Ίσως να σας είναι πολύ γνώριμη η φράση: «αυτός είναι νάρκισσος», κι ενδεχομένως να έχετε ακούσει ή διαβάσει κάποια πράγματα σχετικά με αυτούς τους ανθρώπους. Αυτό όμως που πολλοί άνθρωποι δεν γνωρίζουν είναι ότι η ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας (ΝΔΠ), στην πραγματικότητα αποτελεί μια σοβαρή κατάσταση που μπορεί να δημιουργήσει σοβαρά προβλήματα στο ίδιο το άτομο και σε όσους το συναναστρέφονται. Στο εν λόγω άρθρο θα αναφερθούμε στα βασικά χαρακτηριστικά αυτών των ατόμων, γιατί όσο πιο πολλά γνωρίζουμε, τόσο καλύτερα μπορούμε να προετοιμάσουμε τον εαυτό μας προκειμένου να αντιμετωπίσουμε καλύτερα τα άτομα με (ΝΔΠ).
Πόσο συχνή είναι η ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας;
Οι ειδικοί εκτιμούν ότι έως και το 5% των ανθρώπων έχουν (ΝΔΠ). Ο ναρκισσισμός είναι μία από τις 10 διαταραχές προσωπικότητας. Αυτές οι διαταραχές κάνουν τους ανθρώπους να σκέφτονται, να αισθάνονται και να συμπεριφέρονται με τρόπους που βλάπτουν τον εαυτό τους ή τους άλλους. Τα σημάδια των διαταραχών της προσωπικότητας εμφανίζονται συνήθως στα τέλη της εφηβείας και στις αρχές της ενηλικίωσης.
Με ψυχολογικούς όρους ο νάρκισσος δεν είναι ο ερωτευμένος με τον εαυτό του όπως συνέβη στον αρχαίο Ελληνικό μύθο, αλλά ο ερωτευμένος με μια ειξιδανικευμένη, διογκωμένη και μεγαλειώδη εικόνα του εαυτού του, σε μια προσπάθεια αποφυγής των βαθιών αισθημάτων ανασφάλειας. Όμως, για να υποστηρίξουν τις αυταπάτες για το δήθεν μεγαλείο που τους περιβάλλει, τα άτομα αυτά προβαίνουν σε δυσλειτουργικές στάσεις και συμπεριφορές. Έτσι, το άτομο με (ΝΔΠ) διακρίνεται από εγωκεντρική κι αλαζονική σκέψη και συμπεριφορά, έλλειψη ενσυναίσθησης, υπερβολική ανάγκη για θαυμασμό κι έλλειψη εκτίμησης για τους άλλους ανθρώπους, σε συνδυασμό με χειριστικές ή απαιτητικές συμπεριφορές. Επομένως, κάθε τομέας της ζωής των ατόμων με (ΝΔΠ) επηρεάζεται από την εργασία, την οικογένεια και την φιλία, μέχρι τις στενότερες διαπροσωπικές ερωτικές σχέσεις.
Ένα πολύ χαρακτηριστικό γνώρισμα του νάρκισσου είναι ότι πάντα θα ρίχνει την ευθύνη στους άλλους και δε θα αναγνωρίσει ποτέ ότι έκανε λάθος ή ότι δεν είχε δίκαιο. Ο νάρκισσος δε θα δεχθεί την κριτική προς το πρόσωπό του και έχοντας εξαιρετική ευαισθησία ακόμη και στις παραμικρές επικρίσεις, θα αντιδράσει άσχημα και θα τις εκλάβει μαζί με τις παραμικρές διαφωνίες, ως προσωπικές επιθέσεις. Συνεπώς, είναι σημαντικό να είστε σε θέση να εντοπίζετε τους ναρκισσιστές στην ζωή σας για να προστατεύσετε τον εαυτό σας από τα παιχνίδια εξουσίας τους και να δημιουργήσετε πιο υγιή όρια.
