική εφημερίδα με το ψευδώνυμο “Μαρκέλλα” (το όνομά της αδελφής του). Άλλα γραπτά που αποδόθηκαν σε αυτόν είναι: Γαλιάντρα πες το μοναχικό τραγούδι σου και “Μία μέρα στη ζωή μου” . Ο Σαντς επίσης έγραψε τους στίχους των τραγουδιών “Πίσω στο σπίτι στο Ντέρι” (Back Home in Derry) και “Μάκλχατον”, τα οποία ηχογραφήθηκαν αργότερα από τον Κρίστι Μόουρ, και το “Λυπητερό Τραγούδι για τη Σούζαν” επίσης ηχογραφήθηκε αργότερα. Η μελωδία του τραγουδιού “Πίσω στο σπίτι στο Ντέρι” ήταν δανεική από το διάσημο τραγούδι του Γκόρντον Λάιτφουτ “Το ναυάγιο του Έντμουντ Φίτζεραλντ”
Μέλος της Βουλής
Σύντομα μετά την αρχή της απεργίας,ο Φρανκ Μαγκουάιρ, ο ανεξάρτητος δημοκρατικός βουλευτής για το Φερμανάχ και το Νότιο Τυρόουν, πέθανε ξαφνικά από καρδιακή προσβολή.
Η αδόκητη κένωση μιας θέσης σε μια περιφέρεια με τους εθνικιστές να αποτελούν την πλειοψηφία (ήταν περίπου 5.000) ήταν μια πολύτιμη ευκαιρία για τους υποστηρικτές του Σαντς να ενώσουν την εθνικιστική κοινότητα και να τη χρησιμοποιήσουν για το σκοπό τους. Η πίεση που ασκήθηκε ώστε να μην διασπαστούν οι ψηφοφόροι οδήγησε άλλα εθνικιστικά κόμματα, και πιο συγκεκριμένα το Σοσιαλδημοκρατικό κόμμα και το Εργατικό κόμμα να αποσυρθούν από τις επερχόμενες εκλογές. Έτσι, ο Σαντς έθεσε υποψηφιότητα με την παράταξη “Anti H-Block”. Μετά από μια υψηλά πολωτική καμπάνια, ο Σαντς κέρδισε με ισχνή πλειοψηφία την έδρα της περιφέρειας, με 30.493 ψήφους έναντι 29.046 ψήφων του υποψήφιου του ενωτικού κόμματος Χάρρυ Ουέστ. Ο Σαντς επίσης ήταν το νεότερο μέλος του κοινοβουλίου εκείνη την περίοδο. Ωστόσο, ο Σαντς πέθανε στη φυλακή λιγότερο από ένα μήνα αργότερα, χωρίς να προλάβει να καταλάβει την έδρα του.
Μετά την επιτυχία του Σαντς, η βρετανική κυβέρνηση εξέδωσε την Πράξη 1981 περί της Εκπροσώπησης των Ανθρώπων,η οποία εμπόδιζε κρατούμενους που είναι στη φυλακή για πάνω από ένα χρόνο είτε στο Ηνωμένο Βασίλειο είτε στη Δημοκρατία της Ιρλανδίας να θέτουν υποψηφιότητα στις βρετανικές εκλογές. Αυτή η νομοθετική πράξη εισήχθη προκειμένου να μην μπορέσουν να εκλεχθούν οι υπόλοιποι απεργοί πείνας.
Απεργία πείνας
Η απεργία πείνας των Ιρλανδών το 1981 ξεκίνησε με την άρνηση του Σαντς να δεχτεί τροφή την 1η Μαρτίου 1981. Ο Σαντς αποφάσισε ότι και άλλοι κρατούμενοι θα έπρεπε να ξεκινήσουν την απεργία πείνας όσο γρηγορότερα γινόταν με σκοπό να μεγιστοποιηθεί η προσοχή του κοινού ενώ η κατάσταση των κρατούμενων θα επιδεινωνόταν σταδιακά μέσα στους επόμενους μήνες.