Άλλα χαρακτηριστικά και συμπτώματα της (ΝΔΠ)
Περισσότερο από την αλαζονεία ή την ματαιοδοξία, καθοριστικό χαρακτηριστικό του νάρκισσου είναι η αίσθηση μεγαλοπρέπειας και η μη ρεαλιστική αίσθηση ανωτερότητας. Ο νάρκισσος βλέπει τον εαυτό του σαν «μοναδικό» ή «ξεχωριστό» ή «ιδιαίτερο» κι ότι μπορεί να γίνει κατανοητός μόνο από άλλους «ξεχωριστούς» ανθρώπους. Αποφεύγει οτιδήποτε «μέτριο» ή «συνηθισμένο» και θέλει να συναναστρέφεται μόνο με άτομα υψηλού επιπέδου και να επισκέπτεται μέρη όπου πάλι θα είναι για λίγους και ξεχωριστούς ανθρώπους. Ο νάρκισσος πιστεύει ότι είναι καλύτερος από όλους τους άλλους κι ότι θα πρέπει να αναγνωριστεί γι’ αυτό και συχνά θα υπερβάλλει ή θα λέει ψέματα για τα ταλέντα ή για τα επιτεύγματά του. Είτε μιλά για τις σχέσεις του, είτε για την εργασία του, θα τον ακούσετε να λέει μονάχα για το πόσο πολύ συνεισφέρει και το πόσο τυχεροί είναι οι άλλοι που τον γνώρισαν και τον έχουν στη ζωή τους.
Ένα άλλο χαρακτηριστικό είναι ότι ο νάρκισσος ζει σε έναν κόσμο φαντασίας, ούτως ώστε να μπορέσει να υποστηρίξει τις αυταπάτες για το μεγαλείο του και άρα ζει σε έναν φανταστικό κόσμο που διακρίνεται από αυταπάτες, διαστρεβλώσεις και μαγική σκέψη. Ο νάρκισσος αναμοχλεύει αυτό-δοξαστικές φαντασιώσεις σχετικά με απεριόριστη επιτυχία, δύναμη, λάμψη, ελκυστικότητα, ιδανική αγάπη, κατασκευάζοντας έναν εξιδανικευμένο κόσμο που θα τον κάνει να νιώθει ξεχωριστός κι ότι έχει τον έλεγχο. Στην πραγματικότητα όμως κατασκευάζει αυτές τις φαντασιώσεις για να προστατευθεί από αισθήματα εσωτερικού κενού και ντροπής, αντικρούοντας, αγνοώντας ή εκλογικεύοντας γεγονότα ή απόψεις που δεν συμφωνούν με τον φανταστικό κόσμο που έχει κατασκευάσει. Οτιδήποτε απειλεί να γκρεμίσει τον φανταστικό κόσμο του, το αντιμετωπίζει με ακραία αμυντικότητα ή ακόμη κι οργή, αρνούμενος την πραγματικότητα. Ο νάρκισσος στα πλαίσια της εύθραυστης αίσθησης της αυτοεκτίμησής του θεωρεί τον εαυτό του ανώτερο, δίχως να αντιλαμβάνεται ότι είναι εγωιστής. Οπωσδήποτε, η επικοινωνία και η συνεννόηση με τους άλλους αποτελεί πραγματικά πρόκληση.
Άλλο βασικό χαρακτηριστικό είναι η ανάγκη για συνεχή έπαινο και θαυμασμό. Φανταστείτε την αίσθηση ανωτερότητας του νάρκισσου σαν ένα μπαλόνι το οποίο δίχως ένα σταθερό ρεύμα χειροκροτήματος κι ανωτερότητας χάνει συνεχώς αέρα και τα περιστασιακά κομπλιμέντα δεν αρκούν για να θρέψουν το ναρκισσιστικό Εγώ. Γι’ αυτό ο νάρκισσος περιβάλλεται από ανθρώπους που είναι πρόθυμοι να καλύψουν την εμμονική τους ανάγκη για διαρκή επιβεβαίωση. Ο θαυμασμός και τα κομπλιμέντα που εισπράττει ο νάρκισσος θα είναι πάντα μονόπλευρα και δε θα επιστρέψει ποτέ σε κανέναν κομπλιμέντα ή θαυμασμό. Επίσης, αν οι θαυμαστές σταματήσουν να θαυμάζουν ή να κάνουν κομπλιμέντα στον νάρκισσο, τότε αυτή την στάση θα την εκλάβει σαν προδοσία.
Πέραν αυτών, ο νάρκισσος αισθάνεται ότι επειδή θεωρεί τον εαυτό του ξεχωριστό, θα πρέπει να απολαμβάνει και την ευνοϊκή μεταχείριση που για τον ίδιο δικαιωματικά του αναλογεί. Ο νάρκισσος απαιτεί από τους γύρω του να συμμορφώνονται με κάθε επιθυμία ή ιδιοτροπία τους κι ό,τι επιθυμούν, πιστεύουν ότι πρέπει να το πάρουν. Αν κάποιος δεν μπορέσει να ικανοποιεί κάθε του ανάγκη, τότε θεωρείται ως άχρηστος κι αν κάποιος έχει το θράσος να αψηφήσει την θέληση ενός νάρκισσου ή να ζητήσει κάτι σε αντάλλαγμα, τότε θα έρθει αντιμέτωπος με ψυχρότητα, οργή ή επιθετικότητα.