Η απεργία πείνας εστίασε σε πέντε αιτήματα:
- Το δικαίωμα να μην φορούν τη στολή της φυλακής
- Το δικαίωμα να μην κάνουν τις αγγαρείες της φυλακής
- Το δικαίωμα της ελεύθερης επικοινωνίας με άλλους φυλακισμένους καθώς και το δικαίωμα της οργάνωσης εκπαιδευτικών προγραμμάτων
- Το δικαίωμα να δέχονται μία επίσκεψη, ένα γράμμα και ένα δέμα κάθε εβδομάδα
- Πλήρης αποκατάσταση όσων έχασαν κατά τη διάρκεια της διαμαρτυρίας.
Η σημασία αυτής της απεργίας πείνας ήταν ο στόχος των κρατουμένων να ανακηρυχθούν πολιτικοί κρατούμενοι αντί να αντιμετωπίζονται ως κοινοί εγκληματίες. Η εφημερίδα Washington Post ανέφερε ότι ο κύριος στόχος των απεργών πείνας ήταν να κερδίσουν τη διεθνή προσοχή.
Θάνατος
Ο Σαντς πέθανε στις 5 Μαϊου 1981 στο νοσοκομείο της φυλακής Μέιζ έπειτα από 66 μέρες απεργίας πείνας στην ηλικία των 27 ετών. Η επίσημη αναφορά του παθολόγου δήλωνε πως οι θάνατοι των απεργών πείνας προήλθαν από “αυτο-επιβαλλόμενη πείνα”. Η αναφορά τροποποιήθηκε αργότερα και η αιτία θανάτου αναγραφόταν ως “πείνα”, ύστερα από διαμαρτυρίες των οικογενειών των νεκρών απεργών πείνας.
Η ανακοίνωση του θανάτου του Σαντς προκάλεσε πολυήμερες ταραχές σε περιοχές των εθνικιστών στη Βόρεια Ιρλανδία. Ένας γαλατάς, ο Έρικ Γκουίνεϊ και ο γιος του Ντέσμοντ απεβίωσαν λόγω τραυματισμών όταν η δεξαμενή γάλατος τους εξερράγη μετά από πετροβολισμό σε μια εθνικιστική περιοχή στο Βόρειο Μπέλφαστ. Πάνω από 100.000 άνθρωποι παραβρέθηκαν στην κηδεία του Σαντς ο οποίος ετάφη στο “Νέο Δημοκρατικό Οικόπεδο” μαζί με 76 άλλους. Ο τάφος τους διατηρείται από τον Εθνικό Συνεταιρισμό Νεκροταφείων που εδρεύει στο Μπέλφαστ.
Σε απάντηση προς μια ερώτηση στη Βουλή των Κοινοτήτων στις 5 Μαΐου 1981, η Βρετανή πρωθυπουργός Μάργκαρετ Θάτσερ είπε ότι “Ο κύριος Σαντς ήταν ένας καταδικασμένος εγκληματίας. Ο ίδιος επέλεξε να χάσει τη ζωή του. Ήταν μια επιλογή που η οργάνωσή του δεν άφησε σε πολλά από τα θύματά της”.
Αντιδράσεις
Ευρώπη
Στην Ευρώπη πραγματοποιήθηκαν μεγάλες διαδηλώσεις μετά τον θάνατο του Σαντς. Στο Μιλάνο 5.000 μαθητές έκαψαν τη σημαία του Ηνωμένου Βασιλείου κατά τη διάρκεια μιας πορείας φωνάζοντας μάλιστα και “Λευτεριά στο Ούλστερ”. Η βρετανική πρεσβεία στη Γάνδη δέχθηκε εισβολή από διαδηλωτές. Χιλιάδες διαδηλωτών έκαναν πορεία στο Παρίσι επιδεικνύοντας μεγάλα πορτραίτα του Σαντς. Επίσης φώναζαν “Ο ΙΡΑ θα νικήσει”. Στο πορτογαλικό Κοινοβούλιο σύσσωμη η αντιπολίτευση μιλούσε υπέρ του Σαντς. Στο Όσλο οι διαδηλωτές έριξαν μια ντομάτα στην Ελισάβετ Β΄,την βασίλισσα του Ηνωμένου Βασιλείου, αλλά αστόχησαν (ο 28χρονος που συνελήφθη δήλωσε πως δεν στόχευε τη βασίλισσα αλλά έναν αξιωματικό της φρουράς της. Στην ΕΣΣΔ η Πράβντα χαρακτήρισε το γεγονός ως “μια ακόμη τραγική σελίδα στο δεινό χρονικό καταπίεσης, τρόμου και βίας στην Ιρλανδία”. Οι Ρώσοι οπαδοί του Σαντς δημοσίευσαν μια μετάφραση του τραγουδιού του Σαντς “Πίσω στο σπίτι στο Ντέρι” στα ρώσικα. Σε πολλές γαλλικές κωμοπόλεις και πόλεις δρόμοι μετονομάστηκαν μετά τον θάνατο του Σαντς, και πιο συγκεκριμένα στη Νάντη, στη Σαιντ-Ετιέν, στη Λε Μαν, στη Βιερσόν και στη Σαιντ-Ντενίς. Στη Δημοκρατία της Ιρλανδίας,ο θάνατος του Σαντς οδήγησε σε ταραχές και σε εμπρησμούς λεωφορείων. Η συντηρητική εφημερίδα της Δυτικής Γερμανίας Die Welt δημοσίευσε αρνητικά άρθρα για τον Σαντς.