Όπως αντιλαμβάνεται κανείς, ο νάρκισσος δεν έχει ιδιαίτερους ενδοιασμούς στο να εκμεταλλευτεί τους άλλους χωρίς ενοχές ή ντροπή. Εφόσον ο νάρκισσος δεν έχει την ικανότητα της ενσυναίσθησης, δηλαδή δεν μπορεί να μπει στην θέση του άλλου, τους αντιμετωπίζει σαν αντικείμενα που βρίσκονται εκεί για να εξυπηρετούν τις ανάγκες του. Επομένως, οι άλλοι είναι στη ζωή του για να τους εκμεταλλευτεί προκειμένου να πετύχει τους δικούς του σκοπούς και δε θα σκεφτεί ποτέ αν η συμπεριφορά του επηρεάζει ή πληγώνει τους άλλους. Ακόμη κι αν κάποιος προσπαθήσει να συζητήσει μαζί του και του το επισημάνει, δε θα το καταλάβει πραγματικά, καθώς το μόνο που καταλαβαίνει ένας νάρκισσος είναι τις δικές του ανάγκες.
Ένα ακόμη βασικό χαρακτηριστικό του νάρκισσου είναι ότι κάθε φορά που συναντά κάποιον που φαίνεται πως έχει κάτι που λείπει από τον ίδιο (συνήθως αυτοπεποίθηση ή δημοφιλία), αισθάνεται απειλή και σαν αμυντικό μηχανισμό μπορεί να περιφρονεί, να υποτιμά, να μειώνει τον άλλον, ακόμη και να απειλεί, να προσβάλει ή να εκφοβίζει.
Πώς αντιμετωπίζουμε έναν νάρκισσο;
Στην αρχή ένας νάρκισσος θα μας φανεί ιδιαίτερα ελκυστικός και γοητευτικός, καθώς έχει μια πολύ καλή ικανότητα στο να κατασκευάζει μια κολακευτική εικόνα για τον εαυτό του που θα εντυπωσίαζε την πλειοψηφία των ανθρώπων. Μας σαγηνεύει με την φαινομενική του αυτοπεποίθηση, τα μεγαλόπνοα όνειρά του, την δήθεν μοναδική κα καλλιεργημένη προσωπικότητά του και χαρακτήρα και πέφτουμε στην παγίδα του, νομίζοντας ότι έχουμε πράγματι απέναντί μας έναν σημαντικό και μοναδικό άνθρωπο κι ότι με το να τον συναναστρεφόμαστε ίσως μάθουμε τα μυστικά του για να γίνουμε κι εμείς ξεχωριστοί κι ελκυστικοί.
Συνήθως, μετά από αρκετό καιρό κάποιος αντιλαμβάνεται ότι κάτι δεν πάει καλά με το άτομο που τόσο θαύμαζε κι ότι όλο αυτό που του «πλάσαρε» ο άλλος ήταν απλά μια εικόνα ή καλύτερα ένα προσωπείο που δεν έχει καμία σχέση με την πραγματικότητα, αλλά απλώς έκρυβε την ασχήμια σε μια προσπάθεια να στηριχθεί ο ακόρεστος εγωισμός του νάρκισσου. Είναι σημαντικό να γνωρίζει κανείς ότι για τον νάρκισσο οι επιθυμίες και τα συναισθήματά σας δεν μετράνε κι ότι τα άτομα με (ΝΔΠ) δεν αναζητούν συντρόφους, αλλά υπάκουους θαυμαστές. Ο νάρκισσος λέει ψέματα, χειραγωγεί, πληγώνει και δεν σέβεται κανέναν. Αν η κακή του συμπεριφορά σας έχει κουράσει και αντιληφθεί ότι θα σας χάσει, τότε παροδικά θα αλλάξει λέγοντάς σας ψέματα για το πόσο σημαντικό άτομο είστε στην ζωή του. Στην πραγματικότητα εννοεί ότι δε θέλει να σας χάσει από θαυμαστή του, γιατί αν ήσασταν σημαντικό άτομο, δε θα σας φερόταν με αυτό τον τρόπο, πληγώνοντάς σας ή χειραγωγώντας σας. Οπότε, μην πέφτετε στην παγίδα του φανταστικού κόσμου που έχει κατασκευάσει και βρείτε την αξιοπρέπεια να αποχωρήσετε από μια τέτοια σχέση για να προστατέψετε τον εαυτό σας. Αντί να χάνετε τον χρόνο σας με τις αυταπάτες ενός νάρκισσου, εστιάστε στα δικά σας όνειρα και στο πώς θα αλλάξετε την ζωή σας.
Αν πάλι το άτομο με (ΝΔΠ) είναι μέλος της οικογένειάς σας ή ένας άνθρωπος που θα θέλατε να κρατήσετε στην ζωή σας, τότε προσπαθήστε να θέσετε υγιή όρια. Ο νάρκισσος νομίζει ότι είναι δικαίωμά του να παραβιάζει τακτικά τα όρια των άλλων και δεν είναι ικανός για αληθινή αμοιβαιότητα στις σχέσεις του. Είναι, λοιπόν, δύσκολος έως ακατόρθωτος ο αμοιβαίος σεβασμός κι αυτό είναι πολύ πιο έντονο όταν συγκατοικείτε με έναν νάρκισσο. Ένας νάρκισσος π.χ. δε θα σας ρωτήσει για να δανειστεί ή να χρησιμοποιήσει κάτι δικό σας και δε θα διστάσει να σας κατασκοπεύσει, να κρυφακούσει ή να διαβάσει την προσωπική αλληλογραφία σας, να σας κλέψει ιδέες ή να σας δώσει περίεργες ή κακόβουλες και καταστροφικές συμβουλές. Οπότε, μην λαμβάνετε ποτέ σοβαρά υπόψη τις απόψεις του και αρχίστε να κλειδώνετε το δωμάτιό σας, επίσης βάλτε κωδικό στον υπολογιστή για να προφυλάξετε τα αρχεία σας και μην συζητάτε τις ιδέες σας ή τα μελλοντικά σας σχέδια.
Μια ευθέως κόντρα με έναν νάρκισσο μπορεί να δοκιμάσει τις ψυχικές σας δυνάμεις και αντοχές και πραγματικά να σας καταβάλλει, γι’ αυτό προσπαθήστε να πείτε αυτό που θέλετε με ήπιο τρόπο και με ηρεμία. Αν θέλετε να συζητήσετε για την συμπεριφορά του, τότε εστιάστε στο πώς σας κάνει να νιώθετε, παρά στα κίνητρα και τις προθέσεις του, γιατί κάτι τέτοιο θα σας κάνει να θυμώσετε. Αν σας απαντήσει επιθετικά, μείνετε ήρεμοι και απομακρυνθείτε αν χρειαστεί κι επιστρέψτε στη συζήτηση σε κάποια άλλη στιγμή.
Πάντως, να είστε προετοιμασμένοι ότι υπάρχει ένα σοβαρό ενδεχόμενο ο νάρκισσος να επαναστατήσει ενάντια στα νέα όρια που θα επιβάλλετε. Από την άλλη, όταν θα θέσετε τα νέα όρια, να είστε και διατεθειμένοι να τα κρατήσετε, διότι, αν θα υποχωρήσετε, τότε θα στείλετε το μήνυμα ότι δε χρειάζεται να σας παίρνει στα σοβαρά. Επίσης, είναι πολύ πιθανό εξαιτίας των νέων ορίων, να στρέψει τις ευθύνες σε εσάς και να σας κατηγορήσει προβάλλοντας χαρακτηριστικά του εαυτού του πάνω σας. Έχετε υπόψη ότι η καλύτερη άμυνα ενάντια στις προσβολές ενός νάρκισσου είναι να έχετε ανεπτυγμένη μια ισχυρή αίσθηση εαυτού. Να γνωρίζετε καλά τον εαυτό σας και ποια είναι τα δυνατά σας σημεία και τα πλεονεκτήματά σας, ούτως ώστε να σας είναι πιο εύκολο να απορρίψετε οποιαδήποτε άδικη κριτική που θα ασκηθεί εναντίον σας.
Πηγές:
- Narcissistic Personality Disorder: Traits, Tests, Treatment (clevelandclinic.org)
- Narcissistic Personality Disorder – HelpGuide.org
____________________________
Κουραβάνας Νικόλαος- Παπαδοπούλου Ελένη, Ψυχολόγοι, MSc.
Posted by Κουραβάνας Νικόλαος- Παπαδοπούλου Ελένη, Ψυχολόγος, MSc