Αφρική
Τα νέα του θανάτου του Μπόμπι Σαντς επηρέασαν τον τρόπο με τον οποίο οι πολιτικοί κρατούμενοι λειτουργούσαν. Πιο πολύ επηρεάστηκε το Αφρικανικό Εθνικό Κονγκρέσο στη Νότια Αφρική. Οι κρατούμενοι είδαν έναν νέο τρόπο αντίστασης. Ο Νέλσον Μαντέλα λέγεται ότι επηρεάστηκε απευθείας από τον Μπόμπι Σάντς και έκανε μια επιτυχημένη απεργία πείνας στο Νησί Ρόμπεν.
Αμερική
Ένας αριθμός πολιτικών, θρησκευτικών, ενωτικών και κεφαλαιοεπενδυτικών οργανισμών επέλεξε να τιμήσει τον Σαντς στις Ηνωμένες Πολιτείες. Ο Διεθνής Συνεταιρισμός Λιμενεργατών στην Νέα Υόρκη ανακοίνωσε ένα 24ωρο μποϊκοτάζ των βρετανικών πλοίων. Πάνω από 1.000 άνθρωποι συγκεντρώθηκαν στον καθεδρικό ναό του Αγίου Πατρίκιου στη Νέα Υόρκη για να ακούσουν τον καρδινάλιο Τέρενς Κουκ να κάνει μια θεία λειτουργία για τη συμφιλίωση της Βόρειας Ιρλανδίας. Τα ιρλανδικά μπαρ στην πόλη έμειναν κλειστά για δύο ώρες την αυγή. Στο Χάρτφορντ του Κονέκτικατ ένα μνημείο αφιερώθηκε στη μνήμη του Μπόμπι Σαντς και των υπόλοιπων απεργών πείνας το 1997. Κατασκευασμένο από την Βορειοιρλανδική επιτροπή βοήθειας και από Ιρλανδο-Αμερικάνους, κείται σε έναν κυκλικό κόμβο κυκλοφορίας γνωστός ως “ο κύκλος του Μπόμπι Σαντς” στο τέλος της λεωφόρου Μαπλ κοντά στο Πάρκο Γκούντουιν.
Η Γενική Συνέλευση του Νιου Τζέρσεϊ, η κάτω βουλή του Νομοθετικού Σώματος του Νιου Τζέρσεϊ, αποφάσισε με 34 ψήφους έναντι 29 να τιμήσει “το κουράγιο του και την πίστη του”.”
Τα ΜΜΕ των ΗΠΑ εξέφρασαν μεγάλη ποικιλία απόψεων για το θάνατο του Σαντς. Η Boston Globe σχολίασε ότι: “Η αργή απόπειρα αυτοκτονίας του Μπόμπι Σαντς έχει ρίξει τη χώρα και το σκοπό του σε μια άλλη ελικοειδή κατάσταση θανάτου και απελπισίας. Δεν υπάρχουν ήρωες στα έπη αντίστοιχοι του Μπόμπι Σάντς”. Η εφημερίδα Το Βήμα του Σικάγο έγραψε ότι “Ο Μαχάτμα Γκάντι χρησιμοποίησε την απεργία πείνας για να παρακινήσει τους συμπατριώτες του να απέχουν από την αδελφοκτονία. Η προμελετημένη αργή αυτοκτονία του Μπόμπι Σαντς ήταν σχεδιασμένη για να επισπεύσει τον εμφύλιο πόλεμο. Ο πρώτος άξιζε σεβασμό και επιρροή. Ο τελευταίος θα αντιμετωπίζεται,από έναν λογικό κόσμο, όχι ως ένας χαρισματικός μάρτυρας αλλά ως φανατικός αυτόχειρας, που ο λυπηρός του θάνατος δεν προσφέρει επαρκή λύτρωση για τις δολοφονίες άλλων”.
Οι New York Times έγραψαν ότι “Η πρωθυπουργός της Βρετανίας Μάργκαρετ Θάτσερ ήταν σωστή στη στάση της να μην παραχωρήσει την ιδιότητα του πολιτικού κρατουμένου στον Μπόμπι Σαντς,τον Ιρλανδό απεργό πείνας του ΙΡΑ, αλλά αυτό με την εμφάνιση της βρετανικής κυβέρνησης ως “αναίσθητη” και “ανένδοτη” έδωσαν στον Σαντς το “στεφάνι” του μαρτυρίου”. Η εφημερίδα Το Χρονικό του Σαν Φραντσίσκο ισχυρίστηκε ότι η πολιτική πίστη δεν θα πρέπει να αποκλείει τους ακτιβιστές από το ποινικό δίκαιο. Έγραψε ότι “Η τρομοκρατία πηγαίνει πολύ πιο μακριά από την πολιτική πίστη. Και η αντιμετώπιση της δεν επιτρέπει συμβιβασμούς όπως πολλές χώρες της Δυτικής Ευρώπης και οι Ηνωμένες Πολιτείες έμαθαν. Ο βομβαρδισμός μπαρ, ξενοδοχείων, εστιατορίων, οι ληστείες τραπεζών, οι απαγωγές και οι δολοφονίες εξεχόντων προσώπων είναι εγκληματικές πράξεις και πρέπει να διώκονται ποινικά.”
Μερικοί Αμερικάνοι κριτικοί και δημοσιογράφοι ισχυρίστηκαν ότι η κάλυψη από τον τύπο των γεγονότων αυτών ήταν ένα “μελόδραμα”. Ένας δημοσιογράφος συγκεκριμένα άσκησε κριτική στο υπέρ του ΙΡΑ ιρλανδοαμερικάνικο κίνημα λέγοντας ότι “κατάπιε την προπαγάνδα του ΙΡΑ σαν να ήταν καραμέλα” και συμπέρανε ότι “η τρομοκρατική προπαγάνδα θριαμβεύει”.
Ο Αρχιεπίσκοπος Τζον Ρ.Ρόουτς, πρόεδρος των καθολικών επισκόπων των ΗΠΑ, αποκάλεσε τον θάνατο του Σαντς “άχρηστη θυσία”. Το άρθρο τους την 5η Μαΐου 1981 υπό την επικεφαλίδα Για κάποιους ήταν ήρωας, για κάποιους τρομοκράτης ισχυρίζεται ότι η απεργία πείνας έκανε τον Σαντς “έναν ήρωα ανάμεσα στους Ιρλανδούς Δημοκρατικούς αλλά και στους εθνικιστές που επιδίωκαν την επανένωση της κυριαρχούμενης από Προτεστάντες και υπό τον Βρετανικό ζυγό της Βόρειας Ιρλανδίας με την κυριαρχούμενη από Καθολικούς Νότια Ιρλανδία.”
Το άρθρο παρουσίασε τον Σαντς να λέει στους φίλους του: “Εάν πεθάνω,ο Θεός θα καταλάβει” και ένα από τα τελευταία του μηνύματα προς αυτούς ήταν: “Πείτε σε όλους ότι θα τους συναντήσω κάπου, κάποτε”.
Το 2001 έγιναν τα αποκαλυπτήρια ενός μνημείου για τον Σαντς και τους υπόλοιπους απεργούς πείνας στην Αβάνα της Κούβας.
Ασία και Μέση Ανατολή
Στην Τεχεράνη ο Πρόεδρος του Ιράν Αμπολχασσάν Μπανί-Σαντρ έστειλε συλλυπητήρια στην οικογένεια του Σαντς. Η κυβέρνηση μετονόμασε τη λεωφόρο Γουίνστον Τσώρτσιλ, την τοποθεσία της βρετανικής πρεσβείας, σε οδό “Μπόμπι Σαντς”, προτρέποντας την πρεσβεία να τοποθετήσει την είσοδο της στη λεωφόρο Φερντόσι για να αποφύγει να χρησιμοποιεί το όνομα του Σαντς ως τοποθεσία στα γράμματά της. Ένας δρόμος στην περιοχή Ελανιέχ πήρε το όνομά του από τον Σαντς. Μια επίσημη γαλανόλευκη πινακίδα τοποθετήθηκε στον πίσω τοίχο της βρετανικής πρεσβείας στην οποία αναγραφόταν “Οδός Μπόμπι Σαντς” με τρεις λέξεις ως επεξήγηση “στρατευμένος Ιρλανδός αντάρτης”. Η επίσημη εφημερίδα του Ιράν περιέγραψε τον θάνατο του Σαντς ως “ηρωικό”. Υπάρχουν ισχυρισμοί ότι γραμματείς της βρετανικής πρεσβείας άσκησαν πιέσεις στις ιρανικές αρχές ώστε να αλλάξουν το όνομα της οδού αλλά δεν έχουν επιβεβαιωθεί. Ένα μπαρ με μπέργκερ στο Ιράν φέρει το όνομα του Σαντς στη μνήμη του.
Παλαιστίνιοι κρατούμενοι έγκλειστοι στη φυλακή του Ισραήλ στην έρημο Νάφχα έστειλαν ένα γράμμα που πέρασε λαθραία έξω από τη φυλακή και έφτασε στο Μπέλφαστ τον Ιούλιο του 1981, το οποίο έλεγε:
“Στις οικογένειες του Μπόμπι Σαντς και των μαρτυρικών συντρόφων του. Εμείς, οι επαναστάτες του Παλαιστινιακού λαού, εκφράζουμε τους χαιρετισμούς μας και την αλληλεγγύη μας προς εσάς στην διαμάχη σας απέναντι στον τρομοκρατικό, καταπιεστικό νόμο που επιβλήθηκε στον ιρλανδικό λαό από την κυβερνώσα βρετανική ελίτ. Χαιρετίζουμε τον σπουδαίο αγώνα του Μπόμπι Σαντς και των συντρόφων του, κατά τη διάρκεια της οποίας θυσίασαν το πιο πολύτιμο πράγμα της ανθρώπινης ύπαρξης. Έδωσαν τις ζωές τους για την ελευθερία.”
Ο Ινδουιστικός Τύπος έγραψε ότι η Μάργκαρετ Θάτσερ επέτρεψε να πεθάνει από πείνα ένα επερχόμενο μέλος του κοινοβουλίου, ένα γεγονός που δεν έχει ξανασυμβεί “σε μια πολιτισμένη χώρα”.
Στο ινδικό Κοινοβούλιο, μέλη της αντιπολίτευσης τήρησαν ενός λεπτού σιγή στη μνήμη του Σαντς. Το κυβερνών Κόμμα του Κογκρέσου δεν συμμετείχε. Πορείες διαμαρτυρίας οργανώθηκαν εναντίον της βρετανικής κυβέρνησης και εις μνήμην του Σαντς και των συντρόφων του.
Ο τύπος του Χονγκ Κονγκ έγραψε ότι “ήταν θλιβερό που οι επόμενες βρετανικές κυβερνήσεις απέτυχαν να τερματίσουν τον τελευταίο θρησκευτικό πόλεμο της Ευρώπης”.
Ένα τεράστιο μνημείο αφιερωμένο στους Ιρλανδούς πρωταγωνιστές για απελευθέρωση από τους Βρετανούς, συμπεριλαμβανομένου του Μπόμπι Σαντς, βρίσκεται στο κοιμητήριο Γουέβερλι του Σίδνεϋ.
Ηνωμένο Βασίλειο
Στους ποδοσφαιρικούς αγώνες που διεξάγονται στο στάδιο Ολντ Φιρμ της Γλασκώβης στη Σκωτία, μερικοί οπαδοί της Ρέιντζερς είναι γνωστοί για συνθήματα τους στα οποία γελοιοποιούν τον Σαντς, προσπαθώντας να εκνευρίσουν τους οπαδούς της Σέλτικ. Οι οπαδοί της Ρέιντζερς είναι κυρίως προτεστάντες, και κυρίως συμπαθείς στην Ενωτική κοινότητα. Οι οπαδοί της Σέλτικ παραδοσιακά υποστηρίζουν την εθνικιστική και την Δημοκρατική κοινότητα. Οι οπαδοί της Σέλτικ συχνά τραγουδούν το σύνθημα “Το Κύλισμα της Τιμής” το οποίο αποτίει φόρο στους 10 άνδρες που πέθαναν στην απεργία πείνας του 1981, καθώς και άλλα συνθήματα υποστήριξης του ΙΡΑ. Ο χλευασμός των Ρέιντζερς προς τον Μπόμπι Σαντς έχει υιοθετηθεί και από άλλες βρετανικές ομάδες που ταξιδεύουν εκεί σχηματίζοντας έτσι ένα “Αντι-Ιρλανδικό” συναίσθημα.
Ο καρδινάλιος Μπέιζιλ Χιουμ, ο προκαθήμενος της Καθολικής εκκλησίας στη Βρετανία και στην Ουαλία, καταδίκασε τον Σαντς, περιγράφοντας την απεργία πείνας ως μορφή βίας. Ωστόσο διευκρίνισε πως αυτή ήταν η άποψή του. Η επίσημη θέση της Ρωμαιοκαθολικής εκκλησίας ήταν ότι οι επερχόμενες λειτουργίες θα αφιερώνονταν στους απεργούς πείνας, που πιστεύοντας ότι η θυσία τους ήταν για ένα μεγαλύτερο αγαθό, ενεργούσαν με αγαθή συνείδηση.
Πολιτικός αντίκτυπος
Εννέα ακόμη μέλη του ΙΡΑ και απεργοί πείνας απεβίωσαν μετά τον Σαντς. Την ημέρα της κηδείας του Σαντς, ο Ενωτιστής ηγέτης Ίαν Πέσλι έκανε μνημόσυνο έξω από το Μπέλφαστ προς τιμήν των θυμάτων του ΙΡΑ. Στις Ιρλανδικές γενικές εκλογές που διεξήχθησαν τον ίδιο χρόνο, 2 υποψήφιοι του “Anti H-Block” εκλέχθηκαν ως μέλη του κοινοβουλίου.
Η κάλυψη του θανάτου του Σαντς από τα ΜΜΕ προκάλεσε νέο κύμα δραστηριότητας του ΙΡΑ, και μία άμεση εξέλιξη της οργάνωσης, με την ονομασία “Οι Μπελάδες”, με την ομάδα να αποκτά πολύ περισσότερα μέλη και να επεκτείνει την κεφαλαιο-επενδυτική της ικανότητα. Και οι εθνικιστές και οι ενωτιστές άρχισαν να σκληραίνουν τη στάση τους και να παίρνουν το μέρος πολιτικών εξτρεμιστών. Η έδρα του Σαντς στο κοινοβούλιο καταλήφθηκε από τον εκλογικό του αντιπρόσωπο,τον Όουεν Κάρον, πληρεξούσιο του “Anti H-Block” που είχε αυξημένες αρμοδιότητες.
Στη λαϊκή κουλτούρα
Το συγκρότημα Τhe Grateful Dead έπαιξε στο κλειστό στάδιο “Nassau Colisseum” την επομένη του θανάτου του Σαντς και ο κιθαρίστας Μπομπ Βέιρ αφιέρωσε το τραγούδι ‘He is gone” στον Μπόμπι Σαντς. Ο Γάλλος μουσικός Λέο Φερ αφιέρωσε εκτελέσεις του τραγουδιού του “Thank you Satan” στον Σαντς το 1981 και το 1984.
Μεμονωμένοι καλλιτέχνες αλλά και συγκροτήματα όπως οι Black 47, Νίκι Γουάιαρ, Μέικ Στίβενς, The Undertones, Μπικ ΜακΦάρλαν και Έρικ Μπόγκλ έχουν γράψει τραγούδια αφιερωμένα στον Σαντς και τους υπόλοιπους εννέα απεργούς πείνας του 1981. Το τραγούδι του Κρίστι Μόουρ “The people’s Own MP” έχει χαρακτηριστεί ως παράδειγμα επαναστατικού τραγουδιού που ανήκει στο “ηρωικό-μαρτυρικό” είδος. Η Αμερικάνικη μέταλ μπάντα Rage Against The Machine έχει πει ότι το πρώτο της άλμπουμ έχει εμπνευστεί από τον Σαντς. Τον έχουν αποκαλέσει και “πολιτικό ήρωα” σε συνεντεύξεις τους.
Η Σέλτικ, μια σκωτσέζικη ποδοσφαιρική ομάδα, τιμωρήθηκε με πρόστιμο 50.000 λιρών από την ΟΥΕΦΑ, εξαιτίας ενός πανό στις κερκίδες που απεικόνιζε τον Σαντς καθώς και εξαιτίας ενός πολιτικού μηνύματος που εμφανίστηκε κατά τη διάρκεια ενός ποδοσφαιρικού αγώνα στις 26 Νοεμβρίου 2013, από οπαδούς της “Πράσινης Ταξιαρχίας”.
Ο Μπόμπι Σάντς έχει απεικονιστεί και στις παρακάτω ταινίες:
- Ο Τζον Λιντς έχει υποδυθεί τον Σαντς στην ταινία του 1996 “Some Mother’s Son”.Σκηνοθετήθηκε από τον Τέρι Τζόρτζ και το σενάριο γράφτηκε από τους Τζόρτς και Τζιμ Σέρινταμ.
- Ο Μαρκ Ο’Χάλλοραν υποδύθηκε τον Σαντς στην ταινία του 2001 “H3”.
- Ο Μάικλ Φάσμπεντερ υποδύθηκε τον Σαντς στην ταινία του 2008 “The Hunger”, σκηνοθετημένη από τον Στιβ Μακουίν και απεικόνιζε τις τελευταίες έξι εβδομάδες ζωής του Σαντς στο πλαίσιο της απεργίας πείνας του 1981. Ο Μακουίν κέρδισε το βραβείο “Camera D’Or” για αυτήν την ταινία, βραβείο που αποδίδεται σε πρωτοεμφανιζόμενους σκηνοθέτες. Προβλήθηκε στο κανάλι 4 τον Δεκέμβριο του 2009 για πρώτη φορά στη Μεγάλη Βρετανία.
- Το ντοκιμαντέρ της εταιρίας “Netflix” με την ονομασία “The Art Of Conflict” έχει ένα τμήμα στο οποίο περιγράφεται η ζωή του Σαντς ως απεργός πείνας και ως μέλος του κοινοβουλίου καθώς και ο θάνατός του.
Οικογένεια
Ο Σαντς παντρεύτηκε την Ζεραλδίν Νοάντε ενώ ήταν προφυλακισμένος και αντιμετώπιζε κατηγορίες για ληστεία τον Μάρτιο του 1973. Ο γιος του, Τζέραρντ, γεννήθηκε στις 8 Μαΐου 1973. Η Νοάντε λίγο μετά έφυγε στην Αγγλία για να ζήσει με τον γιο της.
Η αδερφή του Σαντς, Μπερναντέτ είναι επίσης μια προεξέχουσα Ιρλανδή πολιτικός των Δημοκρατικών. Μαζί με τον σύζυγο της Μάικλ Μακέβιτ προσπάθησε να βοηθήσει το “Κίνημα των 32 πολιτειών Εθνικής Κυριαρχίας” και είναι κατηγορούμενη για εμπλοκή με τον πραγματικό ΙΡΑ. Ο Μακέβιτ εναντιώθηκε στη Συμφωνία του Μπέλφαστ, δηλώνοντας πως “Ο Μπόμπι δεν πέθανε για τη δημιουργία διασυνοριακών σωμάτων. Δεν πέθανε για να θεωρούνται οι εθνικιστές ισότιμοι Βρετανοί πολίτες μέσα στην πολιτεία της Βόρειας Ιρλανδίας.”
